به گزارش خبرگزاری شبستان، در طول دوران دفاع مقدس، عملیاتهای مختلفی از سوی رزمندگان اسلام، طراحی و به اجرا گذاشته شد که یکی از موفقترین آنها "عملیات کربلای 5" بود. اهمیت این عملیات در آنجا مشخص میشود که تنها 2 هفته پس از اجرای عملیات کربلای4 - که با ناکامی ایران در دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده همراه بود- انجام شد.
عدم موفقیتها در کربلای4، فشار روانی سنگینی بر رزمندگان اسلام وارد کرده بود؛ در چنین شرایطی امام خمینی(ره) بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی برای تقویت روحیه رزمندگان اسلام، سال 1365 را سال پیروزی نام گذاشتند. از سوی دیگر نیز مسئولان کشور، انتظار داشتند با انجام عملیاتی سرنوشتساز، به اهداف مورد نظر در جنگ دست یابند، بنابراین ضرورت عملیاتی با پیروزی تضمین شده در تعیین معادلات سیاسی- نظامی، شکلگیری عملیات کربلای 5 را رقم زد.
شکلگیری عملیات:
بیش از هشت ماه وقت و سرمایهگذاری نسبتا وسیع جمهوری اسلامی(نیروی انسانی، امکانات و ...) برای طراحی و انجام عملیات گسترده و به خصوص شیوه تبلیغاتی و طرح مساله عملیات سرنوشتساز، تا حد زیادی توقع همگان را نسبت به دستاوردهای عملیات آینده بالابرد و تلقی خاصی را نسبت به سرنوشت جنگ در بین مردم پدید آورد.
طراحی عملیات:
در همان بحثهای اولیه طراحی مانور عملیات، چنین تدبیر شد که یک محور هجوم در شمال "منطقه پنج ضلعی" و یک محور نیز در جناح راست آن، با عبور از "کانال پرورش ماهی"، قرار داده شود.
در چنین صورتی، دشمن که استحکامات منطقه را اغلب در جهت پدافند از شرق احداث کرده بود، با هجوم قوای جمهوری اسلامی از شمال به جنوب مواجه میشد.
به دلیل محدودیت زمین و وابستگی منطقه پنج ضلعی با جناح راست منطقه عملیات، مقرر شد که قرارگاه کربلا مأموریت شکستن خط و گرفتن جای پای اولیه را به عهده داشته باشد و دو قرارگاه قدس و نجف با عبور از این جای پا منطقه تصرف شده را توسعه دهند.
هنگام انتخاب منطقه عملیات کربلای 5، آنچه اوضاع را برای فرماندهان سپاهی پیچیدهتر میکرد، این بود که تنها انجام یک عملیات نمیتوانست موثر باشد، عملیات باید با پیروزی توام باشد، سرعت عمل نقش تعیین کننده ای در این عملیات داشت.
آغاز عملیات:
رزمندگان سپاه پاسداران برای آزادسازی مناطق تحت اشغال و دفع تجاوز دشمن و به منظور دستیابی به اهداف والای خود، "عملیات کربلای پنج" را در این منطقه اجرا کردند، این عملیات که در ساعت یک و 30 دقیقه بامداد 19 دی ماه 1365 با رمز "یا زهرا(س)" آغاز شد، تا اندازهای انتظارات را برآورده ساخت.
عملیات کربلای 5 که تا پایان سال1365 ادامه یافت و به لحاظ مقاومت و جنگندگی نیروهای ایران در شرایط بسیار مشکل و پیچیدگی دژهای مستحکم دشمن، یکی از بزرگترین نبردهای دوران جنگ تحمیلی محسوب میشود.
اهداف عملیات:
تقویت روحیه پس از عدم موفقیتها در کربلای 4، تسلط بر منطقه شلمچه به عنوان یکی از معابر وصولی شهر بصره و در نهایت، برتری جمهوری اسلامی ایران در معادلات جنگ تحمیلی از اهداف این عملیات بود.
موقعیت منطقه:
منطقه عملیاتی شلمچه که در جنوب شرقی شهر مهم بصره قرار گرفته و تقریبا نزدیکترین محور وصولی به این شهر به شمار میآید، به مناطق و محورهای زیر محدود است: از شمال، به آب گرفتگی جنوب زید.
از شرق، به دژ مرزی ایران و عراق.
از جنوب، به رودخانه اروند و اروند صغیر.
از غرب، به کانال زوجی و شهرهای تنومه و الحارثه.
این منطقه از تعداد زیادی کانال، نهر، خاکریز، جاده و... تشکیل شده است که همه در بخش شمالی اروند قرار دارند.
همچنین، آبگرفتگیهای متعددی در این منطقه وجود دارند که از سوی ارتش عراق به عنوان موانعی در مقابل هر گونه نفوذ قوای ایرانی ایجاد شده بود.
انتخاب منطقه عملیات:
"شلمچه" ارزشمندترین منطقهای بود که دشمن در آن مستحکمترین مواضع و موانع را داشت، به طوری که عبور از آنها را غیر ممکن میدانست و با توجه به اصول نظامی شناخته شده و محاسبات کمّی، ضریب موفقیت، بسیار ناچیز بود؛ بنابراین تضمین پیروزی از سوی فرماندهان نظامی عملیات را غیرممکن میساخت، اما ضرورت غیر قابل انکار ادامه جنگ در آن موقعیت و لزوم تسریع در تصمیمگیری پس از عملیات کربلای 4 سبب شد که رزمندگان اسلام، صرفا برای انجام تکلیف و با امید به نصرت الهی، تمامی نیروهای خودی اعم از رزمنده و فرمانده را برای عملیات بزرگ کربلای 5 آماده کنند.
ناحیه مرزیِ استراتژیک شلمچه در منطقه شمال غربی خرمشهر واقع شده که از جنوب با اروند رود، از شمال با منطقه عمومی اهواز و از غرب با مرزهای بینالمللی ایران و عراق، محصور شده است.
وجود اروند رود در جنوب آن، "دریاچه ماهی" و "جزایر بوبیان"، ویژگی نظامی خاصی را در این منطقه به وجود آورده است و به خاطر نزدیکی جغرافیایی آن با شهر صنعتی بصره، از نظر کارشناسان نظامی، دارای اهمیت فوقالعادهای بود.
دشمن با توجه به اهمیت منطقه، زمین شرق بصره را مسلح به انواع موانع و استحکامات کرده بود و با رها کردن آب در منطقه، انجام هرگونه عملیاتی را غیرممکن ساخته و فضای امنی را برای خود به وجود آورده بود تا بتواند حرکت هر نیروی مهاجم را قبل از دستیابی به خط اول خود سرکوب کند.
نحوه انجام عملیات:
رزمندگان شجاع سپاه اسلام در مرحله اول عملیات و در دومین روز آغاز عملیات توانستند با هجومی مرگبار وغافلگیرانه به قلب دشمن، شلمچه را آزاد کرده و با گسترش عملیات خود، فاصله خود را با بصره کم کردند به طوری که صدای شلیک مسلسلها مردم این شهر را سراسیمه به خیابانها ریخت.
در دومین مرحله این عملیات، رزمندگان اسلام با عبور از موانع ایذایی و بسیار محکم، هجوم سنگین خود را علیه مواضع دشمن شروع کردند طوری که پاسگاههای شلمچه، بوبیان و کوت سواری در این هجوم، آزاد شد.
رزمندگان اسلام باهجوم دیگری چندین کیلومتر از جاده آسفالته شلمچه ـ بصره را آزاد و به عمق مواضع دشمن نفوذ کرده، خود را به دژ فولادینبصره رساندند.
این دژ دارای خاکریزهای مثلثی، هلالی، سنگرهای مستحکم بتونی وموانع ایذایی سنگین توسط کارشناسان خارجی احداث شده بود و ساخت آن پنج سال طول کشیده بود.
اولین خط دفاعی دشمن دژی بود که در یک سمت آن سنگرهای بتونی برای استراحت نیرو و در سمت مقابل، سنگرهای دیدهبانی و تیربار با مهمات آماده و سنگرهای تانک احداث شده بود؛ این دژ، دشمن را از موقعیت ممتازی برای اشراف و تسلط کامل بر منطقه برخوردار میکرد.
در پشت خط اول چند موضع هلالی شکل احداث شده بود، که قطر هر یک از آنها به 300 الی 400 متر و ارتفاعشان به 5 تا 6 متر میرسید.
در پشت مواضع هلالی، برای تردد و استقرار تانک، جاده ساخته شده بود و به این وسیله تانک میتوانست با استقرار بر روی مواضع مشخص شده، کل منطقه درگیری را زیر پوشش گلوله مستقیم و تیربار قرار دهد.
دومین خط دشمن به فاصله صد متر از خط اول و به موازات آن احداث شده و سیلبندی بود به عرض 205 و ارتفاع 4 متر که دارای موضع پیاده، کانال مواصلاتی و مواضع تانک بود. این سیل بند از جنوب جاده شروع می شد و به سمت اروند ادامه داشت.
سومین خط دشمن، خاکریزی بود به موازات خط دوم و دارای مواضع پیاده و تانک که در جلوی آن کانال َمتروکه ای به عرض 4 و عمق 2 متر احداث شده بود.
چهارمین خط دشمن در پشت نهر دوعیجی قرار داشت و شامل نهر، دژ و چندین موضع هلالی پی در پی، که بر توانایی دشمن برای مقابله و دفاع میافزود.
پنجمین خط دشمن در پشت نهر جاسم قرار داشت. ضمن آن که در حد فاصل خط چهارم و پنجم، قرارگاه دشمن، خصوصا قرارگاه تاکتیکی سپاه سوم(مقر فرماندهی لشکر11)، دارای مواضع مستحکمی بود و پدافند مستقل داشت.
پس از خط جاسم تا کانال زوجی، مرکز توپخانه، لجستیک و عقبه لشکر 11 قرار گرفته بود و رده ششم و هفتم دشمن شامل کانال زوجی و مثلثیهای غرب کانال زوجی بود. در منطقه شلمچه، دشمن زمین را به شکل پنج ضلعی درآورده بود که از استحکامات بسیار پیچیدهای برخوردار بود.
در آن زمان، گارد ریاست جمهوری عراق نیز با فرماندهی صدام به منطقه اعزام شد و بیدرنگ پاتکهای سنگین خود را علیه مواضع رزمندگان اسلام آغاز کرد، اما هر بار با تحملشکستهای سنگین وادار به عقبنشینی شد.
در مرحله سوم عملیات، رزمندگان اسلام از کنار اروند به مواضعدشمن در محور نهر جاسم هجوم برده، یگانهای سر در گم دشمن را در عملیات گاز انبری گرفتار کردند و تعدادی از آنها را کشته و زخمی و با عبور از نهر جاسم و تسلط بر پلهای ارتباطی، به عمق مواضع دشمن نفوذ کردند.
استعداد دشمن:
منطقه عملیاتی در حوزه پدافندی سپاه سوم عراق بود و لشکرِهای 11 پیاده، 5 مکانیزه و 3 زرهی در این منطقه مستقر بودند.
با شروع عملیات، تعداد دیگری از لشکرهای عراق به تدریج در منطقه عملیاتی حضور یافتند. این لشکرها عبارت بودند از:
لشکرهای پیاده 2، 4، 7، 8، 22، 32، 14، 15، 25، 18، 30، 29، 27، 28، 33، 20 و
35 لشکرهای زرهی 6 ، 10 و 12
لشکر مکانیزه 1
لشکرهای 1، 2، 3 و 6 گارد ریاست جمهوری
یگانهایی اعزامی عراق به منطقه کربلای 5 نیز بر حسب تیپ اعزامی، بدین شرح است:
تیپهای پیاده 36، 4، 5، 29، 18، 19، 38، 39، 23، 22، 28، 45، 47، 48، 14، 44، 71، 72، 74، 75، 76، 78، 79، 81، 82، 83، 84، 88، 90، 91، 93، 94، 95، 96، 101، 102، 103، 105، 106، 107، 109، 111، 112، 113، 114، 116، 117، 118، 119، 120، 238، 412، 413، 417، 418، 421، 422، 423، 426، 428، 429، 430، 431، 435، 436، 437، 438، 439، 442، 443، 501 ، 502، 506، 603 ، 604، 605، 701، 702، 703، 704، 707، 801 و 805.
تیپهای زرهی 34، 6، 12، 26، 30، 16، 17، 42، 37 و50 و گردان تانک لشکر 11 پیاده.
تیپهای مکانیزه 27، 8، 20، 15، 25، 24 و 46.
تیپهای 4، 5، 6، 7، 8، 16، 17 گارد ریاست جمهوری پیاده، 2 و 10 زرهی، 3 نیروی مخصوص و 11 کماندو.
تیپهای 65، 66 و 68 نیروهای مخصوص
کماندوهای تیپهای 1، 2 و 3 ستاد کل، هفت تیپ کماندویی از سپاههای هفتگانه و پنج گردان مستقل کماندو.
46 گردان توپخانه.
استعداد قوای خودی:
با توجه به ظرفیت 200 گردانی نیرو، نحوه رزم، اینگونه طراحی شد که قرارگاه خاتمالانبیاء(ص) به عنوان قرارگاه مرکزی ایفای نقش کند.
قرارگاه کربلا تحت فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
لشکر 25 کربلا.
لشکر 41 ثارالله علیهالسلام.
لشکر 31 عاشورا.
تیپ مستقل 33 المهدی (عج).
تیپ مستقل 18 الغدیر.
تیپ مستقل 48 فتح.
قرارگاه نجف تحت فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیاءصلیاللهعلیهوآلهوسلم هدایت نیروهای زیر را بر عهده داشت:
لشکر 17 علیابنابیطالب(ع).
لشکر 5 نصر.
لشکر 105 قدس.
لشکر 155 ویژه شهدا.
لشکر 21 امام رضا علیهالسلام.
تیپ مستقل 57 حضرت ابوالفضل علیهالسلام.
تیپ مستقل 12 قائم(عج).
قرارگاه قدس تحت فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) هدایت نیروهای زیر را بر عهده داشت:
لشکر 27 محمد رسول الله(ص).
لشکر 7 ولی عصر(عج).
لشکر 8 نجف اشرف.
لشکر 14 امام حسین(ع).
لشکر 32 انصارالحسین(ع).
تیپ مستقل 44 قمربنی هاشم(ع).
هم چنین، گردان مستقل 38 زرهی ذوالفقار، تیپ 20 زرهی رمضان و تیپ توپخانه 15 خرداد تحت امر قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) بودند.
در مجموع، 24 گردان توپخانه، آماده آتش وجود داشت.
در جریان عملیات نیز قرارگاه عملیاتی نوح و تیپهای مستقل 110 خاتم الانبیاء(ص) و 22 بدر به نیروهای عمل کننده ملحق شدند.
دستاوردهای عملیات:
عبور از موانع نفوذناپذیر دشمن در شرق بصره و حضور در حومه این شهر
تضعیف موقعیت سیاسی و نظامی عراق
تثبیت اوضاع جبهههای نبرد به سود قوای نظامی ایران و کسب یکی از ارزندهترین تجارب نظامی سپاه پاسداران
تامین برخی از پیشنهادات جمهوری اسلامی ایران در قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل و افزایش تلاشهای بینالمللی برای پایان دادن به جنگ و تصویب این قطعنامه
مناطق و تاسیسات آزاد شده:
12 کیلومتر پیشروی به طرف بصره و آزاد کردن 150 کیلومتر مربع.
آزادسازی پاسگاههای بوبیان، شلمچه، کوت سواری و خین.
آزادسازی 14 کیلومتر از جاده آسفالته شلمچه – بصره.
آزادسازی جزایر بوارین، فیاض و امالطویل.
آزادسازی 11 قرارگاه تیپ ارتش عراق.
آزادسازی روستاهای خرنوبیه، سعیدیه، حنین، سلیمانیه، هسجان، جاسم.
عبور از کانال ماهیگیری، نهر دوعیجی و جاسم.
استقرار در 10 کیلومتری بصره.
تصرف دریاچه بوبیان و بخشی از کانال ماهی.
تجهیزات منهدم شده دشمن:
بیش از 80 فروند هواپیما.
700 دستگاه تانک و نفربر.
250 قبضه توپ صحرایی و ضد هوایی.
صدها قبضه انواع ادوات نیمه سنگین.
1500 دستگاه خودرو.
400 دستگاه انواع ادوات مهندسی و رزمی.
به دست آوردن حجم انبوهی از سلاحهای سبک و مهمات.
همچنین در این عملیات،81 تیپ و گردان مستقل دشمن منهدم و 34 تیپ و گردان نیز آسیب کلی دید. تعداد کشته و زخمیها و اسرای عراق بالغ بر 42700 تن بود. علاوه بر آن 220 دستگاه تانک و نفربر،500 دستگاه خودرو، 85 قبضه انواع توپ، هزاران قبضه سلاحهای سبک و سنگین و مقدار زیادی مهمات نیز به غنیمت نیروهای خودی درآمد.
بازتاب عملیات کربلای 5:
شکستن خطوط و استحکامات و پیشروی در شرق بصره، تواناییها و قابلیتهای نظامی عراق را بار دیگر، زیر سؤال برد، چنان که روزنامه "آبزِرِور" چاپ پاریس به نقل از کارشناسان غربی نوشت: «برای اولین بار از آغاز جنگ تاکنون، ناظران و کارشناسان غربی در مورد امکانات دفاعی عراق دچار تردید شدهاند.»
همچنین تاکید بر توانایی نظامی ایران، بخشی دیگری از تحلیلهای ارایه شده در رسانههای خبری بود، چنان که رادیو بی. بی. سی، طی تحلیلی در همین زمینه، با توجه به تجربه سپاه درعملیات فاو و عبور از رودخانه اروند، ضمن اشاره به عبور از منطقه آبگرفتگی و کانال پرورش ماهی در عملیات کربلای 5 گفت: «موفقیت ایران در عبور از دریاچه ماهی، یک بار دیگر توانایی ایران در عبور از آبراهها را نشان میدهد.»
هفتهنامه "نیوزویک" نیز ضمن تاکید بر پیروزی ایران در عملیات کربلای 5، به شرایط پیروزی ایران بر عراق اشاره کرد و نوشت: «تهاجم ایرانیها در نزدیکی بصره، حداقل یک چیز را در خصوص جنگ ایران و عراق تغییر داده و آن این مساله است که برای اولین بار طی چند سال گذشته، این احتمال را که یک طرف حقیقتاً بر دیگری پیروز شود، مطرح ساخته است.»
عملیات تکمیلی:
منطقه عمومی شرق- به دلیل اهمیت سیاسی و نظامی آن- همواره جایگاهی قابل توجه در اندیشه طراحان جنگ داشته است.
پس از فتح خرمشهر، تسلط بر شلمچه به عنوان یکی از معابر وصولی شهر بصره، در زمره اهداف قوای نظامی ایران قرار گرفت و عملیات کربلای5 بهترین موقعیت برای عملی ساختن این ایده بود. پیشروی سریع نیروها از سیلبند و مواضع دشمن در شرق "کانال ماهی" بسته و سپس عبور از این کانال و توسعه وضعیت نیروهای خودی، نشانگر غافلگیری دشمن در این محور بود. اخبار و اطلاعات واصله نیز حکایت از وضعیت نسبتا مناسب و خوب نیروها میکرد. ادامه این تلاشها در روز نخست منجر به تصرف مثلث غرب «کانال زوجی» شد.
همچنین در محور «پنج ضلعی»، تلاش دشمن منحصرا مقاومت در یک قرارگاه فرماندهی تیپ بود و نیروهای رزمنده و زرهی سپاه توانستند بیشتر پایگاههای موجود در این محور را به تصرف خود درآورند. درگیری در جزیره «بوارین» در ساعات نخستین عملیات، بیشتر بدین منظور بود که دشمن احساس کند در سراسر خط درگیری وجود دارد تا فرصت تمرکز نیرو را نداشته باشد.
همچنین در پاسگاه «بوبیان» که جناح راست عملیات بود، رزمندگان توانستند آن را به تصرف خود درآورند. در روزهای بعد، پاتکهای سنگین دشمن در منطقه از محورهای مختلف آغاز شد و از طرفی عملیات و درگیری نیروهای خودی نیز ادامه پیدا کرد. در مجموع، مقاومت و ایستادگی نیروها زیر آتش شدید دشمن، با وجود کمبود مهمات و بسته شدن چند راه تدارکاتی و کمکرسانی، بینظیر بود. در محور کانال پرورش ماهی این درگیریها به اوج خود رسید و تنها جاده ارتباطی که به رزمندگان مستقر در این محور آذوقه و مهمات میرساند، بیوقفه زیر آتش سنگین عراق بود. گذشته از نقش اساسی عملیات کربلای5 در پیدایش یک امکان تازه برای اجرای آتش پی در پی بر روی شهر بصره- همزمان با جنگ شهرها- تلاشی وسیعتر برای انهدام قسمت دیگری از ارتش عراق، (حتی بیشتر از فاو) از جمله دستاوردهای مهم نظامی کربلای5 بود.
میزان تلفات و انهدام نیروهای دشمن در کربلای5 به مراتب بیشتر از والفجر8 بود، به گونهای که حتی تحلیلگران غرب ناچار به اعتراف گوشهای از این مساله شدند. شلمچه به منزله یکی از قویترین دژهای دشمن محسوب میشد و این برای ارتش عراق به منزله دیواری غیر قابل نفوذ بود و همین اعتماد بیش از اندازه نسبت به منطقه، تاثیر بهسزایی در غافلگیری دشمن داشت.
این عملیات با انجام چندین عملیات محدود که بعدها «عملیات تکمیلی» نام گرفت، کامل و باعث تثبیت و ترمیم خطوط پدافندی رزمندگان اسلام شد.
اهداف عمدهعملیات تکمیلی:
1- تکمیل و ترمیم خط پدافندی خودی در نهر جاسم.
2- توسعه و تثبیت نهایی سر پل منطقه غرب نهر جاسم و پیشروی عمده به سوی کانال زوجی
3- تصرف مجدد سر پل غرب کانال ماهی و گرفتن جناح اساسی از دشمن.
4- حضور مؤثر و تهدید منطقه استراتژیک شرق کانال زوجی.
5- انهدامِ بخشی وسیع از امکانات و نفرات دشمن.
شهدای شاخص عملیات:
در این عملیات بزرگ و طولانی که با سنگینترین و بیشترین پاتکهای دشمن توأم بود، چندین تن از فرماندهان برجسته ایرانی مانند "حسین خرازی" فرمانده لشکر14 امام حسین(7) از اصفهان، "یدالله کلهر" قائممقام لشکر27 محمد رسول الله(9) از تهران، "حجتالاسلام والمسلمین عبدالله میثمی" مسؤول حوزه نمایندگی حضرت امام(4) در قرارگاه خاتم الانبیأ(ص)، "اسماعیل دقایقی" فرمانده لشکر9 بدر، "هاشم اعتمادی" فرمانده تیپ امام حسن(7) "محمدعلی شاهمرادی" فرمانده تیپ44 قمر بنیهاشم، "حاج قاسم میرحسینی" قائممقام لشکر41 ثارالله، "محمد فرومندی" قائممقام لشکر5 نصر و... به شهادت رسیدند.
کربلای 5 شبیهترین حادثه دفاع مقدس به واقعه عاشورا
مقام معظم رهبری( مدظلهالعالی) عملیات کربلای 5 را شبیهترین حادثه دفاع مقدس به واقعه عاشورا دانستند که این مسئله اهمیت شناخت این عملیات برای نسل جوان را مبرهن میکند.
فرمانده کل سپاه پاسداران نیز درباره عملیات کربلای 5 اظهار داشته است: «هر رزمنده داوطلب شرکت در عملیات کربلای 5 میدانست که این عملیات بسیار سختتر از عملیاتهای مختلف گذشته است و خود را آماده شهادت میدانست، در حادثه کربلا نیز یاران و همراهان سالار شهیدان از خطرات همراهی با امام حسین(ع) اطلاع داشتند و خود را برای شهادت آماده کرده بودند و به همین علت، امروز فضای معنوی شلمچه نیز به خاطر جانفشانیهای رزمندگان اسلام در عملیات عاشورایی کربلای 5 است».
پایان پیام/
نظر شما