به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ خبرگزاری شبستان، نشست نقد و بررسی «کتاب داستان انقلاب در ایران و جهان» توسط گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با مشارکت خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد؛ در این نشست آقایان استاد محمدرضا سرشار، دکتر محمدرضا سنگری، دکتر احمد شاکری و محمدحسن شاهنگی به ایراد سخن پرداختند.
دکتر سنگری در ابتدای این جلسه گفت: استاد سرشار از جمله نویسندگان ثابت قدم انقلابی هستند که در سبیل ثابتی همواره قلم زده‌اند. از جمله ویژگی‌های جناب سرشار این است که هم نویسنده و هم داستان‌نویس هستند و هم پژوهشگرند و این موضوع در مورد کمتر فردی تحقق پیدا می کند. ایشان تسلط خوبی بر داستان‌ها، مباحث نظری داستان‌نویسی و نقد داستان دارند. اما در مورد کتاب داستان انقلاب در ایران و جهان باید گفت: بهتر بود در کتاب نیز ارائه مباحث از ادبیات داستانی ایران آغاز و در ادامه ادبیات داستانی جهان بررسی شود، اما در عمل این اتفاق نیفتاده است.
این منتقد ادبی ادامه داد: داستان کاربرد وسیعی دارد و کتاب حاضر رویکردی گزارش‌گونه و روایتی از موضوع دارد. ما در این کتاب اثری از داستان کوتاه نمی‌بینیم در حالی که به نظر می‌رسد داستان کوتاه انقلاب بعضاً از داستان بلند در برخی عرصه‌ها موفق‌تر است. بهتر بود داستان‌هایی که یک اشارت جزیی هم به موضوع انقلاب می‌داشتند در این کتاب مورد توجه جناب سرشار قرار گیرند و فقط به داستان‌هایی که انقلاب در کانون آنهاست اکتفا نمی شد. در خصوص مقایسه کلی داستان در ایران و جهان به صورت اجمالی در این کتاب مباحثی مطرح شده و در این خصوص جای کار بیشتری وجود داشت. در خصوص حجم نباید بیش از ۲۰۰- ۲۵۰صفحه تولید کتاب داشت چون مخاطب پس می‌زند.
وی افرود: کتاب داستان انقلاب در ایران و جهان علی‌القاعده جریان‌شناسانه و تاریخی است. به این معنی که لازم است محقق محترم در بررسی تاریخی و از اغاز شکل‌گیری نوع رمان در ادبیات جهان دوره‌های زمانی را ترسیم کرده و در فضای ادبی کشورهای مختلف سیر تولید رمان انقلاب و زمینه‌های آن و احیانا موضوعات و گستره و تعداد آنها را بررسی کند. همچنین در بحث پیشینه‌پژوهی لازم است نویسنده در بررسی پیشینه رمان انقلاب در ایران، از دوره شکل‌گیری رمان (زمان مشروطه) آغاز کرده و تولید رمان در معنای مطلق را در این دوره تا زمان کنونی بررسی کند. طبعاً پیشینه‌پژوهی که نیازمند تقسیم‌بندی و دوره‌بندی و موضوع‌بندی است اساساً کاری متفاوت از چاپ مجموعه نقد رمانهای انقلاب در ایران و جهان است.
استاد احمد شاکری نیز در این نشست گفت: دو کتاب از اقای محمد رضا سرشار با نام "داستان انقلاب در ایران و جهان" توسط انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،۳۴۳صفحه، چاپ اول: ۱۴۰۲ و "سه انقلاب در داستان بند و رمان" توسط نشر معارف، ۹۱۶ صفحه، چاپ اول: ۱۳۹۹ منتشر شده‌اند. مروری بر فهرست این دو کتاب گویای اشتراک قابل توجه آنهاست. به نحوی که می‌توان کتاب نخست را خلاصه کتاب دوم دانست. در مجموع دوازده رمان جهانی و چهارده رمان فارسی انقلاب مورد نقد قرار گرفته‌اند. در اینکه رمانهای انتخاب شده از میان رمانهای فارسی بهترین‌ها در موضوع خود هستند تردید وجود دارد. خاصه آنکه با مراجعه به جشنواره‌هایی چون جشنواره داستان انقلاب و جشنواره شهید اندرزگو مواردی قابل مشاهده است که جزو اثار نقد شده در این کتاب نیستند. بسیاری آثار انتخاب شده از رمانهای فارسی اساسا با آنچه آقای سرشار از رمان انقلاب تعریف می‌کند متفاوت هستند. برخی ماهیتاً نسبتی با آرمان‌ها و ارزشهای انقلاب نداشته آن را تحریف کرده‌اند-همانند مدار صفر درجه- برخی حداکثر رمان انقلابی هستند نه رمان انقلاب -همانند لحظه‌ها جا می‌مانند- این بدان معنی است که نمونه‌های انتخاب شده نمی‌توانند شواهد مناسبی برای تعریف اقای سرشار باشند و به انتقال گزاره‌ها و راه حل‌ها در زمینه داستان انقلاب کمک کنند.
در خصوص امکان گونه رمان انقلاب، این پرسش البته در حوزه رمان انقلاب به صورت مطلق و رمان انقلاب اسلامی قابل طرح است. امکان رمان انقلاب مقوله ای نظری است و آنچه به نظر می رسد مصدر شکل‌گیری مسئله بوده تشکیک یا ادعای امتناع رمان انقلاب اسلامی است نه مطلق رمان انقلاب. به تعبیری با وجود نمونه‌های فراوان رمان انقلاب در طول تاریخ ادبیات جهان در امکان چنین رمانی تردیدی نیست. سئوال درباره امکان رمان انقلاب اسلامی است. نویسنده محترم در مقدمه کتاب داستان انقلاب در ایران و جهان با بیان آراء برخی متفکران درباره ماهیت اومانیستی رمان غرب و خاصه محوریت انسان پروبلماتیک تلاش کرده اند به شیوه نقضی (بیان نمونه‌هایی از رمانهای انقلاب در غرب که اساساً شخصیت محوری انها انسان پروبلماتیک نیست) و شیوه استدلالی، امتناع چنین چیزی را رد کنند و بالطبع به امکان رمان انقلاب اسلامی اذعان کنند. پس در این بخش که کاملاً خصوصیت نظری دارد نیازی به نقد رمانهای متعدد ایرانی و خارجی نیست. حتی اگر بنا باشد درباره تحقق رمان بدون حضور انسان پروبلماتیک تحقیق شود روش کار بررسی موردی این رکن در اثار داستانی است و نه نقد کلی برخی اثار.
این نویسنده پیشکسوت تأکید کرد: نویسنده محترم در فصل چهارم و در ذیل بخش نتیجه‌گیری، وجوه مشترک داستانهای انقلاب ایرانی، برخی مشترکات و البته وجوه متمایز و انحصاری رمانهای انقلاب تالیفی را مورد توجه قرار داده و بر شمرده است. اما اینها بیش از ان که راه حل برای تولید رمان مطلوب باشند مولفه‌های موجود داستانهای انقلاب هستند. اما مهمترین بخشی که می‌تواند مرتبط با چیستی رمان مطلوب انقلاب اسلامی باشد اتفاقاً در پایان بخش کلیات آمده است. در حالی که انتظار می رود بحث از چگونگی یا چیستی رمان مطلوب انقلاب اسلامی نتیجه بررسی اثار داستانی و استخراج مناط از انها باشد، نویسنده محترم در فصل اول یعنی کلیات نظر خود را درباره رمان انقلاب اسلامی می اورد. به تعبیری نویسنده پس از رد امتناع تولید رمان دینی و نقد اراء موجود، به اثبات رمان انقلاب می پردازد. بخشی از استدلال نویسنده محترم درباره تحقق رمان انقلاب اسلامی بر نمونه‌های موجود بنا شده است. یعنی اینکه تا کنون و در طی بیش از چهل سال اثاری تولید شده که داستان بلند و رمان بوده اند پس نه تنها می توان رمان انقلاب اسلامی تولید کرد بلکه این کار انجام شده است. البته بحث از امکان رمان انقلاب اسلامی نیازمند نظریه پردازی است که نویسنده محترم به ان وارد نشده است و صرفا برخی اوصاف موضوعی و مضمونی را درباره رمان انقلاب بیان کرده است. از جمله اینکه انقلاب اسلامی چه ارکان و مولفه‌هایی داشته است که همگی اینها به معنای معرفی موضوع است نه معرفی رمان. اما شاید مهمترین ویژگی که درباره رمان انقلاب اسلامی بیان شده است در ذیل بند ۱۵ فصل کلیات با عنوان "محدوده مکانی و زمانی انقلاب اسلامی ایران چیست؟" بوده است. مشخص است که این دو خصوصیت نیز کاملا تحدید کننده موضوع هستند به تعبیری مشکل تولید رمان مطلوب پیچیده تر از ان است که صرفا با تحدید موضوعی یعنی مکانی و زمانی واقعه حل شود. جمع بندی نویسنده این است که می توان سال ۴۲ را نقطه اغاز زمانی انقلاب اسلامی و در حقیقت تحدید کننده زمان وقوع در رمان انقلاب اسلامی دانست.
استاد محمدرضا سرشار در این نشست ابراز داشت: به لحاظ حجمی این ادعا را دارم که هیچ کس در ایران به اندازه بنده در حوزه ادبیات داستانی کار پژوهشی انجام نداده است. ارزیاب این کتاب قبل از انتشار خود اقای شاکری بوده اند و این کتاب قبل از چاپ به تایید رسیده است. برخی محققان مثل اقای شاکری عادت دارند ۱۰۰۰ صفحه در مورد موضوعات تحقیق بنویسند مثلا کتاب فلسفه ایده اولیه داستان این چنین است. توقع اقای شاکری از دیگر نویسندگان همین است هر دو کتابی که اقای شاکری نام بردند از بنده است و نویسنده اینها ۲نفر نیستند. برخی اصطلاحات تخصصی در متون نباید مطرح شوند مخاطب اثار بنده مربیان و دانشجویان و عموم هستند. رویکرد آموزشی در آثار بنده وجود دارد و این حسن و مزیت یک قلم است و نه عیب آن.
محمد حسن شاهنگی در انتهای این نشست گفت: برخی از مباحث نظری را استاد سرشار در مقاله‌ای که پیش از نگارش کتاب داستان انقلاب در ایران و جهان نوشته‌اند با عنوان «رمان انقلاب، مختصات، بایدها و نبایدها» مطرح نموده‌اند. یک سوال مبنایی و جدی که در کتاب «داستان انقلاب در ایران و جهان» مورد توجه نویسنده قرار دارد، تبیین نسبت ایدئولوژی با رمان است؛ اینکه این دو با هم چه ارتباطی دارند، کمیت و کیفیت روایت ایدئولوژی در رمان چگونه است در این کتاب مورد توجه قرار دارد. برخی مفاهیم کلیدی مانند معمای من، انسان پروبلماتیک، انسان سیاسی از حیث ادبی، فنی، تکنیکی و محتوایی از زوایه دید نویسنده مورد تحلیل قرار گرفته‌اند.
در پایان این نشست استاد سرشار بندهایی از کتاب« داستان انقلاب در ایران و جهان» را برای حضار قرائت نمود.
نظر شما