به گزارش خبرگزاری شبستان از استان قم، آیه ۱۲۸ سوره مبارکه توبه به عنوان یک آیه کلیدی در قرآن، اهمیت ویژه‌ای در ارتباط با پیامبر اسلام (ص) و گفتمان «امت پیروز» دارد. خداوند در این آیه می‌فرماید: «لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَّحِیمٌ» این آیه به ما می‌گوید که «پیامبری از خودتان به سوی شما آمده که درد و رنج شما بر او سخت است و برای هدایت شما حرص می‌ورزد و نسبت به مؤمنان دلسوز و مهربان است». در تفسیر آیه ۱۲۸ سوره توبه، به عمق ارتباط روحی و عاطفی میان پیامبر اسلام و پیروانش اشاره شده است. این آیه بیانگر مسئولیت‌های پیامبر (ص) در قبال جامعه مؤمنان و ضروری بودن حمایت و دلجویی از آن‌هاست. این ارتباط نزدیک، نشان‌دهنده‌ی محبت و همدردی پیامبر با مشکلات امت پیروز است و به‌ویژه در زمان‌های بحرانی، به معنای وجود یک رهبر دلسوز می‌باشد که می‌تواند امید و قوت قلبی برای امت پیروز باشد. از اهداف اصلی آیه، یادآوری خوبی‌ها و هدایت‌های ویژه پیامبر خدا (ص) نسبت به پیروانش می‌باشد. آن حضرت وظیفه دارد که جامعه‌ای به وجود آورد که در آن ارزش‌های اسلامی و اخلاقی حاکم باشد. بنابراین، «امت پیروز» به جامعه مؤمنانی اطلاق می‌شود که به دعوت پیامبر خدا پاسخ می‌دهند و بر اساس تعالیم او عمل می‌کنند. در مجموع، آیه ۱۲۸ سوره توبه، تنها به مسئولیت‌های پیامبر (ص) اشاره نمی‌کند، بلکه به ضرورت همدلی و حمایت از یکدیگر در میان مؤمنان نیز می‌پردازد. در شرایط کنونی، این آیه می‌تواند الهام‌بخش «امت پیروز» باشد تا نهایت توان خود را به کار ببندند و از اصول دین خود دفاع کنند. ارتباط میان پیامبر و امت نشان‌دهنده پیوندی عمیق و پایدار است که باید در راستای گسترش علم، محبت و وحدت میان مسلمانان تقویت شود.
رهیافتی از آیه برای سبک زندگی اسلامی
آیه شریفه ۱۲۸ سوره توبه، آیه‌ای است که خداوند متعال در آن، به تجلی صفات والای پیامبر رحمت (صلی الله علیه و آله) اشاره می‌کند و بر پیوند عمیق ایشان با امت اسلام تأکید می‌ورزد. این آیه، نه تنها وصف حال پیامبر اکرم است، بلکه دستورالعملی جامع برای زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی ما مسلمانان نیز به شمار می‌آید. در این نوشتار با تکیه بر مضامین این آیه نورانی، به بررسی پیام‌ها و درس‌های آن در ساحت‌های مختلف زندگی می پردازیم:
ساحت فردی
همدلی و دلسوزی: اولین درس آیه، همدلی با همنوعان است. پیامبر خدا (ص) “عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ” است؛ یعنی رنج و سختی شما بر ایشان سخت و گران می‌آید. ما نیز باید با تأسی به ایشان، نسبت به درد و رنج دیگران بی‌تفاوت نباشیم و تا جایی که در توان داریم، برای رفع مشکلات آنها بکوشیم. حرص بر هدایت: پیامبر خدا (ص) “حَرِیصٌ عَلَیْکُم” است؛ یعنی بر هدایت شما حریص است. ما نیز باید همواره در پی ارتقای معنوی و اخلاقی خود باشیم و از هیچ تلاشی برای کسب معرفت و تقرب به خداوند فروگذار نکنیم. رأفت و رحمت: پیامبر (ص) “رَءُوفٌ رَّحِیمٌ” است؛ یعنی با مؤمنان مهربان و دلسوز است. ما نیز باید با نرمی و عطوفت با یکدیگر رفتار کنیم و از خشونت و تندی بپرهیزیم.
ساحت خانوادگی
محبت و مهربانی: خانواده، سنگ بنای جامعه اسلامی است و محبت و مهربانی، ستون‌های اصلی آن. پیامبر اسلام (ص) با رأفت و رحمت خود، الگویی برای همسران و فرزندان است. ما نیز باید در خانواده، با یکدیگر با محبت و احترام رفتار کنیم و از هرگونه رفتاری که موجب کدورت و اختلاف می‌شود، دوری کنیم. مسئولیت‌پذیری: همان‌طور که پیامبر اسلام (ص) نسبت به هدایت امت خود احساس مسئولیت می‌کرد، ما نیز باید نسبت به تربیت و هدایت فرزندان و استحکام بنیان خانواده احساس مسئولیت کنیم و از هیچ تلاشی برای تأمین سعادت دنیوی و اخروی خانواده و فرزندان دریغ نورزیم
ساحت اجتماعی
وحدت و همدلی: پیامبر (ص) از جنس مردم است و با آنان همدل و همزبان. ما نیز باید از هرگونه تفرقه و اختلاف دوری کنیم و در راستای وحدت و انسجام امت اسلامی گام برداریم. عدالت و انصاف: پیامبر (ص) الگوی عدالت و انصاف است. ما نیز باید در تمام تعاملات اجتماعی خود، عدالت را رعایت کنیم و از هرگونه ظلم و تبعیض دوری کنیم. خدمت به مردم: پیامبر (ص) همواره در خدمت مردم بود. ما نیز باید با تأسی به ایشان، در خدمت به جامعه خود کوشا باشیم و از هیچ تلاشی برای رفع نیازهای مردم فروگذار نکنیم.
ساحت سیاسی
مردمی بودن: حاکمان باید از جنس مردم باشند و درد و رنج آنان را احساس کنند. دلسوزی و مسئولیت‌پذیری: حاکمان باید نسبت به سرنوشت مردم دلسوز و مسئولیت‌پذیر باشند و در راستای تأمین منافع آنان تلاش کنند. عدالت و انصاف: حاکمان باید در تمام تصمیمات و اقدامات خود، عدالت و انصاف را رعایت کنند و از هرگونه ظلم و تبعیض دوری کنند. مشورت با مردم: حاکمان باید با مردم مشورت کنند و از نظرات و انتقادات آنان استقبال کنند. از خداوند متعال مسئلت دارم که به همه ما توفیق عمل به این آموزه‌های نورانی را عنایت فرماید و ما را در زمره پیروان راستین پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) قرار دهد.
تعریف راهبرد فرهنگی از شیوه تبلیغی رسول خدا
این آیه الگوی بی نظیری از انگیزه مندی و شیوه تبلیغی رسول خدا (ص) را ارائه می دهد. درس ارزشمند فراوانی از آیه ۱۲۸ سوره توبه درباره نحوه عملکرد و اتخاذ رویکرد در فعالیت‌های فرهنگی و تریجی دین برداشت می شود. آیه شریفه به ما تصویری از شخصیت و روش‌های تبلیغی پیامبر اکرم (ص) ارائه می‌دهد که می‌تواند به عنوان الگوی مؤثری برای روحانیان و مبلغان دینی در تبلیغ و ترویج دین به کار رود. پیام های کلیدی که هم در سبک سنتی تبلیغ دین و هم در شیوه ترویج آموزه های دینی در فضای مجازی قابل استفاده است. در این راستا می‌توان چند راهبرد و راهکار کلیدی برای “کار فرهنگی” در حوزه دینی از اهداف و مضامین آیه استخراج و ارائه کرد:
راهبرد دلسوزی و شفقت: کار فرهنگی باید بر پایه محبت و دلسوزی نسبت به دیگران باشد. مبلغان باید نگرش مثبت و انسان دوستانه نسبت به مخاطبان خود داشته باشند و این نگرش را با گفتار و رفتار خود نشان دهند. به‌عنوان راهکار، برگزاری جلسات مشاوره‌ای، کارگاه‌های آموزشی و ایجاد فضایی برای بیان مشکلات و دغدغه‌های مردم، می توان برشمرد. آیه نشان می‌دهد که پیامبر (ص) همواره نسبت به حال مردم دلسوز و نگران بود. این الگویی است که شیوه تبلیغ بایستی متبلور باشد. مبلغان باید با شناخت و حساسیت به مشکلات و نیازهای مخاطبان، پیام‌های دینی را به‌گونه‌ای ارائه دهند که به آنها کمک کند، نه فقط به صورت خشک و بدون احساس. این توجه باید در انتخاب موضوعات، روش‌های ارائه و برقراری ارتباط با مخاطب مشهودباشد.
راهبرد تعامل مثبت با جامعه: مهربانی و اخلاق نیکوی پیامبر (ص) یکی دیگر از الگوها و ویژگی‌های مهم ایشان است که در شیوه تبلیغ آن حضرت نیز قابل ملاحظه است؛ مبلغان باید با برخوردی محبت‌آمیز و معقول، دل مخاطبان را به دست آورند. حتی در برخورد با افرادی که با دین زاویه دارند، باید به مهربانی و مدارا عمل کنند. این اصل در هر دو فضا، اعم از ملاقات‌های چهره به چهره و حضوری (سبک سنتی) و تعاملات زنده فضای مجازی باید رعایت شود. امروزه برقرار کردن ارتباط عاطفی و انسانی با جامعه و شنیدن نیازها و مشکلات آنها از اولویت‌های کار فرهنگی است. برگزاری نشست‌ها و حلقه های صمیمی، همایش‌های فرهنگی و استفاده از شبکه‌های مجازی برای برقراری ارتباط و دریافت بازخورد در این جهت موثر است.
راهبرد نیازسنجی فرهنگی و اجتماعی: در کارهای فرهنگی، نیازها و چالش‌های روز جامعه باید شناسایی و در نظر گرفته شوند. مطالعات و تحقیقات میدانی به منظور شناسایی نیازهای واقعی فرهنگی، اجتماعی و مذهبی جامعه و سپس طراحی برنامه‌های متناسب با آن راهگشاست. تأکید بر واقعیت‌های اجتماعی و روزمره پیامبر (ص)، با توجه به مقضتیات و واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی زمان خود، دین را ترویج می‌کردند. لذا در شیوه تبلیغ مبلغان باید از این الگو بهره بگیرند و مسائل روز جامعه را در ارائه مطالب دینی گنجانده و نشان دهند که دین می‌تواند پاسخی برای این مسائل باشد. در فضای مجازی، این می‌تواند شامل نگارش مقالات، یادداشت ها، وبلاگ‌ها یا پست‌های مرتبط با دغدغه‌های روز به همراه آموزه‌های دینی باشد.
راهبرد آموزش مستمر و تدریجی: آموزش مفاهیم دینی باید تدریجی و با سطح‌بندی باشد تا همه افراد با هر میزان از آگاهی بتوانند از آن بهره ببرند. برنامه‌ریزی دوره‌های آموزش دینی با محتوای متنوع براساس سن، تحصیلات و سطح درک مخاطبان است. پیامبر (ص) در تبیین دین به تدریج و متناسب با درک و فهم مردم عمل می‌کردند و این الگوی ما در شیوه تبلیغ باید باشد. مبلغان باید توجه داشته باشند که اطلاعات را به صورت تدریجی و با توجه به سطح فهم مخاطبان بیان کنند. در فضای مجازی، این می‌تواند شامل محتوای تصویری، ویدیویی و متنی باشد که به صورت هدفمند و آرام‌آرام به عمق مفاهیم دینی پرداخته و مخاطب را با خود همراه کند.
راهبرد استفاده از روایت و داستان: قصه‌ها و داستان‌ها به‌عنوان یکی از عناصر مهم در تبلیغ مؤثر می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند. در این راستا ایجاد کارگاه‌ها و برنامه‌هایی که در آن داستان‌های اسلامی و آموزه‌های دینی به صورت ابداعی و جذاب به مخاطبان انتقال داده شود، راهکار مناسبی است. انبیای الهی، به ویژه پیامبر (ص) با بیان داستان‌ها و مثل‌ها، مفاهیم دینی را منتقل می‌کردند و این رویکرد نیز در شیوه تبلیغ به ما الگوی کاربردی ارائه می دهد. در سبک سنتی می‌توان از داستان‌های قرآنی و تاریخی برای جذاب‌تر کردن مباحث بهره گرفت. در فضای مجازی، می‌توان با استفاده از پویانمایی ها، ویدیوها و اسلایدهای جذاب، داستان‌ها را به تصویر کشید.
راهبرد استفاده از فناوری‌های نوین: به‌کارگیری فناوری‌های روز برای انتقال مفاهیم دینی و قرآنی راهبرد ضروری است. تولید محتوا در شبکه‌های اجتماعی، ساخت ویدیوهای آموزشی، پادکست‌ها و وبینارهای زنده برای جذب جوانان و نسل نو، راهکارهایی در این جهت است. پیامبر (ص) با استفاده از روش‌های مناسب و جدید، پیام دین را منتقل می‌کردند. مبلغان باید در فضای مجازی از شیوه ها نوین مانند تولید محتوا در شبکه‌های اجتماعی، استفاده از پادکست‌ها، ویدیوهای آموزشی و نشست‌هایی با پخش زنده استفاده کنند تا پیام‌ها را به شیوه‌ای جذاب و تأثیرگذار منتقل کنند.
راهبرد گفت‌وگوی آزاد و باز: ایجاد فضایی برای بحث و تبادل نظر میان مخاطبان و مبلغان راهبرد حیاتی است. ایجادسکوهاهای آنلاین و جلسات حضوری که در آن سؤالات به‌وضوح مطرح شده و پاسخ داده شود. پیامبر خدا (ص) در شیوه تبلیغ آموزه های دینی به گفت‌وگو و تبادل نظر با مردم اهمیت می‌دادند. مبلغان باید فضای تعامل را فراهم کنند و به سؤالات و ابهامات مخاطبان پاسخ دهند. در فضای مجازی، این می‌تواند از طریق نظرسنجی‌ها، پاسخ‌دهی به کامنت‌ها و برگزاری وبینارها باشد.
راهبرد تحمل در چالش‌ها: نشان دادن صبر و استقامت در مواجهه با چالش‌ها و انتقادات، که خود به‌عنوان یک الگو پذیرفته شوند. برای این منظور برگزاری جلسات آموزشی برای مبلغان در خصوص مدیریت بحران و چالش فرهنگی، پاسخ به زیر سؤال رفتن‌ها و تقویت مهارت‌های ارتباطی، راهکار ثمربخشی است. پیامبر خدا (ص) با وجود مشکلات و انتقادات، در تبلیغ دین تحمل و استقامت داشتند. مبلغان باید آماده باشند در شیوه تبلیغ که با انتقادات و چالش‌ها مواجه شوند و با صبر و بردباری به آنها پاسخ دهند، به ویژه در فضای مجازی که نیاز به پاسخ‌های فوری‌تری وجود دارد.
راهبرد ارتباط با نسل جوان: تمرکز بر ارتباط با جوانان و درک زبان و فرهنگ آنها، یک راهبرد فرهنگی است. به صورت عملی با طراحی برنامه‌ها و محتوای متناسب با علایق جوانان (مثل تفریح سالم، هنر، ورزش و …) که ارتباط با اصول دینی به‌صورت جذاب و مدرن برقرار کند.
راهبرد گسترش امید و انگیزه: کار فرهنگی باید احساسی از امید و آینده بهتر ایجاد کند. تولید محتوای مثبت و انگیزشی که به تقویت باور به امکان تغییر و بهبود وضعیت اجتماعی بپردازد، راهکاری در تحقق آن راهبرد است.
بنابراین؛ با توجه به این الگوها و روش‌ها، روحانیان و مبلغان دینی و دیگر فعالان و کنشگران فرهنگی می‌توانند با پیروی از شیوه ها و الگوهای پیامبر اکرم (ص) در عرصه تبلیغ دین، تاثیرگذاری بیشتری در مخاطبان داشته باشند و در احیای دین و گسترش آموزه‌های اسلامی در جامعه نقش موثرتری ایفا کنند. با در نظر گرفتن این راهبردها و راهکارها، کار فرهنگی مذهبی می‌تواند به‌طور مؤثری در ترویج اصول دینی و اخلاقی و ایجاد تغییرات مثبت در جامعه ایرانی موثر باشد و به برقراری ارتباطی عمیق و ماندگار با مردم با روحانیت شیعه، به‌ویژه نسل جوان کمک کند.
یادداشت از حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی
نظر شما