خبرگزاری شبستان: مساجد از مهمترین وسایل تعلیم و تربیت در جامعه هستند. در این نوشتار که با عنوان «مسجد و بصیرت دینی» تدوین گشته است، پس از بررسی واژة بصیرت به لحاظ لغوی ودر اصطلاح دینی به آثار و ابزار و نتایج بصیرت پرداخته شده است و آنگاه جایگاه بصیرت در اندیشة دینی با توجه به آیات قرآن و روایات مورد بررسی قرار گرفته است. پیشینة تاریخی عملکرد مساجد در ایجاد بصیرت دینی از دیگر مباحث مورد بررسی در این نوشتار است.
مطالعة سیر تحولات اجتماعی و دینی در یک جامعه در طول تاریخ نشان دهندة این حقیقت است که این تحولات همواره از پایگاه و خاستگاه ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند. اگر به تاریخ بنای نخستین مسجد توسط پیامبر(ص) نگاهی داشته باشیم درمی‌یابیم که بنای این مسجد در مقطعی از زمان رسالت آن حضرت شکل گرفت که ایشان در حال مبارزه علیه مشرکان بوده و در راستای تداوم این مبارزة تاریخی، در بدو ورود به مدینه به بنای مکانی مقدس جهت استمراربخشی به مبارزه با مشرکان اقدام کرد. مسجد به عنوان عالی‌ترین پایگاه آموزش اخلاق و معنویت و نیز اصلی‌ترین مرکز کسب بصیرت و بینش و آگاهی و کانون احیاء فرهنگ ناب اسلامی و دینی است. با توجه به گسترش روزافزون وسایل ارتباط جمعی با بهره‌گیری از قالبهای جذاب و سرگرم کننده، می‌توان با تعریف جاذبه‌های مثبت و مؤثر و تقویت ارتباط دو سویه بین مساجد و مردم با اجرای برنامه‌های متنوع در پویایی جامعه موثر بود و بدین جهت مساجد می‌توانند در ایجاد و تقویت دینی بصیرت دینی در جامعه نقش موثر و همه جانبه‌ای را ایفا کنند.
امام خمینی(ره) در این باره می‌فرماید: «مسجد مرکز تبلیغ است. در صدر اسلام از همین مسجدها ارتشها به راه می‌افتادند مسجد مرکز تبلیغ احکام سیاسی و اسلامی بوده است ـ اجتماعات خود را هر چه بیشتر در مساجد و محافل فضاهای باز عمومی بر پا کنید» (صحیفه نور ـ ج31 ـ صفحه551)
معنای بصیرت در لغت و اصطلاح
بصیرت درلغت به معنای عقیده قلبی، شناخت، یقین، زیرکی و عبرت است.[1]
همچنین به معنای دانایی، بینایی دل، هوشیاری و زیرکی نیز به کار می‌رود.[2]
در اصطلاح اهل معنا بصیرت نیروی نهانی وقوة قلبی است که در شناخت حقایق تا عمق وجود وباطن ذات آن رسوخ
می کند. درفرهنگ دهخدا آمده است: بصیرت (ب ر ع ا مص ) بصیره ، بینایی، دانایی، زیرکی و هوشیاری راغب اصفهانی در معنای بصیرت می‌گوید: «بصیرت به معنای عبرت، ثبات در دین،حجت و استبصار در چیزی، علم وخبره،
زیرکی وگواه است.»[3]
بصیر بر دو وجه قابل استعمال است: 1) مدرک شیء (مبصر) 2) عالم
ابن اعرابی می‌گوید: ابصرالرجل یعنی وقتی از کفر به سوی بصیرت ایمان خارج شد.در اینجا بصیرت را به ایمان نسبت می‌دهند. (همان منبع)
بصیرت دلالتی است که به‌وسیله آن هر چیز آنچنانکه هست دیده می‌شود. بصیرت نوردلهاست چنانچه بصر نور چشم است.
بصیرت را از آن جهت دلالت نامیدند که حقیقت را اشکار می‌کند. عارفان بصیرت را نیروی قلبی می‌دانند که به نور قدس روشن می‌شودواز پرتوی آن حقایق اشیاء دیده می‌شود. عرفا و حکما با تاکید بر این معنا که انسان دارای دو چهره ظاهری و باطنی است ازحواس باطنی در برابر حواس ظاهری ودیده باطن در برابردیده ظاهر سخن می‌گویند. آنان دیده باطن و چشم بصیرت رابه نام‌هایی چون دیده دل، چشم خرد، چشم عقل، چشم دل می‌نامند.[4]
بصیرت دینی
ژرف نگری، روشن‌بینی، شناخت درست و عمیق آموزه‌های دینی است. بصیرت دینی، در مراتب بالاتر ایمان به درک شهودی از حقایق و معارف الهی می‌انجامد وبینایی دل نام می‌گیرد.
بصیرت در آیات قرآن
در آیات قرآن بصیرت به سه معنا به‌کار رفته است:
1)به معنای بینایی دل: « وما یستوی الاعمی والبصیر[5]»
2) به معنای بینایی چشم: « فجعلناه سمیعا بصیرا[6]»
3)به معنای بینایی بابرهان و دلیل:« قال رب لم حشرتنی اعمی و قدکنت بصیرا[7]»
خداوند درآیات قرآن صفت بصیررابه خود نسبت داده است:«ان الله بصیر[8]»
واین صفت رابه پیامبرنیزنسبت داده است:« ادعوا الی الله علی البصیره[9]»
ابزار بصیرت
1)چشم:« ولقدذرأنا لجهنم کثیراَمن الجن والانس ولهم اعین لایبصرون بها[10]»
2) قلب«. ولهم قلوب لایفقهون بها[11]»
3) گوش« ولهم اذ ان لما یسمعون بها[12]»
راههای رسیدن به بصیرت و ارتقاء آن
با نگاهی به آموزه‌های دینی و عبرتها و درسهای تاریخ اسلام مهمترین این راهها را می‌توان چنین ذکر نمود:
1) بازسازی و اصلاح نفس خویش
2) مجاهده با هواهای نفسانی
3) تفکر و اندیشه: تفکر به‌عنوان یکی از ویژگی‌های خاص انسان نسبت به سایر موجودات است تفکر روشنی بخش انسان صاحب بصیرت است همانگونه که نور، راه تاریک را روشن می‌کند به همین جهت در قرآن بارها از لفظ اولی الابصار سخن گفته است[13].
4) توبه: اولین گام درراه تهذیب نفس و آمادگی یافتن برای بصیرت است.
5) استفاده درست از حواس[14]
6) ذکر و یاد خدا: علی(ع) می‌فرماید: «من ذکر الله استبصر» هرکس به یاد خدا باشد بصیرت می‌یابد.[15]
7) همنشینی با علماء: علی(ع) می‌فرماید «جاورالعلماءتستبصر» با دانایان بنشین تا بصیرت پیدا کنی (همان منبع)
8) آینده‌نگری و آخرت‌اندیشی[16]
9) تفکر وتفقه در دین خدا: امام کاظم(ع) می‌فرماید:« تفقهو فی دین الله فان الفقه مفتاح البصیره وتمام العباده والسبب الی المنارل الرفیعه والرتب الجلیله فی دین والدنیا»[17]
دین خدا را به درستی بشناسید زیرا فهم دین کلید بصیرت و تمام عبادت و راه رسیدن به مقامات بالای دینی و دنیایی است همواره درطول تاریخ کسانی بوده‌اند که به واسطة عدم فهم عمیق از دین و اکتفا به ظواهر در ظلمات جهل قرار گزفته‌اند. بسیاری از فرقه‌های بوجود آمده در طول تاریخ از بی‌بصیرتی و عدم فهم عمیق از دین ایجاد شده است.
پی نوشت:
[1]. (لسان العرب ـ ابن منظور ـ ج2ص418)
[2]. (فرهنگ فارسی دکتر محمد معین)
[3]. (مفردات راغب ص46)
[4]. (مجمع البیان ـ طبرسی ـ ج2 ـ ص171)
[5]. فاطر/ 19
[6]. انسان / 2
[7]. طه/ 125
[8]. غافر/44
[9]. یوسف/ 108
[10]. اعراف 179
[11]. اعراف 179
[12]. اعراف 179
[13].. (آل عمران آیه13 ـ نورآیه 44 ـ حشرآیه2)
[14]. (اعراف 179)
[15]. (میزان الحکمه ـ محمدی ری شهری ـ ج4 ـ ص1848)
[16]. (سوره ص ـ آیه46 ـ 45)
[17]. (بحارالانوار ـ علامه مجلسی ـ ج36ص 309)
نویسنده: فریبا احمدیفر
پایان پیام/
نظر شما