به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان، حجت الاسلام علی اکبر رشاد، رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در نخستین نشست از سلسله نشست های تحول در علوم انسانی، با عنوان چیستی تحول در علوم انسانی، به ایراد سخنرانی پرداخت و انواع رویکردهای مرتبط با بحث تحول در علوم انسانی را مورد نقد و ارزیابی قرار داد.
وی با اشاره به اینکه این نشست، نخستین نشست از سلسله نشست های بررسی تحول علوم انسانی است، اظهار داشت: به همین خاطر موضوع این نشست به چیستی تحول اختصاص داده شده است و در این زمینه رویکردها و سوالات فراوانی را می توان در ماهیت این تحول، بررسی و تحلیل کرد.
رئیس انجمن دوستی ایران و یونان، طرح مباحث مختلف از رویکردها و نگرش های متعدد را خاصیت پرسش از چیستی و ماهیت دانست و برخی از سوالاتی که در ذیل این چیستی تحول مطرح می شود را اینگونه بیان داشت: مراد از تحول بالمعنی الاعم، مطلوب و غیر مطلوب، چیست؟ از آنجایی که این پرسش مربوط به فلسفه علم است، اهمیت جایگاه ذاتی این سوال در فلسفه علم کجاست؟ مبانی و انگاره های تحول پذیری علوم انسانی چیست؟
وی سوالاتی از امکان تحول، مدیریت پذیر بودن تحول، روشمند بودن، سیر تاریخی و معرفتی تکون و تطور علوم انسانی، مختصات و شاخصه های کمال مطلوب در علوم انسانی و منطق تحول بالمعنی الاخص (تحول مطلوب)، را از دیگر مباحثی دانست که می تواند ذیل این بحث ارائه شود.
عضو هیئت علمی مرکز گفت‌وگوی ادیان، با پرسش از اینکه آیا این تحول اصولا در مقام ثبوت ممکن است و اگر ممکن است در مقام اثبات نیز حسن می باشد، ادامه داد: علاوه بر این پرسش ها می توان از منطق تحول علوم انسانی نیز سوال کرد و همینطور فرصت های تحول را در فرصت های بعدی جستجو و بررسی نمود.
وی با اشاره به اینکه در ذیل چیستی و ماهیت علوم انسانی تلقی های گوناگونی مطرح شده است، اظهار داشت: برخی تحلیل های ناصواب بوده که در محافل و دانشگاه ها نیز مطرح شده است و در این نشست تلاش خواهم کرد رویکردهای مختلف را مطرح کرده و نگرش صحیح را ارائه نمایم.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، به عنوان نخستین رویکردی که در این مسیر وجود دارد، سخن از تفاوت ظاهر و باطن این تحول کرد و گفت: برخی معتقدند که وقتی ما از تحول سخن می گوییم، این صرفا صورت قضیه است، و باطن آن تعطیلی علوم انسانی است و هدف اصلی حذف این علوم می باشد.
حجت الاسلام رشاد با طرح این مطلب که وی شخصی است که سال ها دغدغه این تحول را داشته است و کم و بیش در جایگاه مسئولیت های فرهنگی با جریان این مسیر در کشور آشناست، اظهار داشت: کسی در این جریان اصلا به دنبال تعطیلی علوم انسانی نیست و علاوه بر این، مگر علوم انسانی تعطیل بردار است؟
مولف کتاب "علل ظهور سکولاریزم در غرب" بر این باور است که علوم انسانی سلسله چارچوب ها و قوانینی است که در درون آن روح علمی جریان دارد و این چارچوب ها به هیچ دلیل و بهانه و توجیهی تعطیل بردار نیست.
وی با اشاره به حذف، ایجاد و یا توسعه رشته ها و رویکردها، گفت: اینکه ما برای نیاز ملی تصمیم گیری کنیم و حذف و ایجاد و توسعه و محدودیت داشته باشیم، بحث های مدیریتی است که در هر کشور جاری و ساری است.
سرپرست و ویراستار علمی "دانشنامه امام علی (ع)" از طرح رویکرد دیگری که در زمینه تحول در علوم انسانی از آن با عنوان "اسلامی سازی" سخن گفته می شود، صحبت به میان آورد و اظهار داشت: برخی اینگونه طرح می کنند که ما علوم انسانی منقحی داریم و می خواهیم آن را اسلامی کنیم.
وی در همین راستا افزود: در این رویکرد گویی می خواهند آیات و روایاتی را جستجو کنند و در تطبیق با آموزه های علوم انسانی، به عنوان شاهد در کنار یکدیگر جمع آوری نمایند و به نوعی گزاره های علوم انسانی را آیه اندود کرده و رنگ و لعاب روایی به آنها بزنند.
تصحیح و تحقیق "علم‌النفس اسفار صدرالمتألهین" بر این باور است که علم را آیه اندود کردن و آیه و روایت را به عنوان شاهدی بر دیگر آموزه های بشری آوردن، نه تنها راه به جایی نمی برد، بلکه نسبت به دین و علم مضر هم هست.
وی با اشاره به اینکه قرار نیست دین را ابزار توجیه یافته های بشری قرار دهیم، ادامه داد: اگر نظریه های شناور و میرایی که ممکن است عمر کوتاهی داشته باشند، به گونه ای تصنعی و به نحوی به دین الطاق و الحاق شوند، و دینی قلمداد گردند، آنگاه بعد از اینکه نظریه ابطال شد، شواهد دینی نیز مورد شک و شبهه قرار خواهند گرفت.
مولف "دین‌پژوهی معاصر" با هشدار نسبت به پرهیز از چنین رویکردی در محافل علمی، ادامه داد: این همان بحرانی است که مسیحیت در قرون وسطی با آن روبرو شد، در حالی که نگاه ابزاری به دین هرگز مطلوب نیست.
وی بومی سازی علوم انسانی را سومین رویکردی دانست که در محافل مطرح می شود که بومی سازی کاربردی علوم انسانی و بومی سازی فرهنگی علوم انسانی را دو نگرش مختلف در آن ذکر کرد.
حجت الاسلام رشاد با طرح اینکه بومی سازی کاربردی، یعنی اینکه همین مسایل و آموزه ها را در مقام کاربرد و معطوف به نیازها و مسئله های خودمان به کار ببندیم، گفت: این امر یعنی اینکه معضل ها و مسایل اجتماعی، تربیتی و مدیریتی را در ظروف بومی خودمان با به کار بردن راهکارها و نظریات رایج موجود بخواهیم بگشایم و اسم این را بومی سازی بگذاریم.
وی مدعی شد که این معنا از بومی سازی یعنی بدون اینکه در مسایل و مبادی این علوم تصرفی کرده باشیم، بخواهیم آن ها را به کار ببندیم و این همان کاری است که الان جریان دارد.
رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در ادامه بومی سازی فرهنگی را مورد بررسی و نقد قرار داد و گفت: بومی سازی فرهنگی به این معنا است که مبادی و مبانی را پذیرفته اما در پذیرش آنها گزینشی عمل کنیم و آنها را تهذیب نماییم و آنچه سازگاری ندارد را برش زده و باقی را بپذیریم و با آرای خودمان تلفیقی انجام دهیم و در نهایت نیز به گونه ای تلفیقی عمل نماییم.
وی در این باره افزود: در حقیقت ما علوم انسانی را اقتباس کرده و تقلید نموده ایم که در نهایت به دست مسلمانان سامان جدید پیدا کرده و صورت جدیدی از آن را پدید می آوریم.
مولف کتاب "شهود و شیدایی" با اشاره به اینکه صورت موفق تاریخی این امر حکمت یونانی و اسکندرانی است که ما ایرانیان و مسلمانان آن را کسب کرده و به فلسفه اسلامی تبدیل کردیم، ادامه داد: شاید در مقطع گذار بتوان چنین کاری را کرد، اما تجربه پیشین ما در نهضت ترجمه افزون بر هزار سال استعداد و ظرفیت مسلمانان را به خود مشغول کرد.
وی این مسئله را قابل تامل دانست که نمی توان به صراحت و راحتی حکمی مثبت درباره آن روا داشت و گفت: علاوه بر این، باید دید که مبانی قدسی و سکولار، که در اصل با هم در تعارض اند، با یکدیگر قابل جمع اند یا خیر.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، در ادامه سخنانش نقلی کردن علوم انسانی را تعبیر دیگری در این رویکرد دانست و گفت: برخی از این رویکرد به بیان آیت الله جوادی مثال زده اند که ایشان معتقدند از اصل روایی استصحاب "ولا تنقض الیقین بالشک" می توان سه جلد معارف و اصول را استخراج کرد.
وی در این باره ادامه داد: در حالی که اصل استخراج این سه جلد از چنین اصلی، خود بر اساس اصول فقه بوده و امری عقلانی است از طرف دیگر فهم درست و هوشمندانه از تعابیر دیگران، هیچ وقت اجازه چنین برداشتی را به ما از این سخنان نخواهد داد.
عضو هیئت علمی مرکز گفت‌وگوی ادیان، مدعی شد که نادرست ترین تفسیر از تحول علوم انسانی، همین تعبیر به نقلی شدن علوم انسانی است.
ابتنای علوم انسانی بر علل اربعه دینی، به عنوان آخرین رویکرد و نگرش بیان شد، که مورد نظر سخنران این همایش نیز بود. حجت الاسلام رشاد با بحث از اینکه باید اصولا دید معیارهای علم دینی چیست و کدام است، افزود: غایت و روش دینی اگر موجب شد که علم و گزاره ای تولید شود، شاخصه هایی هستند که هویت علم را می سازند.
وی با ادعای اینکه اگر مسلمانی بما هو مسلمان دانش مثلا دانش فیزیک تولید کند، آن علم نمی تواند، دانشی غیر دینی باشد، افزود: اگر رویکرد او در معرفت، هستی شناسی و روش بر آرای او تاثیر گذارد، ممکن نیست، علم غیر دینی از او تولید شود.
رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، با تاکید بر اینکه اگر عمل متاثر از نیت است پس تولید علم یک مسلمان نمی تواند غیر اسلامی باشد، اظهار داشت: اینکه مجموعه مبانی و مبادی علم و غایت آن مربوط به دین باشد و منطق دین حاکم بر آن باشد، در این صورت علم دینی بالمعنی الاخص را تولید کرده ایم. اما اگر هر یک از شاخص ها را نداشته باشیم، با معیارهای دینی فاصله می گیریم.
وی با اشاره به اینکه رویکرد مدنظر ما در دوران معاصر تکرار تاریخی تجربه های موفق علمی است، افزود: دینی بودن علم ذو مراتب است و آنگاه که همه گزاره ها در یک مکتب دینی محقق شده باشد، آن علم دینی است.
پایان پیام/
نظر شما