خبرگزاری شبستان، گروه بین‌الملل: بر کسی پوشیده نیست که افزایش گرمایش جهانی ناشی از آلودگی محیطی، تهدیدات فزاینده‌ای را برای جوامع و بسیاری از آئین‌های فرهنگی و دینی در سراسر جهان ایجاد می کند، بنابراین باید با رجوع به آموزهای اسلام و گسترش آن در سراسر جهان، همه انسانها در سراسر دنیا را برای مقابله با این تهدیدات بسیج کنیم.
از جمله آئین‌های مذهبی که با ادامه تغییرات شدید آب و هوا، افزایش دما و امواج گرما تاحت تاثیر قرار گرفت، مراسم حج است.
در خاورمیانه و شمال آفریقا، آب و هوا به سرعت در حال گرم شدن است و محققان اعلام کرده‌اند که عربستان ۵۰ درصد بیشتر از بقیه نیمکره شمالی گرم می شود.
در حال حاضر مراسم حج در ماه های تابستان برگزار می شود که خطرات گرمای شدید را به دنبال دارد.سالیانه حدود ۲ میلیون نفر به حج مشرف می شوند. این آیین شامل حدود پنج روز فعالیت است و بخش قابل توجهی از آن شامل بیرون بودن در هوای آزاد است. در سال‌های اخیر، مناسک حج که در دمای ۵۰ درجه سانتیگراد در روز انجام می‌شود و در پی آن شب‌های گرم، خطر جدی مرگ را به همراه دارد.
در سال ۲۰۲۴، نزدیک به ۱.۸ میلیون زائر به مکه سفر کردند و در زیر نور آفتاب سوزان در میان گرما و رطوبت شدید و سپس یک شب در زیر آسمان باز، مراسم مورد نیاز را انجام دادند. دمای مسجد الحرام مکه در ایام حج در سال ۲۰۲۴ به ۵۱.۸ درجه سانتیگراد رسید. حج سال ۲۰۲۴ تحت الشعاع فاجعه و فاجعه قرار گرفته است و رکورد مرگ ۱۳۰۰ زائر را به خود اختصاص داده است که بیشتر به دلیل گرمازدگی و عوارض ناشی از گرما بوده است.
محققان با بررسی های خود پیش بینی کرده اند که به دلیل تغییرات آب و هوایی خطر افزایش زیارت در سال های آینده وجود دارد. زیرا شرایط گرما و رطوبت در مناطقی از عربستان که در آن مراسم حج برگزار می‌شود، می‌تواند بدتر شود تا جایی که مردم با «خطر شدید» ناشی از اثرات مضر سلامتی مواجه شوند.
زمان برگزاری مراسم حج در گرم‌ترین ماه‌های تابستان در حدود سال ۲۰۵۰ تغییر خواهد کرد و اگر وضعیت اقلیمی و آب و هوایی کره زمین به همین منوال پیش برود در آن زمان خطرات جدی برای شرکت کنندگان در مراسم حج به همراه خواهد داشت، بنابراین ممکن است برای رویارویی با آن چالش به برنامه‌ریزی برای اقدامات متقابل نیاز باشد.
از سوی دیگر عربستان همچنین در سال‌های اخیر شاهد افزایش بارندگی‌های بیش از حد به ویژه در اواخر تابستان و پاییز بوده است. این بارش‌های سیل‌آسا و رعد و برق باعث جاری شدن سیل در مناطقی مانند مکه مکرمه و جده شده است. با ادامه تغییر الگوهای اقلیمی، وقوع چنین بارش‌هایی می‌تواند با موسم حج همزمان شود و خطرات بیشتری را برای زائران ایجاد کند.
تغییرات آب و هوایی حج را به طور فزاینده‌ای با خطر مواجه می‌کند که نشانه‌ای از نیاز جهانی به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را نشان می دهد. عربستان که چهارمین صادرکننده بزرگ سوخت فسیلی در جهان است با صادرات محصولی که منجر به این گرمای شدید می شود، سهم قابل توجهی در گرم شدن کره زمین دارد.
کشورهای دارای اکثریت مسلمان نیز باید با اتخاذ سیاست‌های اقلیمی مسئولانه در کاهش تاثیرات حاصل از تغییرات آب و هوا کمک کنند. دولت‌های کشورهای صنعتی و با اکثریت مسلمان باید برنامه‌های موثری را برای کربن‌زدایی سریع صنایع خود و افزایش توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی اجرا کنند. اتخاذ تدابیر اساسی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای برای جلوگیری از گرم شدن کره زمین و تغییرات آب و هوایی ضروری است، چرا که بدون این اقدامات، خطرات بسیار بیشتر خواهند شد.
جدا از مسئله حج جامعه مسلمانان، تخریب محیط زیست به یک نگرانی جهانی تبدیل شده است که نه تنها انسانها، بلکه اکوسیستم‌های طبیعی در سراسر جهان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. بسیاری از مردم و کشورهای جهان قبلا با پیامدهای شدید تغییرات محیطی روبرو بوده‌اند و دیر یا زود هر کشور و هر ملتی باید با چالش‌های ناشی از تخریب محیط زیست روبرو شود.
بنابراین، حفاظت از محیط زیست به یک نگرانی فزاینده برای هر کشوری صرف نظر از موقعیت آن در نقشه جهان تبدیل شده است، اما می‌دانیم که اسلام یک منشور رفتاری را تنظیم کرده است که بر اساس مدارا و دوستی با همه اعضای جامعه و همچنین اکوسیستم است و در مواجهه با تخریب ویرانگر محیط زیست در سراسر جهان، درک دیدگاه های اسلامی در مورد حفاظت از محیط زیست و اقدام بر اساس آن بسیار مهم شده است.
علل و اثرات آلودگی
آلودگی محیط زیست عمدتا ناشی از فعالیت‌های انسانی است که منجر به تغییرات نامطلوب در محیط و اکولوژی می شود. همه موجودات زنده، گیاهان و عناصر غیر زنده در شبکه‌ای وسیع از روابط و تعاملات به هم متصل هستند و تخریب یک عنصر از طبیعت می تواند اثر زنجیرهای بر کل اکوسیستم داشته باشد.
سوزاندن سوخت‌های فسیلی، آتش‌سوزی جنگل‌ها، تخریب ساختمان‌ها، زباله‌های صنعتی، معادن، ضایعات حاصل از فعالیت‌های کشاورزی، مدیریت نادرست پسماند، شهرنشینی سریع، رشد جمعیت و دلایل مختلف دیگر نیز به وخیم شدن وضعیت کمک می‌کنند.
بار آلودگی بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به طور یکسان تقسیم می شود. آلودگی بر عواملی که زندگی براساس آنها جریان دارد، مانند هوایی که تنفس می‌کنیم، آبی که می‌نوشیم و در کل، اکوسیستم‌هایی که به آنها وابسته هستیم، تأثیر می‌گذارد. بنابراین، آلودگی به عنوان یک تهدید خطرناک برای زندگی بر روی زمین ظاهر می شود. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های آلودگی این است که به سلامت انسانها و سایر موجودات زنده آسیب می‌رساند و باعث مرگ و میر می‌شود. آلودگی بر اقتصاد نیز تاثیرات منفی دارد.
سایر اثرات اجتماعی-اقتصادی آلودگی شامل ناامنی غذایی به دلیل کاهش عملکرد کشاورزی، مهاجرت اجباری به دلیل بحران آب و غیره است. آلودگی باعث تخریب لایه اوزون می شود و اشعه ماوراء بنفش را به زمین وارد می کند که بر سلامت انسان، گیاهان و محصولات زراعی تاثیر منفی می گذارد. آلودگی محیط زیست نیز باعث گرم شدن زمین می شود. گازهای گلخانه ای گرما را در جو زمین به دام می اندازند و دما را با سرعت هشدار دهنده‌ای افزایش می دهند.
درک طبیعت
محیط زیست، کل منطقه‌ای را که انسانها و سایر موجودات در آن زندگی می کنند را پوشش می دهد. کل محیط اطراف ما از جمله خانه‌های مسکونی ما، محله، درختان، حیوانات، پرندگان، برکه‌ها، دریاچه‌ها، رودخانه‌ها، دریاها، ابرها، باران، آفتاب، باد و هر چیزی که در اطراف می بینیم و احساس می کنیم، همه با هم طبیعت را می‌سازند. درست مانند انسان، طبیعت نیز یک موجود زنده است که خداوند سبحانه و تعالی آن را خلق کرده است.
بنابراین، ما باید تمام تلاش بکنیم تا طبیعت را به همان گونه‌ای درک کنیم که انسان را درک می‌کنیم. خداوند به ما چشم و گوش و عقل داده است. اینها ابزارهای اصلی هستند که ما برای درک و کسب دانش دنیای فیزیکی از آنها استفاده می کنیم. با کمک این ابزارها می توانیم زبان طبیعت را نیز بیان کنیم. ما می توانیم درک کنیم که طبیعت بخشی از زندگی ما است، بخشی از جامعه ما.
انسانها جزو مخلوقات خداوند هستند و با طبیعت اطراف رابطه نزدیک دارند. ما نمی توانیم بدون طبیعت زنده بمانیم، همانطور که یک کودک بدون مراقبت مادری نمی تواند زنده بماند. طبیعت مانند رحم مادر، دامان مادر و دستان دلسوز مادر است که بدون آن نمی توانیم به وجود خود فکر کنیم.
حفاظت از محیط زیست عنصر مهمی برای تضمین تداوم زندگی بشر در این جهان است. اگر بتوانیم طبیعت را درک کنیم و بتوانیم عشق و رابطه عمیق با آن برقرار کنیم، می توانیم طبیعتی را که برای بقایمان ضروری است، حفظ کنیم. ما به عنوان مسلمانان همیشه باید به فکر رفاه کل بشریت باشیم و برای حفاظت از محیط زیست مسئولانه رفتار کنیم.
طبیعت نشانه خداوند است
آفریدگار متعال طبیعت را نشانه‌ای از خود آفریده است تا مردم در آن تدبر کنند. خداوند متعال در آیات بسیاری از آیات، طبعیت را به ما یادآوری کرده است که در زیر به چند مورد از این آیات اشاره شده است:
وَٱلْأَرْضَ مَدَدْنَـٰهَا وَأَلْقَیْنَا فِیهَا رَوَٰسِیَ وَأَنۢبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوْجٍۭ بَهِیجٍ
«و زمین را گسترانیدیم و در آن کوه‌های استوار افکندیم و در آن (چیزهای) زیبا رویاندیم و برای هر بنده‌ای که (به سوی خدا) توبه می‌کند، مایه بینش و تذکر است.»
یُنبِتُ لَکُم بِهِ الزَّرْعَ وَالزَّیْتُونَ وَالنَّخِیلَ وَالأَعْنَابَ وَمِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لآیَةً لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ
«او به وسیله آن برای شما سبزه و زیتون و درخت خرما و انگور و همه میوه ها می‌رویاند. قطعا در این نشانه ای است برای گروهی که می اندیشند.»
وَهُوَ ٱلَّذِیٓ أَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءً فَأَخْرَجْنَا بِهِۦ نَبَاتَ کُلِّ شَیْءٍ فَأَخْرَجْنَا مَجْهُاً ًّا مُّتَرَاکِباً وَمِنَ
ٱلنَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِیَةٌ وَجَنَّـٰتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَٱلزَّیْتُونَ وَٱلرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَیْرَ مُتَشَـٰبِهٍ
ٱنظُرُوٓا۟ إِلَیٰ ثَمَرِهِۦٓ إِذَآ أَثْمَرَ وَیَنْعِهِۦٓ إِنَّ فِی ذَٰلِکُمْ لَـَؤَایَـٰتٍ
«و اوست که از آسمان باران فرو می‌فرستد و ما به وسیله آن همه چیز را رشد می دهیم. ما از آن سبزی تولید می کنیم که از آن دانه‌هایی به صورت لایه لایه تولید می کنیم و از درختان خرما خوشه‌هایی آویزان هستند و باغ‌های انگور و زیتون و انار را (به وجود می‌آوریم)، مشابه و در عین حال متنوع. به هر یک ازمیوه‌های آن هنگام باردهی و هنگام رسیدن آن بنگر. همانا در این نشانه هایی است برای گروهی که ایمان می آورند.»
مشاهده طبیعت و تدبر در آن جنبه بسیار مهمی از سفر معنوی یک مسلمان است. خداوند متعال در آیات فوق به ما دستور می دهد که در آفریده هایش تدبر کنیم تا دریابیم که فرمانروایی او همه عناصر ضروری جهان را در بر می گیرد. با نگاهی به اطراف خود، به آسمان، کوه‌ها، درختان، اقیانوس ها، تناوب شب و روز و هر چیز دیگری، می توان به کمالات مخلوقات خداوند پی برد.
اکوسیستم منظم با موجودات طبیعی فراوان، نشانه خداوند است. ما باید بدانیم که جهان نشانه‌ای است که به چیزی فراتر از خودش اشاره می‌کند و بدون آن جهان با همه علل طبیعی‌اش نمی تواند ایستادگی کند. همه این نشانه‌ها دلیل بزرگی است بر اینکه خداوند یگانه و خدای حقیقی است.
کمال در خلقت
خداوند متعال این عالم را به کمال آفریده و در قرآن توجه بشر را به آن جلب کرده است:
ٱلَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَمَـٰوَٰتٍ طِبَاقًا مَّا تَرَیٰ فِی خَلْقِ ٱلرَّحْمَـٰنِ مِن تَفَـٰوُتٍ فَٱرْجِعِ ٱلْبَصَرَ هَلْ تَرَیٰ مِن فُطُورٍ
«او کسی است که هفت آسمان را آفرید، یکی بر فراز دیگری. هیچ عیب و نقصی در خلقت خدای رحمان نمی بینید. دوباره نگاه کن آیا می توانید عیوب را ببینید؟ بارها و بارها چشمان خود را بچرخانید. نگاهت گیج و خسته به عقب برمی گردد.»
خداوند متعال هیچ نقصی در خلقت خود باقی نگذاشته است. او این جهان را به طور کامل آفریده و قوانین طبیعی را وضع کرده است تا زمانی که بخواهد فعال و پایدار بماند.
مدت‌ها قبل از خلقت انسان، خداوند این جهان زیبا را آفرید که شامل دریاها و رودخانه‌ها، کوه‌ها و دشت‌ها، درختان و گیاهان، پرندگان و حیوانات، آب و هوا، ابرها و باران‌ها، شب‌ها و روزها و هر چیز ضروری است؛ یک اکوسیستم متعادل برای آسایش انسان. خداوند انسانها را در زمانی که زمین برای سکونت آنها کاملا آماده شد، فرستاد.
هدف از خلقت جهان
خداوند در پس هر آفریده‌ای هدفی دارد. هدف خداوند از خلقت زمین این است که انسان به کمال آفرینش زمین بیندیشد و به قدرت و عظمت و حکمت او اعتماد کند. او تمام عناصر لازم را برای انسان در طبیعت برای راحتی و خوشبختی او در این زندگی ایجاد کرده است. او چیزهایی را که برای بقای موفقیت آمیز و شکوفایی در این دنیا به آن نیاز داریم فراهم کرده است و ما موظفیم از آنها مراقبت کنیم و برای نسل‌های آینده حفظ کنیم.
خداوند متعال می‌خواهد که انسانها از نعمت‌های او بهره‌مند شوند، در خالق خود بیندیشند و به شکرانه او را سجده کنند. او همچنین به ما می آموزد که طبیعت و آفریده‌هایش را دوست بداریم که ایمان و عشق ما را نسبت به او افزایش می‌دهد. در اسلام اخلاق در هسته ارتباط انسان، طبیعت و خدا قرار گرفته است. اخلاق نقش اساسی در مراقبت از طبیعت و حفظ محیط زیست دارد.
انسانها جانشین خدا در جهان هستند
خداوند متعال انسانها را به عنوان جانشین خود خلق کرده و به زمین فرستاده است. هنگامی که خالق بزرگ تصمیم گرفت آدم را بیافریند، به فرشتگان گفت که خلیفه خود را در روی زمین می آفریند. خداوند در قرآن می فرماید:
وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَـٰٓئِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی ٱلْأَرْضِ خَلِیفَةً قَالُوٓا۟ أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا
وَیَسْفِکُ ٱلدِّمَآءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ قَالَ إِنِّیٓ أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ
«هنگامی که پروردگارت به فرشتگان گفت: من در زمین جانشینی قرار خواهم داد، گفتند: آیا کسی را در آن قرار می‌دهی که در آن فساد کند و خون بریزد، در حالی که ما تسبیح تو را می گوییم و حرمت تو را اعلام می کنیم؟ گفت: همانا من چیزی را می‌دانم که شما نمی‌دانید.»
از این آیه می‌فهمیم که خالق اعظم انسانها را خلیفه روی زمین قرار داده است. امتیاز بشر به عنوان خلیفه بر روی زمین، بیانگر این است که این مسئولیت بزرگی از جانب خداوند برای آنهاست که به عنوان امانتدار برای حفظ مخلوقات او از جمله طبیعت عمل کند.
اسلام می‌داند که انسانها حافظ زمین و هر آنچه روی آن است، اعم از گیاهان، حیوانات، اقیانوس‌ها، رودخانه‌ها، بیابان‌ها و زمین‌های حاصلخیز هستند. آموزه های اسلامی بر عقیده امانت در حفظ همه اشیاء برای مدت معین و بازگرداندن آن به صاحب آن در پایان دوره تاکید دارد.
امانت در این مورد اشاره به طبیعت و منابع آن دارد که انسان باید از آن مراقبت کند تا کارکردهای آن برای نسل حاضر و آینده حفظ شود.
امانتی که به انسان واگذار می شود از باب تسلط بر هیچ بخشی از مخلوقات نیست، بلکه وظیفه او پاسداری و حفظ کیفیت و کارکردهای طبیعت است تا آسایش برای مخلوقات خداوند باشد. در حقیقت انسانها در قبال اجرای عادلانه و مسئولانه این امانت طبق قوانین الهی پاسخگو خواهند بود.
مسئولیت ما به عنوان خلیفه روی زمین
ما به عنوان خلیفه یا رهبران این جهان مسئولیم که این جهان را به بهترین نحو ممکن در راستای هدف خلقت خود اداره کنیم. این وظیفه ماست که از وضعیت طبیعت خود مراقبت کنیم و از آن در برابر انواع آسیب ها و خطرات محافظت کنیم.
به عنوان متولیان مسئول، ما باید اکوسیستم در زمین را با دقت مدیریت کنیم و از عملکرد پایدار آن اطمینان حاصل کنیم.
خداوند، وهاب است؛ بخشنده‌ای که به ما آفریده های فراوان عطا کرده است. همه این خلاقیت‌ها برای راحتی و آسایش ما در اختیار ما قرار گرفته‌اند. این وظیفه ماست که به شدت مراقب تک تک مخلوقات و منابعی باشیم که نعمت‌های خداوند هستند. از این رو هر مسلمانی در قبال حفظ مخلوقات خود مسئولیت اخلاقی دارد. ما در آخرت در مورد آنچه با خود، با سایر موجودات و به طور کلی با این جهان انجام داده ایم، مورد سؤال قرار خواهیم گرفت.
از آنجایی که خلیفه خدا روی زمین هستیم، باید آنطور که او می خواهد کار کنیم. وقتی به تکلیف خدا عمل نکنیم، خشم او بر ما غالب خواهد شد. بلایای طبیعی و بسیاری از بلاهای دیگر ممکن است به خاطر غضب خداوند بر ما وارد شود.
به طور قطع ما به عنوان متولی باید مراقب زمینی باشیم که این روزها در اثر فعالیت انسانی در حال مرگ است.
خداوند ما را با دادن قرآن به عنوان راهنمای عمل به ما هدایت کرده است. با پیروی از خطوط راهنما در کتابچه راهنمای الهی، ما باید با این محیط زیست حفاظت کنیم.
انسان و طبیعت هر دو برای بقا به یکدیگر نیاز دارند. پس چرا ما این نعمت‌های عظیم را از خالق حکیم حفظ و نگهداری نمی کنیم؟ باشد که خداوند ما را هدایت کند و به ما کمک کند تا در راهی زندگی کنیم که در خدمت هدف او باشد.
در اسلام عمل صالح مظهر ایمان شمرده شده است. احسان یا مهربانی با اعضای اکوسیستم، چه زنده و چه غیرزنده، عمل صالح بزرگی در پیشگاه خداوند است. پس احسان کردن به هر کس یا هر چیزی اظهار ایمان به خداوند متعال است. همه اعمال مسلمانان باید به گونه‌ای باشد که فقط رضایت خداوند را در پی داشته باشد و منفعت مادی نداشته باشد. چنین اعمالی ایمان انسان را تا حد زیادی افزایش می دهد.
به عنوان امانتداران خداوند بر روی زمین، ما مسئول مدیریت خوب محیط زیست هستیم. مدیریت محیط زیست از خصلت‌های احسان است و موجب خشنودی خداوند می شود. مسلمانانی که به مدیریت محیط زیست اشتغال دارند در آخرت پاداش این عمل را خواهند داشت. در مدیریت اسلامی، توزیع و بهره‌برداری از منابع فطرت، عمل صالحی است که ایمان ما را تقویت می‌کند و وسیله‌ای برای تقرب الهی شمرده می‌شود.
جهان در تعادل ایجاد شده است
خداوند عالم را به گونه ای آفریده است که هر عنصر لازم را به نسبت دقیق و در مکان دقیق قرار داده و حالت تعادل را برقرار کرده است. در قرآن آمده است:
ِنَّا کُلَّ شَیْءٍ خَلَقْنَـٰهُ بِقَدَرٍ
«ما هر چیزی را به اندازه ای آفریدیم».
قرآن کریم می‌آموزد که جهان هستی به اندازه و تعادل و نظم آفریده شده است و انسان باید از برهم زدن آن خودداری کند. تولید زباله‌هایی که بر اکوسیستم تاثیر می‌گذارد ممکن است به عنوان تخطی در تعادل یا اندازه‌گیری در نظر گرفته شود.
در موارد متعددی در قرآن آمده است که انسان باید نظم خلقت را حفظ کند و بعد از نظم در دنیا باعث فساد نشود. چنین دستوری را در آیه زیر می یابیم:
وَلَا تُفْسِدُوا۟ فِی ٱلْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَـٰحِهَا وَٱدْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ ٱللَّهِ قَرِیبٌ مِّنَ ٱلْمُحْسِنِینَ
« پس از آنکه به آن دستور داده شده است، در زمین فساد نکنید و او را با ترس و شوق بخوانید که فضل خدا به نیکوکاران نزدیک است.»
با در نظر گرفتن جهان طبیعی به عنوان محل تخلیه در تجارت روزمره، خطر برهم زدن تعادل اکولوژیکی ظریف موجود در طبیعت را داریم. در این زمینه باید به یاد سخنان خداوند باشیم:
وَأَقِیمُوا۟ ٱلْوَزْنَ بِٱلْقِسْطِ وَلَا تُخْسِرُوا۟ ٱلْمِیزَانَ
«و ترازو را با عدالت حفظ کنید و میزان را ناقص مگردانید.»
تعادلی که بین اجزای مختلف سیستم زمینی ما وجود دارد در محدوده اکولوژیکی همبستگی قوی دارد و نباید در هیچ سطحی از آن تخطی کرد. هر چیزی در زمین به اندازه و میزانی تولید می شود. استفاده متعادل از مواهب طبیعی، اقدامات مستدل در حفظ تعادل باید از عوامل هدایت کننده بهره برداری از منابع زمین باشد.
بلایا پیامد اعمال انسانی است
بلایایی که امروز جهان را گرفتار کرده است، نتیجه اعمال غیرمسئولانه انسانی است. دست‌های انسان اخیرا دنیای ما را خراب کرده است. در این راستا باید به کلام خداوند متعال در قرآن اشاره کنیم:
ظَهَرَ ٱلْفَسَادُ فِی ٱلْبَرِّ وَٱلْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِی ٱلنَّاسِ لِیُذِیقَهُم بَعْضَ ٱلَّذِی عَمِلُوا۟ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ
«فساد در خشکی و دریا به خاطر کارهایی که مردم به دست آورده‌اند، پدید آمده است تا پاره ای از اعمالشان را به آنها بچشاند، شاید بازگردند.»
اصطلاح «فساد» به کار رفته در آیه فوق را می‌توان به انواع مفاسد اعم از بی‌توجهی به محیط‌زیست، انحراف و استفاده نامتعادل از منابع طبیعی که در عصر حاضر رواج دارد تعبیر کرد. این آیه می‌گوید تمام آسیب‌هایی که به خشکی یا اقیانوس‌ها وارد می‌شود، ناشی از اعمال ناعادلانه انسان است.
خداوند متعال زمین را آفریده و قوانین طبیعی حاکم بر کارکردها و پدیده‌های موجود در آن وضع کرده است. اگر سیستم مختل شود، بلایای طبیعی رخ می دهد که زندگی ما را تحت تاثیر قرار می دهد، همانطور که خداوند در آیه فوق به آن اشاره کرده است.
هر مصیبتی که برای ما اتفاق می افتد چیزی نیست جز آنچه با عمل خود بر خلاف احکام فطری خداوند به دست می آوریم.
باید بدانیم که بلایای مختلف و آسیب‌های زیست‌محیطی که در سراسر جهان رخ می دهد ناشی از طمع و بی‌احتیاطی خود انسان‌هاست. بنابراین از مسلمانان خواسته می شود مراقب باشند و باید موظف باشند که از محیط زیست محافظت کنند و حقوق همه موجودات زنده را رعایت کنند.
شیوه های مراقبت از محیط زیست در اسلام
خداوند سبحان به زمین انبوهی از آفریده‌ها را عطا فرموده است که به گونه‌ای پیچیده برای رشد و رزق به یکدیگر وابسته‌اند و طبیعت یا اکوسیستم متعادلی را ایجاد می کنند. اسلام ما را تشویق می کند که به طبیعت بنگریم و در عظمت خالق بزرگ بیندیشیم. حفاظت از محیط زیست از آنجایی که ارتباط تنگاتنگی با دین دارد وظیفه هر مسلمانی است.
اگر با نیت حفاظت از طبیعت خدا و همچنین زمین که تنها محل زندگی ماست اعمال نیک انجام دهیم، ممکن است امیدوار باشیم که رضایت و پاداش او را به دست آوریم. مسلمانان با منصوب شدن از سوی خداوند به عنوان خلیفه خود بر روی زمین، موظفند برای حفظ کیفیت و حفظ تعادل در اکوسیستم، مخلوقات و منابع طبیعی را به بهترین نحو ممکن مدیریت کنند.
آگاهی از محیط زیست و حفاظت از منابع طبیعی جزء لاینفک اعتقاد اسلامی است. ما به عنوان جانشینان خداوند در این زمین باید از محیط زیست خود اعم از خاک، هوا، آب، حیوانات، درختان و سایر اجزای طبیعت محافظت کنیم و از منابع طبیعی به شکلی پایدار استفاده کنیم تا تداوم نعمت‌های خداوند تضمین شود.
آرمان‌های اسلامی رهنمودها و شیوه‌های عملی بسیاری را پیشنهاد می‌کنند که حفاظت از محیط‌زیست را ارتقا می‌دهند. در زیر به برخی از آنها اشاره شده است:
استفاده محدود از منابع طبیعی:
اتلاف یا سوء استفاده از هر چیزی در اسلام اکیدا ممنوع است. خداوند در قرآن می فرماید:
إِنَّ ٱلْمُبَذِّرِینَ کَانُوٓا۟ إِخْوَٰنَ ٱلشَّیَـٰطِینِ وَکَانَ ٱلشَّیْطَـٰنُ لِرَبِّهِۦ کَفُورًا
«بی‌تردید اسراف‌کنندگان برای شیاطین برادرند و شیطان همواره نسبت به پروردگارش ناسپاس است.»
در این آیه آمده است که اگر اسراف کنیم مانند برادران شیطان هستیم. بنابراین اتلاف و سوء استفاده از هر چیزی در اسلام گناه است. از این رو، می دانیم که چقدر مهم است محتاط باشیم و از اتلاف در زندگی خود پرهیز کنیم. مسلمانان نمی‌توانند از هیچ‌گونه منابع طبیعی که خداوند عطا کرده است، سوء استفاده کنند.
آب یک منبع طبیعی مهم برای بقا است و فقدان آن تاثیر زیادی روی همه می‌گذارد. مسلمانان تشویق می‌شوند که آب را هدر ندهند و از آن عاقلانه استفاده کنند تا از انجام گناه خودداری کنند. منابع طبیعی ارزشمند دیگری مانند فرآورده های نفتی (نفت، گاز و ذغال سنگ)، مواد معدنی و سنگ‌ها و غیره وجود دارد. جنگل‌ها، ماهی‌ها و حیوانات نیز منابع مهمی هستند. باید بسیار با احتیاط از آنها استفاده کنیم تا در هیچ حالتی هدر نروند.
اتخاذ تدابیر برای به حداقل رساندن آلودگی:
هدف اصلی تعالیم و روایات اسلامی، ساختن و حفظ محیطی سالم و پاک و دور از هرگونه آلودگی و سوء استفاده است. بر هر یک از ما واجب است که نهایت دقت را داشته باشیم تا فعالیت‌هایمان منابع طبیعی را که نعمت‌های خداوند است، آلوده نکند.
آرمان‌های اسلامی ریختن زباله در همه جا، ریختن زباله از جمله مواد شیمیایی مستقیم به دریا و رودخانه، انتشار دود کارخانه در هوا، آتش‌سوزی در فضای باز و سایر فعالیت‌هایی از این قبیل که ممکن است باعث تخریب محیط زیست شود و زندگی انسان، حیوان و سایر موارد را تحت تاثیر قرار دهد به شدت محکوم می‌کند. آسیب رساندن به مردم و هر یک از اعضای اکوسیستم در اسلام از گناهان کبیره شمرده شده است.
مسلمانان باید از هرگونه فعالیت آلوده کننده خودداری کنند، زیرا انسان باید پاسخگوی اعمال ناشایست در زندگی پس از مرگ باشد.
حفاظت از درختان و گیاهان:
اسلام بر اهمیت حفاظت از محیط زیست تاکید می کند و از پیروان خود می خواهد که درختان، رودخانه‌ها و هوا را آلوده نکنند. در حقیقت در اسلام کشاورزی و درختکاری یکی از مشاغل شریف است و مورد تشویق بسیاری از سوی خداوند و پیامبر (ص) قرار گرفته است. آیات بسیاری از قرآن به محصولات و میوه‌های مختلف اشاره شده است اینکه کشاورزی می‌تواند انسان را به خدا نزدیک کند.
به این دلیل که نشانه عظمت خداوند (ص) را می توان به وضوح در روند رشد محصولات و گیاهان مشاهده کرد از مسلمانان خواسته می‌شود که درخت بکارند و در تلاش‌های احیای جنگل شرکت کنند. حضرت محمد (ص) نیز به قوم خود آموخت که همیشه از حیوانات و گیاهان محافظت کنند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) درختکاری را تشویق کرد و فرمود که خداوند درختکاری را صدقه می داند.
مصرف مسئولانه:
خداوند کسی را دوست ندارد که عموما به هر نوع افراط یا استفاده غیر ضروری بپردازد. خداوند در قرآن می فرماید:
وَکُلُوا۟ وَٱشْرَبُوا۟ وَلَا تُسْرِفُوٓا۟ إِنَّهُۥ لَا یُحِبُّ ٱلْمُسْرِفِینَ
«بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خداوند اسراف کنندگان را دوست ندارد.»
مسلمانان تشویق می شوند که مصرف کنندگانی مسئولیت پذیر باشند و از زیاده‌روی اجتناب کنند. افراط در مصرف زیاد و بی‌مورد در اسلام ممنوع است و گناه قابل مجازات است. بیشتر مسائل زیست محیطی جهان در دوران اخیر ناشی از فعالیت‌های بیهوده انسانها و مصرف‌گرایی بیش از حد آنهاست.
با پیروی از اصول و شیوه های اسلامی حفاظت از محیط زیست، می توان دنیایی سالم‌تر و پایدارتر برای نسل‌های آینده ایجاد کرد. وظیفه همه مسلمانان این است که از هر گونه آسیبی که ممکن است بر محیط زیست وارد شود، جلوگیری کنند و در بازآفرینی و رشد آن کمک کنند. همچنین مهم است که از منابع طبیعی به بهترین شکل استفاده کنیم تا نسل‌های آینده بتوانند در محیطی با کیفیت زندگی کنند. اسلام راه رفتار با طبیعت و نجات آن از هر گونه آسیب را نشان می‌دهد.
کاهش آلودگی و استفاده عاقلانه از منابع طبیعی تنها راه حفاظت از بشریت از مصائب اقلیمی شدید است. زمان آن فرا رسیده است که تلاش‌های هماهنگ و اقدامات موثری از سوی همه کشورها برای کاهش چشمگیر آلودگی محیط زیست، برای بهبود وضعیت آب و هوا در سراسر جهان انجام شود. چنین تلاش منسجمی تنها می‌تواند دنیایی سبز را برای ساکنانش به ارمغان آورد و در آن صورت زائران می‌توانند بدون خطر گرمای شدید، حج «سبز» را انجام دهند.
نظر شما