خبرگزاری شبستان: ذهن آدمی همواره دغدغه مند و کنجکاو در شناخت ناشناخته ها است، از این رو است که در سراسر زندگی سوالات بیشمار ذهن او را به خود درگیر می کند؛ در این میان پاسخ برخی سوالات به صورت تجربی برای او قابل یافتن است اما هستند بسیاری از سوالات که خارج از میدان تجربه انسان بوده و پاسخ آنها به آسانی بدست نمی آید. از این رو در سلسله مباحث نسیم اندیشه از لسان آیت الله جوادی آملی، مرجع شیعیان و مولف تفسیر تسنیم به برخی از این سوالات پاسخ داده می شود.
روح پرسشگری و کنجکاوی، آمیخته با سرشت و فطرت انسانی، از آغازین روزهای حیات با وی بوده و تا واپسین روزهای عمر با او همنشین است. روح تشنه آدمی، همواره در پی کشف رازهای نهفته و سر به مهر هستی در تکاپو بوده و پیشرفت و تعالی عملی بشر در وجوه گوناگون را می توان مرهون همین حیات پرسشگر و روحیه کنجکاو او دانست.
در منطق استوار دین، پرسش کلید دستیابی به گنجینه های معرفت معرفی شده است: "العلم خزائن و مفاتیحه السؤال"(1).
دین اسلام، همگام با همین فطرت انسانی، بشر را به پرسشگری ترغیب کرده و از تقلید کورکورانه و پیروی نابخردانه بازداشته است: "فسئلوا اهل الذکر ان کتنم لا تعلمون"(2).
امامان معصوم(ع) نیز فرهنگ پرسشگری را در شاگردان و پیروان خود نهایدنه کرده اند. در نظر پیشوایان ما، پرسش و پاسخف نقد و نظر و برخورد اندیشه ها، موجب پیدایش رای صائب و استوار است: "اضربوا بعض الرأی ببعض یتولد منه الصواب"(3)، چنان که شیخ بهایی در تعبیر نغز و دلپذیر خود می گوید: "السوال مونث و الجواب مذکر"، سوال مونث و جواب مذکر است. تجربه مراکز پژوهشی نیز نشان می دهد که تناکح پرسش و پاسخ، تناوری نهال معرفت و باروری درخت اندیشه را در پی داشته است.
برخی رهنمودهای معصومان (ع) در زمینه پرسش، پرسشگر و مسئول چنین است:
1.پرسش باید از حس دانش خواهی متعلم پرسشگر برخاسته باشد؛ نه آنکه با پرسش های خود در پی آزمودن مسئول یا آزردن وی باشد: "سل تفقها و لا تسال تعنتا"(4)؛ پرسش باید برای فزونی فهم باشد، نه برای دشواری افکندن مسئول.
در اندیشه پیشوایان ما، پرسشگری که برای جهل زدایی و دانش افزایی خویش می پرسد، همچون عالمان است و اندیشوری که بی دلیل و نیندیشیده لب به پاسخ گشاید، همانند جاهلان است: "الجاهل المتعلم شبیه بالعالم و ان العالم المتعسف شبیه بالجاهل"(5).
2.پرسش باید به گونه ای مرتبط و معقول باشد که در حال، وضع، اندیشه و کردار پرسشگر اثر بگذارد. پس پرسش های بی ربط و نامعقول پاسخی نخواهد داشت:"سل عما یعنیک"(6) از چیزی بپرس که در خور شان تو باشد، نه فراتر از حیطه تفکر و اندیشه با رفتار و عمل تو.
در نظر پیشوایان معصوم ما، وارد نشدن به امور نامرربوط و نامعقول، نه تنها نشانه دانایی که نشانه اسلام است، چنان که امام موسی بن جعفر(ع) در توصیه های خود به هشام بن حکم می فرماید: "من حسن اسلام المرء ترک ما لا یعنیه"(7)؛ از نشانه های نیک اسلام، عدم دخالت در امور نامربوط است.
3.پرسشگر باید بپرسش خود را به نیکویی و در قالبی زیبا طرح کند، زیرا نیکو پرسیدن نیمی از دانایی است، "حسن السؤال نصف العلم"(8).
از برترین و بهترین بهره مندان این فضیلت(نیکو پرسیدن) امام موحدان امیرمومنان (ع) است که افزون بر "قبل عَقول"، در محضر رسول گرامی اسلام(ص)"لسانی سَئول" یعنی زبانی پرسشگر داشت. آن امام همام در فرازی از سخنان خود، این خصوصیت را چنین وصف می کند:"من احسن السؤال علم"، "من علم أحسن السؤال"(9)کسی که نیگو می پرسد داناست و دانا نیکو می پرسد.
4.سائل باید حریم مسئول را مراعات کرده و از طرح پرسش های بی محتوا وبی مورد خودداری کند؛ " ان من حق المعلم علی المتعلم أن لا یکثر السؤال علیه".(10)
5.مسئول باید قادر بر جواب باشد، بنابراین فردی که توانایی بر پاسخ به پرسش های عمیق علمی را ندارد، نبیاد خود را در معرض سوال های خاص قرار دهد. امامان معصوم ما پاسخگوی تمامی پرسش های مطرح و شبهات عمیق علمی بودند چنانکه خطاب به اصحاب خود می فرمودند: "سل عما شئت"(11).
6.پاسخگو باید هنگام پاسخ جواد باشد، یعنی در پاسخ به پرسش بخل نورزد و دانایی خود را به دیگران انتقال دهد تا زکات اندوخته های خویش را پرداخته باشد، چنان که امیرمومنان(ع) به طور مطلق فرمودند: "زکاة العلم نشره"(12).
پی نوشت/
1.بحارالانوار، ج74، ص146
2.سوره نحل، آیه 43؛ سوره انبیا، آیه7
3.شرح غررالحکم، ج2،ص266
4 و 5:نهج البلاغه، حکمت 320
6.بحارالانوار، ج1، ص218
7.بحارالانوار، ج1،ص150
8.بحارالانوار، ج1، ص224
9.غررالحکم، ص60
10.بحارالانوار، ج2،ص44
11.الکافی، ج1،ص76 و ... .
12.غررالحکم، ص44
پایان پیام/
نظر شما