به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی خبرگزاری شبستان، «ماه رمضان» نهمین ماه از ماه‌های قمری، ماه نزول قرآن و ماهی مبارک است که در آن روز بر مسلمانان واجب است، این ماه آئین ها و آداب مختص خود را دارد که مسلمانان روزه دار با آن یک ماه را سپری می کنند، نقاره زنی، سحری‌خوانی، دم دم سحری، منقبت خوانی، نوحه‌خوانی، اذان، قرائت قرآن به عنوان معروف ترین آئین های ماه رمضان در مناطق مختلف ایران شناخته می شود که در این گزارش به یکی از آنها اشاره می شود.
«اذان گویی» از ماندگارترین نغمه های مذهبی در مجموعه موسیقی آئینی و عبادی ایرانیان است. اذان از آئین های مرسوم مسلمانان در تمامی ایام سال است و در ماه مبارک رمضان نیز جایگاه و نقش بسیار پُراهمیت آن بر کسی پوشیده نیست.
اذان از نظر لغوی به معنی «آگاه کردن»، «آگاهانیدن» و «خبر به گوش رساندن» است. در دین اسلام، ندایی است برای اعلام وقت نماز با الفاظ مخصوص. در عربستان پیش از اسلام به ندا دادن و جمع کردن مردم برای خبرها و کارهای مهم، اذان گفته می‌شده‌است. نمازهای روزانهٔ مسلمانان در ساعات مشخصی ادا می‌شوند که به این زمان‌ها اوقات شرعی می‌گویند. از آنجا که به یاد داشتن زمان دقیق داخل شدن به وقت نماز کار آسانی نیست، در محله‌ها و شهرهای مختلف گفتن اذان با صدای بلند در مسجدها رواج داشته و دارد. اذان را مؤذن در جایی بلند مانند گلدستهٔ مسجد می‌خواند. خواندن اذان واجب نیست اما مستحب است که پیش از شروع هر نماز، ابتدا اذان و سپس اقامه خوانده شود.
اذان گویی همانند بیشتر تلاوت های قرآنی، دعایی و مناجات ها و مداحی های ایرانیان در قالب ردیف دستگاه موسیقی ایرانی انجام شده است. در ایران بیشتر اذان را در آواز بیات ترک در گوشه «روح‌الارواح» و همچنین در شور و شهناز و حجاز و ابوعطا می‌خوانده اند. بسیاری از خوانندگان آواز در موسیقی ایران مرتبه مؤذنی نیز داشته‌اند. اذان گویی با لحن موسیقی ایرانی توسط برخی خوانندگان آواز ایرانی در گذشته انجام شده‌است که از این دست می‌توان به اذان «ابوالحسن دماوندی» یکی از خوانندگان اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی اشاره کرد. اذان او که در فواصل بیات ترک است در واقع نخستین نمونه ضبط شده اذان روی صفحات گرامافون است که در سال ۱۳۰۸ ضبط شده‌است.
اذان گویی در بین استادان موسیقی آوازی از سال‌های بسیار دور رواج داشته است از آن جمله می‌توان به سیدحسین عندلیب اصفهانی مؤذن مسجد سپهسالار، حاج مؤذن تفرشی پدر حسین قلی خان نکیسا که در عهد محمدعلی شاه، مؤذن مشهوری بود، ابوالحسن دماوندی مؤذن مظفرالدین شاه، سیدعبدالرحیم اصفهانی استاد دماوندی، قربان خان قزوینی معروف به شاهی و تاج اصفهانی اشاره کرد. پس از دماوندی حدود ۱۵ سال بعد، تاج اصفهانی خواننده مکتب اصفهان، اذانی را در بیات ترک خواند.
عطا الله امیدوار معمار، شهرساز، نقاش و موسیقیدان نیز همانند دیگر آوازخوانان موسیقی ایرانی به اذان گویی در دستگاه‌های مختلف موسیقی پرداخته‌است البته او برخلاف دیگران که تنها در بیات ترک اذان گفته‌اند تجربه‌هایی را در دستگاه‌های نوا، همایون و چهارگاه انجام داده به‌طوری‌که با استناد به شیوه‌های آوازی در این دستگاه‌ها اذان گفته‌است. البته به گفته بسیاری از اهالی فن موفق‌ترین تجربه امیدوار در اذان گویی در دستگاه چهارگاه است. این اذان به‌طور مشخص در گوشه منصوری شکل می‌گیرد.
اما در کنار همه این اذان ها معروف ترین و ماندگارترین اذان که به اذان ایرانی شهرت دارد ، اذان « رحیم مؤذن‌زاده اردبیلی» است که در گوشه «روح‌الارواح» و آواز بیات ترک خوانده شده است. ماندگاری این اذان بواسطه فضای دستگاه بیات ترک با صدای مؤذن زاده‌است که باعث شده اذان او به عنوان اولین رویداد از چهار رویداد منحصر به فرد در موسیقی آئینی مذهبی ایران ثبت شود. شیخ عبدالکریم، پدر رحیم مؤذن زاده اردبیلی تا دهه ۲۰ در اردبیل اذان می‌گفته و بعد از او رحیم فرزند او راه پدر را ادامه داده‌است البته دو برادر او سلیم و داوود نیز اذان می‌گویند. سلیم مؤذن زاده اردبیلی که تا پایان عمرش در سال ۱۳۹۵ شمسی در حوزه نوحه خوانی و مداحی فعال بود اذانش را در دستگاه ماهور خوانده‌است. حسین صبحدل از جمله موذنینی است که به تمام زوایای موسیقی ایرانی تسلط کافی دارد و همین مسئله باعث خلق اذان او در مایه بیات ترک شد. اذان او همانند مؤذن زاده در یک دستگاه است اما دو نوع متفاوت را با شیوه مختلف آوازی بیان می‌کند. قدمت اذان صبحدل به سه دهه می‌رسد که در واقع جز» آخرین اذان‌های شکوهمند است. البته او اذانی هم در ماهور دارد. به گفته بسیاری از صاحب نظران اذان رحیم مؤذن زاده اردبیلی و صبحدل هم پهلو و هم ردیف هستند و نمی‌توان یکی را بر دیگری برتر دانست.
معروف ترین و جاودانه ترین اذانی که برای هر ایرانی آشناست اذان «رحیم موذن زاده» است، آن مرحوم در پاسخ به چگونگی پیدایش این اذان می گوید: «یک روزی در ۳۰ سالگی و سال ۱۳۳۴ تصمیم گرفتم تا یک اذان یادگاری بگویم. در استودی شماره ۶ هر گوشه ای انداختم نشد تا اینکه آن را در روح الارواح آواز بیات ترک به این شکل که بیش از ۵۰ سال پخش می شود، گفتم.»
«رحیم موذن زاده» همچنین درباره ماندگاری اذانش می گوید: «من در وادی دیگری به دنبال آن می گشتم! می دانید چرا این اذان گیرا و زیباست؟ برای اینکه باطن خوشگل است. برای اینکه این اذان را با دهان روزه گفتم تا قربت الی الله باشد. این یک کار مادی نبود، بلکه معنوی بود. نتیجه اش را هم می بینید.»
نظر شما