خبرگزاری شبستان، گروه زنان و خانواده، فاطمه ضیافتی فرامرزی: سال ۱۳۸۲ هم بود که پرده سینماهای ایران فیلمی متفاوت از داستان بافندگان فرش در اصفهان را به خود دیدند. «فرش باد» به کارگردانی «کمال تبریزی» و تهیه‌کنندگی «علیرضا شجاع نوری»؛ گویا قرار بود همه کم‌کاری‌های فرهنگی را یک‌تنه جبران و در نتیجه گردونه‌ای را به مخاطب خود ارائه کند که در آن روابط خانوادگی، دوستی‌ها، مدل کار کردن ایرانی‌ها، هنرهای بومی ایران و فرهنگ عامه مردم این مرز و بوم را مهمان دل مخاطب کند.
واقعیت آن است که اتفاقا فیلم نه تنها در سطح داخلی که در جشنواره‌های بین‌المللی نیز با اقبال مواجه شد و شاید مهمترین علت را بتوان داستان غنی و عمیق فیلم «فرش باد» دانست که حکایت‌گر سفارشی است که یک طراح زن ژاپنی به گروهی از بافندگان اصفهانی می دهد چراکه قرار است این فرش در کارناوال شهر ناکایاما به نمایش در آید اما مرگ او این روند را ناتمام می‌گذارد در نتیجه کار توسط همسرش با همراهی دختر کوچک‌شان پیگیری شده و آنها در سفر به ایران مهمان یک خانواده اصفهانی می‌شوند و دوستی و مهر و محبتی از جنس ایرانی را تجربه می‌کنند که در نهایت منجر به آماده شدن یک فرش زیبا می‌شود؛ البته که در این بین و در روند بافت فرش هر دفعه مشکلی هم ایجاد می شود و برای مثال یکبار ناخواسته کار خراب می‌شود و مرد ژاپنی تا مرز خودکشی می‌رود اما جلو او را می‌گیرند و همه بافندگان با هم جمع می‌شوند تا در کوتاهترین مدت ممکن فرش را ببافند تا به جشنواره برسد و در نهایت «ماکوتو» و دخترش «ساکورا» که مهمان اکبر و فریبا شده‌اند، دست پر از ایران به ژاپن بر می گردند آن هم در شرایطی که در سکانس‌های پایانی این فیلم و در گره نهایی به رسم معمولی که وجود دارد هرکسی آرزویی کرده و گره می‌زند، در این بین ساکورا که در مدت حضور در ایران اندکی از افسردگی ناشی از فوت مادرش کم شده به همراه روزبه، پسر ایرانی که تقریبا همسن و سال خودش است دو گره به رنگ سبز و صورتی کنار هم می‌زنند و فرش تمام می شود و نمای پایان فیلم خودنمایی این دو گره در جشنواره است.
البته اشاره و ذکر خیر از این فیلم متفاوت از آنجایی نشأت گرفت که به یاد بیاوریم که همین اثر چه‌قدر منجر به معرفی روش و منش ایرانی‌ها و هنر این مرز و بوم به ویژه فرش شد. بعد از به نمایش درآمدن این فیلم بود که دوباره توجه‌ها به فرش ایرانی معطوف شد. اکنون اما؟ گویی فراموش کرده‌ایم که برای هنر دست بافندگانی که هزاران سال است سینه به سینه بافتن را ادامه داده و به یکدیگر منتقل کرده‌اند، ارزشی بیشتر قایل شده و حداقل در بازارهای جهانی این هنر را بشناسانیم به ویژه که منبع درآمد بسیاری از خانواده‌ها از طریق بافت فرش تامین می شود خصوصا بانوانی که این روزها از آنان به زنان سرپرست خانوار یاد می کنیم.
خبرگزاری شبستان به بهانه بررسی ابعاد مختلف از جمله اشتغال بافندگان فرش به ویژه بانوان، بازار فروش و فرآیند فرهنگی و تبلیغ این کالای بومی با تنی چند از مسئولان، پیشکسوتان و تولیدکنندکان این عرصه گفت وگو داشته تا ریشه و عیب و ایراد رکود بازار فرش ایران را بررسی کند. به هرحال نمی‌توان تصور کرد که هنری این چنین ارزشمند که روزگاری برایش سر و دست می‌شکستند، این روزها به زور خریدار داشته باشد آن هم خریدارانی از ممالک دیگر واگرنه که مردم عادی شوربختانه دیگر توان خرید فرش‌های زیبای دستباف را ندارند.
برای بررسی وضعیت بازار فرش و شرایط اشتغال در این عرصه در گام نخست سراغ «مرتضی میری»، رئیس کمیسیون فرش و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران رفته ایم.
«مرتضی میری» در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان، با بیان اینکه تقویت اشتغال زنان در عرصه بافت فرش مستلزم آن است که از این هنر ملی حمایت کنیم، اظهار کرد: مساله آن است که مشکلات حوزه تولید و صادرات فرش به ویژه صادرات چنان گسترده است که حتی اشتغال موجود را تقریباً از بین برده است، به بیان دیگر در چنین شرایط حتی بافنده جدید را نمی‌توانیم جذب کنیم چراکه بافنده های قبلی نیز دارند کارشان را از دست می دهند.
رئیس کمیسیون فرش و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران افزود: از جمله مهمترین مشکلات این عرصه عدم تخصیص اعتبار لازم برای بیمه قالی‌بافانی که بیمه آنها ماهیتاً خویش‌فرما است، ۲۳ درصد از این بیمه را دولت باید به تامین اجتماعی بدهد اما به دلیل کمبود بودجه ردیف بودجه آن حذف شده و حتی بافندگانی که بیمه شده بودند سوابق خود را از دست دادند و این بزرگترین ضربه برای بافنده فرشی است که عمر خود را پای دار قالی گذاشته بود.
وی گفت: مشکلاتی که در حوزه صادرات فرش داریم نیز مساله دیگری است؛ یعنی اگر حوزه های صادراتی را تقویت نکنیم طبعا در تولید به مشکل خواهیم خورد و زمانی که بازاری نباشد حتی به فرض اینکه فرش هم تولید شود فروش نخواهد رفت.
نگاه به فرش دستباف غلط است/فرش کالای صنعتی نیست
میری تصریح کرد: همه این اتفاقات از نگاه غلط به عرصه فرش و صنایع دستی نشأت می‌گیرد یعنی وقتی که فرش را به عنوان یک کالای صنعتی قلمداد کنیم اوضاع همین خواهد بود، ماهیت فرش با تولیدات صنعتی کاملا متفاوت است و اساسا بازاریابی فرش و صنایع دستی زمانی است که این کالا از ایران خارج شده باشد که در این صورت تازه فرآیند بازاریابی فرش آغاز می شود؛ بنابراین ریشه همه مسایل، نگاه غلط و عدم توجه به تفاوت فرش با سایر عرصه ها است و تفاوتی ندارد که بافنده ما خانم باشد یا آقا؛ هرچند که بیشتر بافندگان را بانوان تشکیل می دهند و بخشی از طراحان فرش نیز زنان هستند.
وی ادامه داد: با عدم حمایت از فرش و فرش‌بافی عملا اشتغال از بین می رود به ویژه اشتغال زنان و سوال آن است که اگر این اشتغال از میان برود و دولت هم هزینه نکند این افراد چگونه باید زندگی خود را تامیین کنند؟
همچنین در بخش دیگری از این گزارش سراغ «سعید عصاچی» رفتیم که فعالیت در عرصه فرش و فرش‌بافی شغل ۶۰ ساله و آبا اجدادی خانواده او است، ضمن اینکه ۳۲ سال هم از فعالیت شخصی و مستمر وی در این گستره گذشته و امروز نیز به مدت ۲۲ سال می شود که به عنوان رئیس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش استان اصفهان نیز فعالیت دارد.
«سعید عصاچی» در گفت‌وگو با خبرنگار شبستان، ضمن ابراز تاسف از شرایط فعلی بافندگان فرش در سطح کشور به ویژه اصفهان ادامه داد: در حال حاضر ۲۳۰ هزار بافنده در سطح استان فعالیت دارند که از این میان ۹۹ درصد از بافندگانِ روستایی و شهری را بانوان تشکیل می‌دهند که بسیار حایز اهمیت است؛ مساله مهمتر اینکه تعداد بافندگان اصفهان بالای ۳۰۰ هزار نفر بوده که اکنون با کاهش جدی مواجه شده است.
این روزها دیگر بافنده فرش بودن افتخار نیست
رئیس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش استان اصفهان در ادامه ضمن آسیب‌شناسی عرصه بافندگی فرش گفت: ماجرا این است که بافندگی برای جوانان امروز فرهنگسازی نشده است؛ یک زمان در همین استان اصفهان، فَخر یک بانو شغل‌اش یعنی بافندگی فرش بود؛ یا اگر برای یک دختر خواستگار می‌آمد با افتخار اعلام می‌کرد که بافندگی فرش را بلد است و می‌داند؛ اکنون اما حتی اگر مادر یک دختر بافنده فرش باشد کتمان می‌کند چراکه آن قدر از نظر فرهنگسازی ضعیف عمل کرده‌ایم که نگاه محقرانه‌ای به این عرصه می‌شود؛ در حالی که بافندگی فرش یک هنر بی‌بدیل است و بافنده با عشق و هنر خود جهانی از زیبایی را می‌آفریند.
عصاچی در بخش دیگری از مباحث خود با اشاره به بازار اشتغال فرش دستباف و از کار بیکار شدن بسیاری از بافندگان به ویژه بانوان فعال در این عرصه تصریح کرد: در حال حاضر بیشتر بافنده‌ها را بانوان مُسن تشکیل می‌دهند چراکه جوانان دیگر تمایلی به فعالیت در این گستره ندارند؛ البته که همان بافنده‌های مسن نیز یا از کار افتاده‌اند و یا ترجیح داده‌اند به خانه بازگردند چراکه بافت فرش دیگر برایشان سودی ندارد به ویژه که بسیاری از آنها سرپرست خانوار نیز بوده‌اند.
ارزآوری و صادرات قبل از مباحث اجتماعی گریبان فرش دستباف را گرفته است
رئیس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش استان اصفهان با بیان اینکه در گذشته‌ای نه چندان دور اکثر روستاییان در حوزه فرش فعالیت داشتند اما اکنون بیکار شده و یا به شهر مهاجرت کرده‌اند، افزود: رکود در بازار فرش و مهاجرت از روستا به شهر به بدنه صنعت فرش دستباف ضربه وارد کرده است؛ بسیاری از بافندگان هم بیکار هستند و اکنون حداقل در استان اصفهان ۳۰ درصد از بافندگان که عموما از بانوان هستند بیکار شدند.
اتفاقا فرش کمترین تورم را تجربه کرده است
عصاچی ادامه داد: با همه این مشکلات واقعیت آن است که باز هم نسبت به سایر کالاها، تورم در عرصه فرش کمتر بوده است، اگر بخواهیم درصدی حساب کنیم فرش کمترین تورم را تجربه کرده است؛ به هرحال نباید از یاد ببریم که یک زمان با قیمت یک فرش دستباف امکان خرید یک خانه وجود داشت اما امروز شاید بسیاری از سبک‌های مختلف فرش دستباف از اولویت یک خرید یک دستگاه تلفن همراه برخوردار نباشند، می توان گفت اولولیت سرمایه‌گذاری‌ها متفاوت شده است.
وی گفت: امروز اعضای یک خانواده پنج‌نفره همگی تلفن همراه دارند که شاید قیمت مجموع این تلفن‌ها بیش از یک فرش دستباف ۱۲ متری بشود؛ بنابراین به هر شکل که حساب کنیم فرش با تورم کمتری نسبت به سایر کالاها مواجه است، از سوی دیگر با فرض پذیرش گران شدن فرش، باید اول به مساله گران شدن مواد اولیه پرداخت و اینکه ارز نیمایی برای ابریشم که باید وارد شود اختصاص نمی‌دهند.
این تولیدکننده با بیان اینکه در حال حاضر قیمت فرش دستباف و ماشینی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند، خاطر نشان کرد: اما به دلیل عدم تبلیغات و فرهنگسازی و از سوی دیگر عدم آشنایی طراحان داخلی و دکوراسیون با این عرصه، گرایش بیشتر به سمت فرش های ماشینی است در حالی که ما می‌توانیم با یک کار اصولی فرش ایران را به جهان معرفی کنیم.
در ادامه سراغ «جواد کاظمی» رفتیم، تولیدکننده‌ای که به مدت ۴۰ است که در عرصه تولید و صادرات فرش ابریشم قم فعالیت دارد.
جواد کاظمی، در گفت وگویی با خبرنگار شبستان، با بیان اینکه بازار و تجارت فرش شرایط ناخوشایندی را تجربه می‌کند، افزود: فرش یک کالای لوکس و تزئینی است و زمانی که افراد در آرامش بوده و درآمد بالایی داشته باشند قادر به تهیه آن هستند، به هر حال فرش قوت روزانه یا سقف بالای سر مردم نیست و اولویت‌های بعدی را به خود اختصاص می دهد.
این تولیدکننده فرش ابریشم دستباف قم افزود: در حال حاضر اگر نگوییم که بازار اشباع از فرش‌های ماشینی ابریشم نما شده است حداقل می‌توانیم بگوییم که بخش قابل توجهی از بازار فرش را محصولات فیک به خود اختصاص داده است و بعضا فرش ماشینی به عنوان دستباف معرفی می شود که همه این موارد روی قیمت و بازار فروش چه در داخل و چه در خارج تاثیر می‌گذارد؛ قبلا و در حد فاصل دهه‌های ۷۰ تا ۸۰ اوج صادرات ایران در عرصه فرش دستباف به رقمی حدود یک میلیارد و هفتصد میلیون دلار می رسید اما اکنون رقم صادراتی ما در عرصه فرش سالی به ۶۰ میلیون دلار می رسد.
کاظمی با اشاره به اینکه استقبال از فرش ابریشم به نسبت سایر فرش های دستباف در شرایط کنونی بهتر است، گفت: از آنجایی که ابریشم ظریف‌تر بوده و از نظر وزن به نسبت سایر فرش‌ها بسیار سبک تر است در نتیجه گاها فرش ابریشم، به صورت چمدانی از کشور خارج می شود که کاملا قانونی است. ولی در آمار صادرات قرار نمی گیرد.
وی ادامه داد: البته فرش ابریشم مصرف داخل هم دارد و بسیاری از خانواده‌ها که می‌توانند فرش ابریشم دستباف بخرند حتما این کار را انجام می‌دهند، در عین حال بافندگی در حوزه فرش ابریشم قم نیز به مراتب بهتر است چراکه بافندگانی که به کار بافندگی فرش ابریشم اشتغال دارند نسبت به سائر بافندگان دستمزد بالاتری دریافت می کنند.
این تولیدکننده فرش ابریشم دستباف قم افزود: ما در قم شورای کارشناسی تعیین دستمزد داریم که متشکل از هفت نفر از پپیشکسوتان فرش است که که دستمزد را بعد از اینکه بافت فرش تمام شد کارشناسی و اعلام می کنند و تولید کننده نیز باید حکمی را که آنها می‌دهند، اجرا کند، تصور کنید در این میان یک نفر در نظر داشته باشد که حق بافنده را پرداخت نکند، در چنین فضایی و با وجود این شورا عملا چنین چیزی ممکن نیست و هرگز حق بافنده در قم پایمال نمی شود.
باید تیم تبلیغاتی حرفه‌ای برای شناساندن فرش دستباف ایران تشکیل شود
وی در بخش دیگری از مباحث خود در مورد رکود موجود در بازار فرش گفت: واقعیت آن است نباید به صادرکننده اجبار شود که حتما فرشی را صادر و ارز آن را به قیمت نیمایی بفروشی. باید مشکل جا به جایی پول بین کشور عزیزمان و سایر کشورهای دنیا حل شود؛ از سوی دیگر از آنجایی که اکنون اشتغال چندمیلیون نفر در حوزه فرش دستباف و مشاغل وابسته به آن وجود دارد و دولت باید تیم تبلیغاتی حرفه‌ای را برای شناساندن فرش ایران به جهانیان تدارک ببیند، این کار از دست من به عنوان یک تولیدکننده یا یک یا دو تاجر فرش بر نمی آید، از سوی دیگر باید مزایای فرش دستباف به جهت سلامتی مصرف کننده نسبت به فرش ماشینی برای مردم بیان شود.
کاظمی در ادامه برداشتن تحریم ها را مساله مهمی در رونق بازار فرش توصیف کرد و افزود: اگر بتوانیم ارز حاصل از صادرات را در سیستم بانکی جا به جا کنیم و همچنین تجار ما تعهد نداشته باشند که بخواهند ارز صادراتی را برگردانند و به قیمت نیمایی بفروشند، کار تولید و تجارت فرش دستباف روی ریل مثبتی قرار می گیرد.
این تولیدکننده فرش ابریشم دستباف قم خاطرنشان کرد: جالب است که در گذشته جوایز صادراتی هم داشتیم یعنی یک تاجر نه تنها نیاز نبود که ارز خود را به قیمت ارز دولتی یا نیمایی بفروشد بلکه جایزه صادراتی هم به او تعلق میگرفت و در نتیجه تاجران تشویق می شدند زمانی که تجارت یک محصول خوب باشد و آخرین حلقه زنجیره که فروش و صادرات فرش است خوب مدیریت شود بحث تولید نیز رونق می گیرد و از بافنده گرفته تا طراح و نقاش و رنگرز و چله‌دوان و غیره از سود کار بهره مند می‌شوند.
فرش دستباف؛ فرصتی برای احیای تولید ملی
به نظر می رسد آنچه که امروز بیش از هر صنعتی بتواند اقتصاد بی‌جان کشور را نجات دهد، همین تولیدات بومی و صنایع دستی است که اتفاقا در مقام عمل سال‌ها امتحان خود را از جنبه بازگشت سرمایه پس داده‌اند؛ بنابراین حمایت از صنعت فرش دستباف، فقط پشتیبانی از یک هنر نیست، بلکه زنده کردن بازار و اشتغال‌زایی برای زنان و مردانی است که صنایع دستی این مملکت با سر انگشت هنرمند آنها احیا شده و از سوی دیگر منجر به تقویت اقتصاد و تولید ملی خواهد شد.
نظر شما