به گزارش گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان: همایش ملی «حکمرانی در عرصه علم، فناوری و نوآوری» با حضور «محمدرضا مخبر دزفولی» رئیس فرهنگستان علوم، «منصور کبکانیان» عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، «علی اصغر پورعزت» رئیس دانشکده حکمرانی دانشگاه تهران و «مصطفی تقوی» معاون فرهنگی دانشگاه صنعتی شریف به همت پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی چهارشنبه ۲۲ آذر ماه برگزار شد.
پورعزت در این مراسم با اشاره به موضوع »دانش و فناوری در چالش حکمرانی و تباه حکمرانی» گفت: حکمرانی رویکرد جامعی به ظرفیت سازی و تعالی ظرفیت ها و بهره برداری از منابع دارد. مدیریت تشبیه به راندن ماشین و اداره به مسیرگستری تشبیه می شود که در آن مسیر بتوان مدیریت کرد، ولی حکمرانی به رویکرد بسیار جامع تری بازمی گردد و دال بر این است که کلیه منابع به درستی و تنظیم گری دقیق هدایت شود تا به اهداف جامع تری در ارتباط با حال و آینده موضوع مورد مطالعه دست یافت.
رئیس دانشکده حکمرانی دانشگاه صنعتی شریف با طرح این پرسش که کج حکمرانی در چه مواقعی رخ می دهد، افزود: زمانی که انرژی خوبی صرف کنید اما اولویت ها را رعایت نکنید، کج حکمرانی رخ می دهد. تباه حکمرانی هم زمانی رخ می دهد که ما منابع و استعدادها را به طور کامل تباه می کنیم. متاسفانه در سنت های اداری ما همواره تباه حکمرانی و کج حکمرانی رخ داده است.
پورعزت در تشریح مواقع ایجاد تعارض منافع گفت: در کشورهایی که بخش خصوصی بسیار قدرتمند است، تعارض منافع زمانی رخ می دهد که منابع به سمت این بخش سوق پیدا کند، اما در کشورهایی که بخش عمومی قدرت را در دست دارد، کسانی که تلاش می کنند بهره وری را افزایش دهند دچار رانت می شوند و سرمایه گذاری زیادی می کنند تا یک فرد را وزیر کنند.
وی یادآور شد: هنگامی که ما به حل مساله می پردازیم یعنی به دانش بنیادی پرداخته ایم و هر زمان رفع مشکل می کنیم به دانش کاربردی پرداخته شده است. این در حالی است که دانش کاربردی امکان تحقق ندارد مگر اینکه بر بنیان دانش های بنیادی بسیار قوی مستقر باشد.
پورعزت با تاکید بر اینکه باید تلاش کنیم خط مشی گذاری دانش مبنا را برای زندگی مردم در کنار خط مشی گذاری خردمندانه برای تولید دانش سودمند داشته باشیم، افزود: این رسالت حکمرانی علم و فناوری است اما در مواقعی بودجه زیاد برای شبکه های اندیشکده انگلی صرف می شود تا سمینارهای زیبا برگزار کنند، اگرچه در مقابل شبکه های اندیشکده مفید هم هستند که تولید دانش کاربردی می کنند.
وی درباره عملکرد اندیشکده های فاسد گفت: در اندیشکده های فاسد نظریه سفارشی تولید می شود. این اندیشکده ها و فرهنگی که می آفرینند بیمار بوده و آزمودنی هستند و باید آنها را مطالعه کرد. رفتارهای نمایشی در اوج و کارکرد در قعر قرار دارد. اندیشکده و دانشکده ای که در آن استادان و پژوهشگران نمایش پیشه هستند، به سمت و سوی انحراف کشیده می شوند چون پول مشخص می کنند به کدام سمت بروند.
رئیس دانشکده حکمرانی دانشگاه صنعتی شریف در پایان گفت: اگر حکمرانی علم و فناوری مبتنی بر مدیریت راهبردی اصل مدار یا برنامه ریزی سلولی اصل مدار باشد، کمک می کند تصمیمی نگیریم که جامعه را برای همیشه مقید کنیم و لازمه آن این است که افراد بتوانند اطلاعات جدید خود را وارد کنند.
دوازده توصیه کلیدی برای جهش علمی مجدد
حجت الاسلام والمسلمین دکتر رضا غلامی در ادامه «همایش حکمرانی در عرصه علم، فناوری و نوآوری»، بیان کرد: به لطف الهی و با راهبری‌های هوشمندانه شخص رهبر معظم انقلاب اسلامی، کشور ما در شرایطی که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از هیچ موقعیت علمی و فناوری در جهان برخوردار نبود و در عقب ماندگی علمی و فناوری محض قرار داشت، با یک پیشرفت جهشی در ساحت علم و فناوری روبرو شد.
وی ادامه داد: طی سه دهه اخیر، کشور ما سال به سال، موقعیت های علمی بهتری را در جهان کسب کرده است و همانطور که می دانید، صرفاً در عرصه تولید مقالات علمی، کشور ما به رتبه پانزدهم دنیا رسیده است. با این حال، رهبر عزیز انقلاب در سالهای اخیر دائماً بر روی این نکته تاکید داشته اند که خیلی به این رتبه ها دلخوش نکنید؛ این رتبه‌ها یک شروع است نه یک مقصد و مقصد واقعی ما، پیشتازی در عرصه علم و فناوری و عبور از مرزهای علمی و فناوری است. در همین جهت، اخیراً مقام معظم رهبری بر ضرورت جهش مجدد علمی تاکید نمودند.
غلامی در تشریح دوازده توصیه کلیدی برای جهش علمی در نظام آموزش عالی و نظام پژوهش و نوآوری گفت: اول گفتمان پیشرفت همه جانبه علم و فناوری باید زنده نگاه داشته شود. گفتمان ها نه فقط جریان ساز هستند بلکه به صورت پنهان، نقش مدیریتی نیز دارند. باید قبول کرد که گفتمان پیشرفت علمی که با عنوان جنش نرم افزاری یا نهضت تولید علم از آن تعبیر می شود، طی ده سال اخیر کم رمق شده است. هم خود دانشگاه ها و پژوهشگاه ها و مراکز فناوری در صیانت از این گفتمان کم کاری کرده اند، و هم رسانه ملی و گروه های مرجع کم کاری کرده اند. به همین دلیل است که به نظر می رسد، امروز مهم ترین اقدام برای شکل گیری جهش علمی، رونق دهی مجدد به گفتمان پیشرفت علم و فناوری است.
وی در ادامه بیان کرد: نکته دوم اینکه هر میزان که رشد علم و فناوری در زندگی مردم ملموس باشد، احساس خوشی و امید به آینده در میان مردم بوجود آورده و همین امر، زمینه رشد علم و فناوری را بیشتر می کند. نباید همراهی اکثریت مردم را با جریان پیشرفت علم و فناوری دست کم بگیریم. زمانی رشد علم و فناوری به سکه رایج تبدیل می شود که مردم در اثر چشیدن طعم شیرین پیشرفت علم و فناوری، به پشتوانه اصلی پیشرفت علم و فناوری تبدیل شوند. طی سال های اخیر و با هدف مقابله با تحریم ها، پیشرفت های علمی و فناوری حضور بیشتری در متن زندگی مردم پیدا کرده است اما مطالعات میدانی نشان می دهد که این میزان حضور از منظر عموم مردم، اصلاً کافی نیست.
غلامی سومین نکته را لازمه اثربخشی پیشرفت های علمی و فناوری، ورود این پیشرفت ها در زنجیره صنایع بزرگ و کوچک دانست و افزود: ما در پیوند پیشرفت علمی، به چند صنعت مهم به ویژه صنعت دفاعی توفیقات خوبی داشته ایم اما این میزان ورود، به هیچ وجه کافی نیست و کشور ما را بواسطه رشد علمی به یک کشور پیشرفته تبدیل نمی کند. نمونه بارز آن، روسیه است که به رغم آنکه از جهت دفاعی و یا بعضی صنایع دیگر مانند هوا- فضا و غیره درجه یک محسوب می شود، از جهت اقتصادی جزو کشورهای وابسته و امروز در اثر تحریم های غرب، جزو کشورهای گرفتار است. لذا من تاکید دارم، ما باید رشد علم و فناوری را به همه صنایع خصوصاً صنابع بزرگ پیوند بزنیم. در حال حاضر، افزایش شرکت های دانش بنیان خوشحال کننده است اما عمده این شرکت ها، هنوز سهمی در صنایع بزرگ و کلیدی کشور ندارند.
وی در بیان چهارمین موضوع، با بیان اینکه رشد علم و فناوری به روش گلخانه ای پیشرفت علم و فناوری و نوآوری های بزرگ را محدود می کند، افزود: حتی مسأله‌مندی، که مقدمه تولید ایده و نوآوری است، در بستر طبیعی باید رخ بدهد. من مخالف، استفاده از روش های گلخانه ای نیستم اما این روش ها باید محدود و در عرصه های خاص و استراتژیک باشد. اگر می خواهیم به جهش مجدد علمی برسیم، باید رشد علمی، به روح حاکم در نظامات آموزشی و پژوهشی کشور تبدیل گردد.
غلامی تصریح کرد: نکته پنجم این است که بخش مهمی از ظرفیت های علمی ما هدر می رود. در یک محاسبه ساده، از مجموعه سرمایه گذاری های کشور و از مجموع ظرفیت های بالفعلی که داریم، خروجی به مراتب بیشتری می توان انتظار داشت. بدون اغراق، من معتقدم ظرفیت ما در خیلی عرصه ها بیش از این چیزی است که تا الان به آن دست یافته‌ایم و ضعف مدیریت یا ناشیگری ها موجب شده که بخشی از ظرفیت ها هدر برود.
وی در بیان مساله ششم برای جهش علمی مجدد گفت: روندهای حاکم بر نظام آموزش و پژوهش کشور کهنه و کم‌کارا است و ظرفیت های نوآوری را به شدت تضعیف کرده است. رهبر انقلاب هم‌زمان با ضروری خواندن تحول بنیادین در آموزش و پرورش، لزوم تحول بنیادین در نظام آموزش عالی را هم تصریح کردند اما وزارت علوم و وزارت بهداشت به بهانه اینکه تدوین نقشه جامع علمی کشور، همان تحول در آموزش عالی است، زیر بار این تحول نرفتند و شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در پیگیری این مطالبه مهم مقام معظم رهبری کوتاهی کرد.
غلامی با اشاره به توصیه هفتم با بیان اینکه چرخه نوآوری در کشور ما کامل، قوی و روان نیست، افزود: چرخه نوآوری یک فرایند پیوسته و سیستماتیک است با حلقات گوناگون شامل، تولید ایده یا کشف، ارزیابی و اعتبار سنجی، ثبت، خدمات رسانی و تجاری سازی که هر یک از این حلقات به حلقات جزئی تر تقسیم می شود. در یک چرخه نوآوری، ممکن است صدها حلقه جرئی وجود داشته باشد. به نظر من، ما حلقات مفقوده زیاد داریم یا بعضی حلقات معیوب هستند یا به همدیگر اتصال ندارند و لذا در چرخه اختلال بوجود آورده اند. چه در مرحله نوآوری، چه در مرحله اعتبارسنجی و چه در مرحله خدمات رسانی و تجازی سازی.
غلامی در بیان توصیه هشتم، حضور و مشارکت کشور ما در جریان جهانی علم را کافی ندانست و افزود: این تصور که ما می توانیم در یک جزیره به مرزهای علمی تقرب پیدا کنیم و حتی فراتر از آن به جایگاه پیشتازی در جهان دست پیدا کنیم، یک تصور خام و نادرست است. من معتقدم بهترین راه برای مشارکت در جریان جهانی علم و نفع بردن از آن در مسیر پیشرفت علمی، در کنار حضور در پروژه های علمی چند ملیتی، تأسیس پروژه‌های بزرگ مشترک با عضویت مراکز تحقیقاتی درجه یک و استادان و دانشمندان بزرگ دنیاست.
وی با بیان اینکه استفاده ما از دانشمندان ایرانی خارج از کشور، بسیار اندک است، گفت: توصیه نهم این است که باید قبول کنیم که در برابر پدیده مهاجرت منفعل هستیم. به نظر بنده، باید مهاجرت را به دو قسم مهاجرت سفید و مهاجرت سیاه تقسیم کنیم. مهاجرت سفید، مهاجرتی است که فرد برای کسب علم و بهره مندی از موقعیت بهره گیری از امکانات پیشرفته تر برای نوآوری مهاجرت می کند اما قلبش با کشور است. لذا حتی اگر هم برنگردد، در همان خارج از کشور، به طرق گوناگون از جمله عضویت در پروژه های بزرگ ملی، به کشورش خدمات بزرگ ارائه می کند. من معتقدم باید بدون افتادن در دام سیاست‌زدگی، باشگاه هایی برای همکاری دانشمندان ایرانی خارج از کشور با دانشمندان داخلی ایجاد کنیم.
غلامی با بیان اینکه علوم انسانی با علوم دیگر تعامل درستی ندارد، افزود: درباره توصیه دهم باید گفت که حوزه انسانی در مسیر رشد و پیشرفت نیست. هرچند کل علوم بنیادی من جمله علوم پایه در ضعف قرار دارد. در خصوص علوم انسانی، بر خلاف تصورات ناپخته، علوم انسانی است که با کمک عقلانیت دینی، مسیر تبدیل علم و فناوری به خوشی، به رفاه و به قدرت و از همه مهم تر، به سعادت را مهیا می کند.
غلامی با تاکید بر اینکه ما از یک نظام حکمرانی علم و فناوری قوی برخوردار نیستیم، گفت: از نظر من، حکمرانی یک امر پساعلمی محسوب می شود. یعنی حکمرانی به علم تکیه دارد، حتی به عقلانیت عملی که منبع صدور هنجارهاست تکیه دارد، اما خودش یک فناوری نرم است. حکمرانی خودش علم نیست هرچند علم درباره آن صحبت می کند. ما هنوز این فناوری را به درستی درک نکرده ایم و طبیعی است که چندان هم از مزیت های آن برخوردار نیستیم. نظام حکمرانی، نظامی است که قدرت تبدیل سیاست های کلی به سیاست های جزئی و تهیه نقشه راه و از همه مهم تر، اجرایی سازی نقشه راه با کاربست انواع ظرفیت های سخت افزاری و نرم افزاری و ساختارها را دارد.
وی در پایان با اشاره به توصیه دوازدهم گفت: بودجه پژوهش کشور نه فقط باید بر اساس میزانی که سیاست های کلی نظام تعیین کرده است، کامل اختصاص پیدا کند و به موقع پرداخت شود، بلکه باید درست و منطقی و بر حسب نقشه جامع علمی توزیع شود. کمبود بودجه یا عدم توزیع معقول، اشکال بزرگی است که بخشی از آن، به فقدان باور به پیشرفت علمی در میان مسئولان ارشد دولت و مجلس برمی گردد، و بخشی از آن، به تزئینی و تشریفاتی دیدن پیشرفت علمی و فناوری برمی گردد. من مشکلات مالی کشور در سال های گذشته را درک می کنم، اما مشکل بودجه پژوهش را باید در جاهای دیگر جستجو کرد.
نظر شما