به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، مسجد«کبود» یا «فیروزه» و «شاه جهان» تبریز با معماری بسیار زیبا و منحصربه‌فرد یکی از چهار مسجدتزیین شده با کاشی‌کاری‌های آبی در جهان به شمار می‌رود و نام کبود بر اساس رنگ کاشی‌ها انتخاب شده است؛ بی‌جهت نیست که از این مسجد به عنوان نگین فیروزه بناهای اسلامی یاد می‌کنند. مسجد «کبود»در قرن نهم هجری قمری و در دوران پادشاهی قراقویونلو ها به دستور «سلطان جهانشاه» فرمانروای قراقویونلوها بناشده است؛ این مسجد در یکی از کهن‌ترین و تاریخی‌ترین محله‌های شهر تبریز پایتخت این سلسه قرار دارد؛ معماری زیبای مسجد کبود را میتوان نمونه‌ای قابل توجه از معماری اسلامی ایران دانست کاشی‌های معرق فیروزه‌ای و لاجوردی نقش و نگارهای اسلیمی و طراحی نوین هندسی از خصوصیات برجسته در معماری مسجد کبود هستند.
نام اصلی مسجد «کبود»، «عمارت مظفریه» است
«امیر ثناجو»، باستان شناس و پژوهشگر میراث فرهنگی و معماری در گفتگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان درباره سابقه تاریخی مسجد«کبود» تبریز گفت: نام اصلی مسجد «کبود»، «عمارت مظفریه» است، در سردر، شناسنامه و وقف نامه این مسجد عنوان«عمارت المبارکه المظفریه» آمده است، مسجد «کبود» در واقع آخرین و معروف ترین لقب این بنا به حساب می آید؛ این مسجد از لحاظ معماری دو قسمت دارد، شبستان بزرگ که مسجد و شبستان کوچک که مقبره را شامل می‌شود.
این باستان شناس و پژوهشگر میراث فرهنگی و معماری اظهار کرد: مسجد «کبود» بخشی از یک مجموعه بزرگ به نام مظفریه بوده که ساختمان های دیگری از جمله خانقاه، حمام، قنات، کتابخانه، مدرسه و... را در برمی‌گرفته که چیز زیادی از آن باقی نمانده است؛ ۲۴۵ سال پیش در شهر تبریز زلزله بزرگی رخ می‌دهد و کل این شهر تخریب می‌شود و این بنا هم از گزند بی نصیب نمی ماند و ۸۰ درصد این بنا تخریب می‌شود.
ثناجو درباره مرمت و بازسازی های صورت گرفته بر مسجد کبود از ابتدا تاکنون توضیح داد: این بنا بعد از تخریب در زلزله تا دوره قاجار ۱۵۰ سال به شکل خرابه باقی ماند و از سال ۱۳۰۸ کار بازسازی و مرمت این بنا را شروع می‌کنند. وضع فعلی بنا از لحاظ پلان هیچ تفاوتی با وضعیت بنا در ۶۰۰ سال پیش در دوره قرا قویونلوها و تیموریان ندارد ولی در جزییات و معماری آن تفاوت هایی بوجود آمده از جمله اینکه این مسجد دو گلدسته بلند در دو طبقه داشته، فرم گنبدها به این شکلی که الان بود، نبوده و به سبک معماری خاصی ساخته شده است و گنبدها گریو داشته و در روزنه های گنبدها هم تغییرات زیادی صورت گرفته است.
مرمت مسجد کبود شباهت چندانی با وضعیت اصلی بنا پیش از زلزله ندارد
این باستان شناس و پژوهشگر میراث فرهنگی و معماری خاطر نشان کرد: دیواره های این بنا در دهه ۳۰ و ۴۰ و گنبد فعلی در سال ۵۲ تا ۵۴ توسط استاد «رضا معماران» از معماران برجسته تبریز و آذربایجان مرمت شده است. آنچه از بازسازی های این مجموعه میتوان دریافت این است که مرمت بیشتر بر اساس صلاحدید و مهارت و دانش معمارانی چون حاج «ابوالقاسم معمار» و استاد «رضا معماران» که این بنا را بازسازی کرده‌اند بوده است و شباهت چندانی با وضعیت اصلی بنا نداشته است. البته نقدهای زیادی به مرمت این بنا وارد است، ولی همین که سقفی بالای این بنا وجود دارد و باعث می‌شود که تزیینات بیشتر از این تخریب نشود، ما به روح این اساتید درود می فرستیم.
سازه مسجد کبود با رطوبت همراه است
این باستان شناس و پژوهشگر میراث فرهنگی و معماری با اشاره به درگیر بودن بنای مسجد «کبود» با رطوبت گفت: بنا از لحاظ سازه ای با مسئله رطوبت همراه است، ما با رطوبت درگیر هستیم و سعی می کنیم این مسئله را حل کنیم و امسال هم تعمیرات و بازسازی های سقف گنبدهای این بنا شروع شده و این روند در سال های آینده هم کمابیش ادامه خواهد داشت. در بناهای تاریخی مرمت و حفاظت یک آیین استمراری است و مختص به یک بازه زمانی خاص نمی تواند باشد.
مسجد کبود به لحاظ ارزشی و میراثی کاربری موزه ای دارد
ثناجو درباره کاربری و استفاده از ظرفیت مسجد «کبود» در آئین های عبادی توضیح داد: کاربری بنای مظفریه یا مسجد کبود با خیلی از مساجدی که دیده اید، متفاوت است. من در توضیحاتم اشاره ای به تاریخچه این بنا کرده ام، از لحاظ فنی و ارزش های میراث فرهنگی و ارزش های ملی صلاح بر این است که این بنا کاربری موزه‌ای داشته باشد؛ در کنار مسجد کبود پنج مسجد قدیمی داریم که به عنوان مساجد محلی هستند و خیلی از مردم ترجیح می‌دهند در این مساجد به عبادت بپردازند. مسجدکبود یا عمارت مظفریه به عنوان بخشی از بازار تبریز در سال ۸۹ به ثبت جهانی رسیده و بهتر است که همان کاربری موزه ای خود را حفظ کند و ارزش های این بنا را در همن قالب حفظ و برای نسل آینده نگهداری شود.
این باستان شناس و پژوهشگر میراث فرهنگی و معماری تصریح کرد: قبل از زلزله دیوارهای داخلی و بیرونی مسجد کبود تزیینات کاشی کاری داشته و الان آنچه برای ما اولویت است حفظ سازه فعلی است که بیشتر از این تخریب نشود؛ وضعیت مسجد کبود همین است که می بینید و از لحاظ مبانی علمی هم درست همین است که بیشتر از این در بنا مداخله نشود تا آن هویت و اصالت بنا حفظ شود و الان هم زیادی بازسازی شده است و بخش زیادی از جزئیات معماری بنا شباهتی با چیزی که در دوره اول بنا بوده، ندارد.
وی با تاکید بر اینکه عمارت مظفریه کاربری موزه ای دارد، گفت: این بنا با آن کاربری موزه ای خود به عنوان موزه معماری و اگر در آینده اشیایی به آن اضافه شود به عنوان موزه تاریخی و باستان شناسی می تواند ارزش های خود را حفظ کند، اگر کاربری دیگری به این بنا داده شود قطعا موجب تخریب بنا و خدشه دار شدن منظر و حریم و هویت فرهنگی بنا می شود.
نظر شما