علامه امام را برای جسارت در اجتهاد و طرح آراء خود می ستود...

محمد حسن رجبی دوانی فرزند استاد علی دوانی در رابطه با زندگی این عالم و صاحب نظر تاریخ اسلام و خاطراتی از پدر خود به خبرنگار شبستان گفت: پدر از اواخر سال 1322و اوایل 23 وارد حوزه نجف اشرف شد، صرف و مقدمات را آنجا خواند و سال 28 به قم بازگشت و ادامه تحصیل را در قم گذراند. ایشان هم اهل منقول بود و هم معقول اما به دلیل علاقه ای که به علم تراجم رجال داشت پس از نخستین تالیف خود، همه تالیفات ایشان تقریباً در این حوزه متمرکز شد. 
وی در رابطه با خاطرات  مرحوم علی دوانی از آیت الله بروجردی گفت: پدر راجع به آیت الله بروجردی می فرمود آیت الله بروجردی گرچه در جوانی معقول خوانده بودند اما خارج فقه تدریس می کردند و کمتر به معقول عنایت داشتند. روش تدریس فقه آیت الله بروجردی آنگونه که پدر تعریف می کردند این بود که ایشان به فقه مقارن باور داشتند و می فرمودند بسیاری از احکام فقهی در مذهب تشیع در پاسخ به فتاوای علمای اهل سنت بوده است لذا می بایست برای فهم فقه شیعی ابتدا فقه اهل سنت و سایر مذاهب را نیز در نظر داشت لذا وقتی حضرت حکمی را بیان می کردند در کنار آن، آرا و نظرات سایر فقهای بزرگ اهل سنت در آن دوره یا ما قبل آن را نیز ذکر می کردند و این روش خاص آیت الله بروجردی بود که متاسفانه بعد از ایشان ادامه پیدا نکرد.

امام در درس اصول بسیار متبحر و نظراتش مبتنی بر اجتهادات خودشان بود

رجبی دوانی در بیان خاطرات پدر از مجالس درس حضرت امام خمینی (ره) نیز تصریح کرد: مرحوم پدرم معتقد بود که حضرت امام در درس اصول بسیار متبحر بودند و اغلب نظرات ایشان مبتنی بر آراء و اجتهادات خودشان بود و کمتر سعی می کردند به گفته های بزرگان سلف اتکا داشته باشند. نکته ای که من تا کنون در جایی و از کسی نشنیده ام و پدر آن را برای ما بیان می فرمود این بود که امام در آغاز درس، گاه به حوادث روز نیز اشاراتی داشتند به عنوان مثال در سال 36 شمسی که مرحوم سیدعبدالحسین شرف الدین، عالم برجسته لبنانی مرحوم شد، حضرت امام در آغاز درس یاد نیکی از این استاد کرده و کارهای سترگ علمی ایشان و مبارزه علیه انگلیسی ها را برشمردند.

وی افزود: پدر پرورش یافته آبادان و آبادان شهری صنعتی بود که بسیاری از انگلیسی ها به عنوان کارشناسان شرکت نفت در آنجا مستقر بودند و آبادان به این معنا یک شهر بین المللی محسوب می شد، از طرفی پس از رفتن رضاشاه به دلیل کثرت کارگران صنعتی در این شهر یکی از پایگاههای بزرگ تبلیغات حزب توده به شمار می رفت و در دوران نهضت ملی شدن صنعت نفت آبادان موردتوجه همه جناحهای سیاسی قرار داشت لذا فردی که در این شهر پرورش پیدا می کرد ناگزیر یک فرد سیاسی می شد و پدر همچنان که در کتاب «نقد عمر» اشاره کرده است، به تبعیت از فرامین آیت الله کاشانی فعالیت های مذهبی سیاسی وسیعی در همان دوران نهضت ملی و در راستای حمایت از آیت الله کاشانی در آن شهر داشت. به عبارت دیگر فعالیت های سیاسی ایشان از سن 21 و 22 سالگی به همراه روحانیون بزرگواری مانند مرحوم شیخ عبدالرسول قایمی، مرحوم شیخ عباسعلی اسلامی و ..آغاز می شود. 

فعالیت های سیاسی علامه از دوران ملی شدن  صنعت نفت آغاز شد

ایشان همکاری نزدیکی با دولتمردان وقت آن شهر مانند حسین مکی که عضو «هیئت خلق ید» بود و همچنین دیدار و ملاقاتهایی با مهندس بازرگان زمانی که رییس هیئت خلق ید در آبادان بود داشت و فعالیت های سیاسی او عملاً از دوران نهضت ملی آغاز شد و بعدها که نهضت دو ماهه روحانیون پیش آمد ایشان در حوزه علمیه قم در کنار سایر فضلای حوزه مانند آیت الله مکارم و آیت الله سبحانی نقش فعالی در این نهضت داشت به گونه ای که تمام اعلامیه های مراجع آن زمان قم و عتبات و اعلامیه اصناف و دانشگاهیان را که در آن ماجرا صادر شده بود جمع آوری و تدوین کرده و به نام «نهضت دو ماهه روحانیون» با مقدمه ای مبسوط چاپ کرد. مقدمه این کتاب در اصل  تبارشناسی آن نهضت و نهضت های پیش از آن است که به پیشگامی روحانیت اتفاق افتاد و این کتاب در دی ماه 1341 یعنی کمتر از یک ماه پس از آن واقعه منتشر شد. البته این کتاب نیز مانند دیگر آثار از این دست، از یورش ساواک در امان نماند و نسخه های آن جمع آوری شد اما تعدادی از نسخ توزیع شده همچنان در امان ماند و بعدها دستمایه تالیف کتاب 10 جلدی «نهضت روحانیون ایران» شد که پدر در سال های 56 و 57 آن را آغاز کرده و پس از انقلاب به اتمام رساند.

 در تاریخ ایران هیچ نهضتی را نمی یابید که از این دو ویژگی بی بهره باشد

فرزند علامه دوانی در تشریح دلایل نامگذاری این کتاب به «نهضت روحانیون ایران» و اطلاق این نام به آن تاکید کرد: پدر اگرچه به نقش بارز امام خمینی(ره) هم در نهضت دو ماهه و هم در جنبشی که به انقلاب اسلامی منجر شد، کاملاً اذعان داشت اما این انقلاب را ثمره تلاش جمعی روحانیون می دانست که به رهبری و هدایت امام به ثمر رسید.یعنی انقلاب محصول شجره طیبه روحانیت بود، چرا که در تاریخ معاصر و حتی پیش از این، تمام نهضت های ایجاد شده در ایران که صبغه ضداستعماری یا ضداستبدادی داشته اند، یا روحانیون موجد و به وجود آورنده این نهضت بوده و رهبری آن را بر عهده داشته اند یا اگر نهضتی به وقوع پیوسته با تایید علما و روحانیت، جنبه عمومی پیدا کرده و مردمی شده است. من با قاطعیت اعلام می کنم که شما در تاریخ ایران هیچ نهضتی را نمی یابید که از این دو ویژگی بی بهره باشد. لذا در نهضت ایران همه مراجع و علمای کشور یا خارج از کشور حضور داشته و موضع گرفتند اما مواضع برخی محتاطانه و محافظه کارانه و مواضع برخی به ویژه شخص حضرت امام، انقلابی بود و از این جهت برجستگی بسیار بیشتری  داشت از این رو پدر این کتاب را به نام نهضت روحانیون ایران نام گذاشت یعنی نهضتی که ثمره تلاش جمعی روحانیت و در راس آن امام خمینی است.

ما روحانی زاده بودیم اما به کلاس نقاشی می رفتیم

این محقق و پژوهشگر در ادامه با اشاره به ویژگی ها و برجستگی های اخلاقی مرحوم علامه دوانی گفت: پدر دارای ویژگی های خاصی بود یعنی به عنوان یک پدر عالم، ویژگی هایی داشت و در جایگاه یک پدر و تربیت کننده فرزندان نیز ویژگی هایی خاص. ایشان در زمینه نقش پدر به عنوان یک عالم و فردی که با کتاب و نویسندگی و سخنوری سروکار دارد، همواره سعی می کرد اگر در فرزندان ویژگی مثبت یا علایق و ذوقیاتی می دید آن را پرورش دهد به عنوان مثال فرزندانی که استعداد هنری داشتند آنها را در کلاسهای نقاشی ثبت نام می کرد در حالی که در آن زمان یعنی اواسط دهه چهل معمول نبود که فردی به ویژه از فرزندان روحانیون در این کلاسها ثبت نام کنند. ایشان به صورت خاص به آثار قلمی ما توجه داشت یعنی سعی می کرد انشاءهای ما را ببیند، ویرایش کند و نظرات اصلاحی ارایه دهد. اگر ما اشعاری حفظ می کردیم، انشا خوبی از نظر ایشان می نوشتیم یا کاری انجام می دادیم که از نظر ایشان پسندیده بود باجایزه دادن مارا تشویق می کرد و شاید این نوع عملکرد پدر عامل موثری بود تا ما فرزندان نیز به مسایل و تمور فرهنگی گرایش پیدا کرده و به عبارت دیگر کارهای هر یک از ما در حوزه کاری خود تداوم کار و راه ایشان باشد.

وسعت نظر عجیبی داشت/آثار نویسندگان متجدد را نیز می خواند  

رجبی خاطرنشان کرد: اما از نظر نوع رفتار ایشان به عنوان یک پدر در خانه، ایشان بسیار مهربان بود در محیط خانه ما، هم مباحث علمی و هم مباحث اجتماعی مطرح می شد اما در عین نزاکت و احترام نسبت به افراد، گروهها و شخصیت ها به خصوص پس از انقلاب که این مباحث در همه خانواده ها رایج بود. پدر همواره تلاش می کرد که فرزندان نزاکت را رعایت کنند. ایشان مخالف سیاست نبود اما از فعالیت هایی که ممکن بود له یا علیه فردی باشد پرهیز می داد و نمی پسندید که فعالیت های سیاسی چنین سمت و سویی پیدا کنند.

وی افزود: ایشان چه در قبل و چه پس از انقلاب، وسعت نظری عجیب داشت. من به خاطر دارم که پیش از انقلاب ما کتاب ها و داستانهای نویسندگان به اصطلاح متجدد آن دوران را از شعر و داستان و .. مطالعه می کردیم اما همیشه احساس می کردیم پدر پیش از ما این آثار رایا در سالهای قبل خوانده یا وقتی ما این آثار را تهیه می کردیم او پیش از ما آنها را مطالعه می کرد و نظرات انتقادی خود را به ما ارایه می داد. پدر سوابقی از این نویسندگان به ما می گفت که ما نسبت به آن بی اطلاع بودیم و خوشحال بودیم که پدر همگام با ما حرکت می کند. یا اوایل دهه 50 که بحث حسینیه ارشاد نقل محافل مذهبی بود ایشان هیچگاه ما را از حضور در مجالس سخنرانی دکتر شریعتی منع نکرد اما در عین حال نظرات انتقادی خود را نیز در عین نزاکت نسبت به برخی نظرات ایشان ابراز می کرد در حالی که هیچ گاه این انتقادات به محافل و مجالس عمومی کشانده نشد. ایشان  سعی می کرد همواره وجه مثبت افراد و اشخاص و جریان ها را ببیند لذا ما به یک معنا در یک محیط طبیعی رشد کردیم و می توانستیم نقطه نظرات خود را حتی اگر در مقابل نظر ایشان بود، بیان کنیم ایشان نیز با سعه صدر آنها را می شنید و گاه نظرات خودرا نیز اظهار می کرد لذا فرزندان هیچ واهمه ای از ابراز نظرات خود اگرچه مقابل نظر ایشان بود نداشتند. یا اگر ایشان نظر متقابلی ابراز می کرد ما موضع نمی گرفتیم. این مساله در خانواده ما موضوعیت و زمینه ای نداشت و محیط بازی داشتیم اما خط قرمز منزل ما، عدم نزاکت نسبت به بزرگان یا خدای ناکرده اساعه ادب و خارج شدن از خط ولایت یا انحرافات سیاسی بود. ایشان اگر احساس می کرد که ممکن است فرزند یا فرزندانی چنین سمت و سویی پیدا کنند هیچ ابایی از برخورد حتی علنی با این موضوع نداشت.

پایان پیام/