به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، جشن ها و آئین های بسیاری در فرهنگ ایرانی وجود دارد که یکی از مهم ترین آنها شب «یلدا» یا شب «چله» است؛ ایرانیان چندین هزار سال است که آخرین شب پاییز را «یلدا» نامیده اند و این شب را که بلندترین و تاریک ترین شب سال است را تا سپیده دم و برآمدن خورشید پاس می دارند؛ در واقع واژه «یلدا» برگرفته از یک واژه سُریانی به معنی تولد و زایش است؛ اینکه این واژه از چه زمانی به زبان فارسی راه پیدا کرده به طور دقیق مشخص نیست و این گونه که از روایات تاریخ بر آمده که همجواری مسیحیان اولیه با ایرانین سبب ورود این واژه به زبان فارسی شده است، شب« یلدا» یا همان شب چله در میان ایرانیان آداب و آئین های خاصی دارد که خانواده‌های ایرانی آن را جشن می گیرند.
دکتر «جمشید صداقت کیش» در کتاب پژوهشی جشن «یلدا» درباره این آیین زیبای ایرانی می گوید: شب یلدا ، آخرین شب آذر ماه و شبی است که فردای آن روز اول دی می باشد و این شب را نیز شب چلّه می گویند زیرا از فردای آن ، چله ی بزرگ که چهل روز به طول می انجامد آغاز می شود. برخی نوشته اند روز که در ایارن باستان هنگام کشت و کار بود، آفریده ی فردا محسوب می شد و شب که تاریک و پر اسرار و حتی ساکت بود و در آن ، شبیخون ها، دزدی ها و کشتار انجام می شد آفریده اهریمن بود. بنابراین ایرانیان برای این که شب را بی آزار سازند، آتش می افروختند تا هم ، خانه روشن باشد و هم به خاطر نیروی اورمزدی، دیوان، پریان و جادوگران از خانه رخت بربندند. چه بر این باور بودند که خانه ای که در آن آتش وجود دارد اینان نمی توانند راه یابند. به همین دلیل شخصی مسئول روشن نگاه داشتن آتش بود که او را آتروپات می گفتند...
«هوشنگ جاوید»، پژوهشگر موسیقی آئینی درباره آیین های شب چله در فرهنگ ایرانی به خبرنگار فرهنگی شبستان گفت: یلدای ایرانی همان شب چله است، یلدا روز زایش خورشید پس از شب بلندی است ، فلسفه تاریخی شب چله این است که از روز بعدش حضور خورشید اندکی در آسمان بیشتر می شود، ساعت غروب کردن خورشید اندکی عقب تر می رود؛ به همین خاطر این روز را با شب چله شناخته بودند؛ آیینی که ایرانیان برای شب چله دارند همانند آیینی است که برای نوروزدارند، یعنی برای یلدا آن خانه تکانی انجام می دادند، چرا که پس از آن ۵۰ روز از خانه نمی توانستند بیرون بیایند؛ برای زمستان آماده می شدند ، حتی برای شب چله سبزه سبز می کردند که ببینند در سال آینده کدام بذر رشد می کرده است؛ حتی از نظر ستاره شناسی شب چله شب خاصی است، تقارن ستاره و ماه را در این شب با اصطرلاب اندازه می گرفتند در محل چهارطاقی ها و میل ها و از روی زیجی که می دیدند می گفتند آسمان سال آینده پرباران است یا خشکسالی است؛ بعد از این همان جان نیایش آهنگین انجام می دادند؛ اگر ستاره شناسان خبر خوب می دادند نیایش های شاد می کردند و اگر خبر بد می دادند نیایش های حزن انگیز می کردند. برخی از این نیایش ها در مناطق گوناگون به شکل بازی آیینی درآمده است (آیینه چله زری) در ملایر ترانه دارد و می خواندند.
این پژوهشگرآئینی با بیان اینکه درخت کریسمس اروپایی ها الهام گرفته از نهال سبز شب یلدای ایرانی است، گفت: ایرانیان در شب چله نهال سبزی را به عنوان درخت زندگی یا درخت خورشید سر سفره می گذاشتند ؛ بعدها اروپایی ها این رسم را از ایرانیان گرفتند و اولترال» در قرن ۱۸ این را به عنوان رسم شب کریسمس درآورد. تا پیش از این ر آئین مسیحیت چنین چیزی نبود. آنها این آیین را از ایرانی ها گرفتند و بومی اش کردند.
در آئین های ایرانی آنچه از ابتدا برای ایرانی ها مهم بوده وحدت در اندیشه و همدلی و همزبانی در بین مردم بوده است، سنت حسنه بازدید از بزرگان خانواده باعث نزدیکی بیشتر افراد خانواده و ایجاد حس مودت و دلگرمی بین آنها می شده است؛ تقویت و ترویج حس همدلی و همزبانی از آثار معنوی آیین هایی همانند شب یلدا، نوروز، مهرگان و روز سپندارمزد در نزد ایرانیان است، «هوشنگ جاوید» دراین باره می گوید : شب چله جشن شکرگزاری نعمت در نزد ایرانیان است، جشن های فصلی ایرانی برای هم رأیی، همزبانی و همدلی جوامع ایجاد شده و از جهت ایجاد فضای معنوی در روح بشر با ارزش هستند.
شب یلدا یا شب چله از زمان غروب آفتاب در آخرین روز پاییز یعنی ۳۰ آذر شروع می‌شود و با طلوع آفتاب در اولین روز زمستان یعنی اول دی به پایان می‌رسد؛ تفاوت زمانی شب یلدا با شب‌های قبل و بعد خود کمتر از یک دقیقه است اما اینکه چرا این شب را طولانی ترین شب سال می نامند خود نیازمند بررسی و کندو کاو بسیار است؛ «هوشنگ جاوید»، پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی ایران در این باره به خبرگزاری شبستان می گوید: بلندی شب یلدا بیشتر احساسی بوده تا اینکه محاسباتی باشد؛ در گذشته مردم بر اساس غروب خورشید طول شب را می دیدند؛ مثلا زمانی که غروب زودتر فرا می رسد، شب طولانی تر می شود و روزهای دیگر که غروب دیرتر می شد شب طولانی تر به نظر می رسید. در گذشته های پیش از قاجار در آن دوران به دلیل اینکه مردم زمان خوابشان بر اساس اقتصاد زمانه تعریف می شد و جامعه کاری دامداری یا کشاورزی بود؛ زمان بر اساس همین تعریف می شد، دام ها وقتی غروب می شد به خانه بر می گشتند یا کشاورزان سر غروب از سر زمین به خانه بر می گشتند؛ در همین زمان سفره شام پهن می شدف یعنی آنها در ساعت اولیه شب شام می خوردند و تا ساعت ۹ شب بسیاری از ایرانیان به جز درباریان و امرا خواب بودند.
اما آنچه شب چله را بیش از همه چیز در اذهان ایرانیان ماندگار کرده است جشن های مربوط به این آئین ایرانی است که در مناطق مختلف ایران همچنان با رنگ و بوی خاصی برگزار می شوند.«علی خوش تراش» ، پژوهشگر فرهنگ عامه درباره آیین های شب چله در فرهنگ ایرانی به خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان می گوید: وقتی نام شب یلدا می آید وجه آیینی این قضیه پررنگ تر می شود؛ ولی وقتی می گوییم شب چله مسلئه به گاه‌شماری برمی گردد، همانطوری که چله زمستان داریم چله تابستان داریم، در چله زمستان به سمت بهار می رویم، اکثر جشن های ما زمستانی هستند؛ آیین هایی که در برخی شهرهای ایران مثل سنندج، اراک، سقز، خمین مثل «کوسه ناقلی» «میرنوروزی» و «عروس گلی» در شمال ایران داشتیم؛ اینها در مجموع آیین های زمستانی هستند که بعد از چله کم کما در نواحی مختلف ایران برگزار می شود، وقتی چله تابستان را نگاه می کنیم یک سری آیین های تابستانی داریم که تراژیک هستند، البته این آیین ها کم شدند نمونه اش در شمال ایران به اسم «علم واچینی» داریم که یک سوگواری است، علت اش این است وقتی چله زمستان شروع می شود دیگر کم کم بر میزان روشنایی افزوده می شود و این خود به خود نوید آمدن بهار می دهد اما در چله تابستان روزها کوتاه تر می شوند و به سمت زمستان می روند و میزان تاریکی افزایش پیدا می کند؛ در واقع ریشه های گاه شماری بر زندگی کشاورزی و دامداری اثر گذاشت و تاثیرات چله تابستانی بر زندگی دامداری بیشتر بود ولی چله زمستانی کاملا تاثیرات اش در زندگی کشاورزی مشخص است.
علی خوش تراش درباره واژه«یلدا» نیز توضیح داد: وقتی می گوییم یلدا، یلدا واژه عبری است که یک عده معتقدند سریانی است، که هر دو به لحاظ ریشه ای یکی است، شما یلدا را در عربی به نام «تولد» پیدا می کنید؛ این را تولد خورشید می گویند که تعبیر غلطی است؛ ولی دلیل اینکه تعبیر غلطی است را می گویم، اگر نطفه یک انسان در ابتدای اعتدالین بهاری بسته شود به تعبیر قدما که انسان ۹ ماه، ۹ روز و ۹ ساعت به دنیا می آید اگر این نطفه در ابتدای برج حمل بسته شود این فرزند دقیقا شب تولد عیسی مسیح که ۳ روز بعد از چله است به دنیا می آید؛ باید به جای یلدا در مورد شب چله ایرانی صحبت کنیم.
شب چله یا شب یلدا برای ایرانیان عزیز است و آن را به عنوان آئین ایرانی پاس می دارند و خانواده های ایرانی در کنار بزرگان خود این شب را جشن می گیرند تا این آئین را زنده نگه دارند.
نظر شما