به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، اگر گذرتان به شهر تبریز و خیابان امام افتاد به گورستان مسجد کبود مربوط به هزاره دوم و اول قبل از میلاد با سی و هشت گور باستانی سر بزنید، این گورستان که به موزهٔ عصر آهن تبدیل شده در تاریخ ۳ آبان ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۹۷۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
گورستان باستانی موزه عصر آهن یکی از حیرت انگیز ترین گورستان های ایران است که در گورهای آن اجساد به صورت جنینی دفن شده اند و قدمت آنها به عصر آهن باز می گردد.
گورستان مسجد کبود با اجسادی دفن شده به شکل جنینی و بازمانده از عصر آهن یکی از جاذبه های گردشگری شهرتبریز است که در آن می توان حیرت انگیز ترین شکل دفن مردگان آئین مهر را مشاهده کرد اجسادی که به شکل شرقی و غربی متناسب با طلوع و غروب خورشید به خاک سپرده شده اند.
این مکان یکی از جاذبه های گردشگری شهر تبریز است که برای اولین بار در حین عملیات خاکبرداری در سال ۱۳۷۶ کشف شد؛ در عملیات خاکبرداری در این سال گورهای جمعی، ظروف سفالی و اشیای زینتی کشف شد که مربوط به دوره قاجار، زندیه، صفویه، تیموری و ایلخانی هستند. عملیات حفاری در این محدوده تاریخی سه سال بعد از کشف گورستان آغاز شد و پس از آن همه آثار و گورها از دل خاک بیرون آورده شد و تاکنون کاوش های باستان شناسی بسیاری در این منطقه انجام شده و در نهایت این سایت کاوشگری و باستان شناسی در سال ۱۳۸۵ به موزه تبدیل شده است.
به گفته کارشناسان تنها ۳۰ درصد این گورستان در کاووش های باستان شناسی از زیر خاک بیرون آمده است و مابقی آن هنوز در زیر خاک است که در فصل های بعدی کاووش مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.
در بازدید از این سایت موزه «سیروس هاتفی»، راهنمای موزه عصر آهن درباره اجساد گورستان مسجد کبود توضیح داد: اکثر این اجساد در سنین پایین مرده اند و با توجه به نحوه خاکسپاری شان معلوم می شود که پیرو آیین مهرپرستی بوده اند. مورد جالب توجه دیگر این است که در این گورستان مردگان با تعلقات دنیا خاک شده اند، مثلا در کنار کودکان اسباب بازی، در کنار زن ها جواهرات و در کنار مردها، ابزار جنگی دفن شده اند. حتی با دقت در اشیای دفن شده کنار اجساد می توان به تفاوت طبقاتی پی برد، مثلا کسانی که ظروف بیشتری در گور خود دارند، احتمالاً ثروتمند تر بوده اند.تمام اسکلت ها در عصر آهن به حالت جنینی تدفین شده اند؛ یعنی دست و پاهای آنها جمع شده همانند جنینی که در درون شکم مادر شکل گرفته است. وسایل و ظروف های درون قبرها هدایایی بودند که خویشاوندان هنگام خاکسپاری به آنها می دادند. محتوای این هدایاها معمولا توشه بین راهی خورد و خوراک و مواد غذایی بود. بر اساس سن و جنسیت وسایل متغیر است.
او درباره نحوه تدفین اجساد گورستان عصر آهن بیان کرد: ۹۰ درصد این اسکلت ها به روش شرقی و غربی تدفین شده اند و همین به ما نشان می دهد که آنها آیین مهر را تقدیس و خورشید را می پرستیدند. آنهایی که سرهایشان به سمت شرق است، طلوع خورشید را لحاظ می کردند و قبل از ظهر تدفین شدند و آنهایی که سرهایشان به سمت غرب است، بعد از ظهر تدفین می شدند و غروب خورشید را لحاظ می کردند. در واقع در آن زمان هنگام تدفین مردگان طلوع و غروب خورشید را لحاظ می کردند و بر اساس آن اجساد را تدفین می کردند. آقایان را به شانه سمت راست و خانم ها را به شانه سمت چپ می خواباندند؛ در آن زمان با کاسه خاک روی جسد می ریختند اما در دوران بعد از اسلام است که سنگ لحد به کار برده می شود.
۹۰ درصد این اسکلت ها به روش شرقی و غربی تدفین شده اند و همین به ما نشان می دهد که آنها آیین مهر را تقدیس و خورشید را می پرستیدند. آنهایی که سرهایشان به سمت شرق است، طلوع خورشید را لحاظ می کردند و قبل از ظهر تدفین شدند و آنهایی که سرهایشان به سمت غرب است، بعد از ظهر تدفین می شدند و غروب خورشید را لحاظ می کردند. در واقع در آن زمان هنگام تدفین مردگان طلوع و غروب خورشید را لحاظ می کردند و بر اساس آن اجساد را تدفین می کردند. آقایان را به شانه سمت راست و خانم ها را به شانه سمت چپ می خواباندند؛ در آن زمان با کاسه خاک روی جسد می ریختند اما در دوران بعد از اسلام است که سنگ لحد به کار برده می شود.
راهنمای موزه عصر آهن همچنین درباره یکی از قبرهای موزه عصر آن که به موزه آذربایجان انتقال داده شده است، گفت: ما یکی از اسکلت های شاخص این گورستان را به موزه آذربایجان انتقال دادیم، تفاوت این گور با سایر آنها این بود که تمام گورها انفرادی بود اما در این گور یک زن و شوهر در کنار یکدیگر دفن شده بودند.
سیروس هاتفی خاطر نشان کرد: کارشناسان پیش بینی می کنند وسعت این گورستان نزدیک ۳۰ متر کار برده باشد که تقریبا یک سوم آن را مشاهده می کنید؛ سایر آنها زیر پاساژها از بین رفته است، احتمال دارد پاساژهای پیرامون مسجد محوطه تاریخی باشند اما متاسفانه کاملا نابود شده اند.
وی با اشاره به امکان کاووش در این سایت موزه یادآور شد: گورستان باستانی عصر آهن از سال ۸۲ به سایت موزه تبدیل شده است؛ دکتر «علیرضا هژبری نوبری»، عضو هیئت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس از کاوشگر این مکان بوده و قرار است کاوش ها در تپه های خاکی ادامه پیدا کند. بیش از ۲۰ سال به خاطر آنکه شهرداری مالکیت این مکان را بر عهده داشته، کاوش ها تداوم نیافت اما به دلیل آنکه مالکیت به تازگی به میراث فرهنگی سپرده شده، کاوش ها ادامه می یابد.
او درباره نحوه حفاظت و نگهداری از اسکلت های موزه عصر آهن توضیح داد: اسکلت ها توسط کارشناسان ما مورد حفاظت قرار می گیرند و استخوان ها با رطوبت سنج و رطوب گیر با ماده خاصی تثبیت شده اند. با توجه به اینکه سفال ها به درجه پخت رسیدند، هیچ آسیبی به آنها وارد نمی شود. برای تثبیت استخوان ها از چسب بی رنگی به نام «پرولویید» محصول کشور آلمان استفاده می شود به غیر از آن هیچ تکنولوژی خاصی برای حفاظت از استخوان ها وجود ندارد.
وی با اشاره به شناسایی ۳۸ اسکلت در فاز اول کاووش ها در سایت موزه عصر آهن اظهار کرد: در فاز اول کاووش ها در این مکان ۳۸ اسکلت شناسایی شده است، همه اسکلت ها به غیر از یک مورد منفرد هستند تنها در یک گور دو اسکلت روبروی هم وجود داشت که این زن و شوهر همزمان فوت شدند و به «عشاق باستانی» معروف هستند.
وی خاطر نشان کرد: افراد ساکن در عصر آهن به صورت قبیله ای زندگی و سکه ضرب و در کنار آن از حیوانات اهلی نگهداری می کردند و در آن زمان خط و نگارش نیز وجود نداشت، بر اساس شواهد موجود بر روی یکی از جمجمه ها آن فرد بر اثر ضربه یک سلاح سرد از دنیا رفته و کشته شده است.
سیروس هاتفی درباره عصر آهن و ویژگی های سفال های کشف شده از موزه عصر آهن توضیح داد: دوره زمانی ۲۸۰۰ تا ۳۲۰۰ سال پیش را عصر آهن می نامند در این دوران بشر توانست فلز و آهن را شناسایی و ذوب کرده و با آن ابزار تهیه کند. شاخصه سفال های دوره عصر آهن خاکستری رنگ بودن آنها است، این سفال های نخودی رنگ مربوط به عصر مفرغ است. در واقع آن کاسه موروثی از دوران پیش از آنها است. مهمترین داده برای باستان شناسان همان سفال است. یک نظریه وجود دارد که آنها وقتی در حال ساخت سفال کوره هایشان به دمای پخت می رسید، آن را خفه می کردند، آن دوده داخل محفظه کوره های داخل ظروف نشت می کرد و به رنگ خاکستری در می آمد. نظریه دیگر وجود ناخالصی در فلز آهن است که هرگاه به درجه پخت می رسید به رنگ خاکستری درمی آمد.
نظر شما