خبرگزاری شبستان: به مناسبت فرا رسیدن دهه فجر انقلاب اسلامی در گفتگویی با حجت الاسلام سیدسجاد ایزدهی، مدیر گروه سیاست پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درباره تبار شناسی جریان های فکری جهان اسلام و نوع رفتار آنها پس از پیروزی انقلاب در جهان به بحث و بررسی پرداخته ایم که مشروح آن از نظرتان می گذرد:
اگر بخواهیم مختصری جریان های فکری در جهان اسلام را تبار شناسی کنیم، اصلی ترین جریان هایی که می توان از آنها همراه با ویژگی های خاص خود یاد کرد، کدام اند؟
پیش از انقلاب اسلامی جریان های فراگیری که مبتنی بر بحث مبانی اصیل اسلامی باشد، فراگیر نبود و این جریان ها، خرده جریان هایی بودند در دل نظام های کفر یا نظام های سکولار و نمود چندان نداشته یا در حاشیه ای که اجازه بروز و نمود نداشتند، قرار داشتند.
به طور مثال در جهان اسلام اخوان المسلمین در کشورهای مختلف وجود داشت اما همواره در حاشیه بود؛ یا جریان های حجتیه یا انقلابی، اما اینها فراگیر نبودند. اما با پیروزی انقلاب اسلامی و تسلط دیدگاه معنوی و اسلامی امام (ره) بر جهان معاصر، این جریان ها نیز تا حدودی رشد کردند و با توجه به اینکه جریان انقلاب فراگیر شد و مقبولیت پیدا کرد، حتی جریان های غیر اسلامی نیز وارد این مسیر شدند و برای اینکه قدرتی ایجاد شده بود، آنها هم تلاش می کردند تا برای خود فضایی ایجاد کنند و رقیب آن شوند.
بر همین اساس جریان های موازی مانند بودیسم را ایجاد و فضا را در دست گرفتند و تلاش شد تا گفتمان غیر اصیل و تقلبی را در جهان ایجاد کنند.
با توجه به اینکه گفتمان های امام خمینی (ره) درون دینی و مبتنی بر عقلانیت دینی بود گفتمان های دیگری وجود داشت که با آن زاویه داشتند مانند نهضت ملی که عمدتا تلقی آنها از دین دیدگاهی بود که با مبانی علمی توجیه می کردند و تلاش بر این بود که مباحث دین را با مسائل روز تطابق دهند و اگر چیزی غیر از این بود، از آن روی برمی تابیدند.
یا در فرآیند انقلاب و در هنگام تثبیت جمهوری اسلامی ایران، منافقان که نگاه انقلابی خود را از دین نگرفته بودند و بلکه از نگاه مارکسیست و کمونیست گرفته و توجیه می کردند؛ در واقع مبانی دین اسلام را با مبانی مارکسیست و کمونیست مطابقت می دادند.
البته نهادهای موازی نیز بودند که در درازمدت به دلیل سلطه معنوی و علمی و اخلاقی امام (ره) از عرصه کنار رفتند و فرآیند انقلاب با رویکرد فقه شیعه که مبتنی بر عقلانیت است، رشد کرد.
در جهان معاصر، امام (ره) انقلابی را به این معنا ایجاد کرد که اسلام می تواند در جهان امروز حرفی برای گفتن داشته و خود را مطابق با نیاز روز منطبق کرده و جهان را متحول کند. این موضوع رویکردهای متفاوتی را در اهل سنت ایجاد کرد.
می توانید به برخی از این رویکردها اشاره کنید.
با ظهور انقلاب، برخی از عقلای اهل سنت با امام (ره) و انقلاب همسو و هماهنگ شده و بحث توسعه اسلام را در پیش گرفتند اما در مقابل تفکر تقلبی وجود داشت که رجوع به گذشته را مد نظر قرار داد و انطباق اسلام با شرایط روز و ایجاد تمدن اسلامی را برنتابید. این جریان که از آن با عنوان "سلفی گری" یاد می شود، به نصوص و روایات قدیم تمسک کرده و همان را محور قرار می دهند و انطباق مسائل اسلام با جامعه برای آنها مهم نبوده و بنیاد آنها بر مبانی غیر عقلانی و خشک است. از این میان می توان به جریان وهابیت اشاره کرد که اگر چه از میان اهل سنت به وجود آمد اما نمی توان آنها را از اهل سنت به حساب آورد و این جریان حزبی است سیاسی در بدنه اسلام که به دست غرب ساخته شده و خود را رقیب امام (ره) مطرح کردند و تلاش کردند با ارائه الگویی تقلبی از اسلام، اسلامی خشک و بدون عقلانیت را ترویج کنند که بن لادن از جمله این افراد بود.
وهابیت با اقدامات خود موجب رشد اسلام هراسی و خشونت گرایی در جهان شد و آنها با اسم اسلام بر ضد اسلام کار کرده و می کنند. البته این حربه و رویکرد دشمن است که وقتی کالای مرغوبی تولید می شود، در مقابل آن کالای تقلبی نیز ساخته می شود. بنابراین وهابیت با مارک اسلام، مدلی جعلی از اسلام به جهان ارائه داد که باعث ترویج خشونت و اسلام هراسی در دنیا شد.
شما در صحبت های خود اشاره کردید که وهابیت در مقابل امام (ره) فعالیت کرد و می کند و به نوعی خود را رقیب ایشان (انقلابی که به پا کردند) می دانند و به رویکرد خشونت گرایانه آنها اشاره کردید؛ رویکرد امام به چه صورت بود؟
رویکرد امام (ره)، وحدت گرایانه و تجمیع امکانات و بکارگیری آن در جهان اسلام برای مبارزه با نظام کفر و سلطه بود اما وهابیت با منطق عقب مانده خود موجب تفرقه در جهان اسلام شدند و عملا نه تنها امکانات کشور اسلامی تجمیع نشد، بلکه نظام سلطه و نماینده آن اسراییل در منطقه اسلامی امنیت پیدا کرد.
در قبال این رویکرد، جریان دیگری در جهان اسلام نسخه ای ارائه می کنند با عنوان روشنفکری؛ این جریان برای اینکه اسلام قابلیت خوانش و مقبولیت در جهان پیدا کند، تلاش کردند مانند وهابیت به گذشته رجوع کرده و با انکار برخی آموزه هایی دین، عملا تن به سکولاریسم دادند و بسیاری از آموزه های سیاسی، اجتماعی و حکومتی دین را نادیده گرفته و اسلامی خنثی و تقلیل یافته که برخی از احکام و اخلاق آن از بین رفته است را ارائه دادند. به بیان دیگر این جریان، اسلام را منحصر در امور فردی مردم دانسته و امور سیاسی اجتماعی را از عرصه دین خارج می داند و محور خود را بر اساس دموکراسی و آزادی بنا کرده و فضاهای لیبرال غربی را غالب، و تنها احوالات شخصی را منحصر در دین می کنند.
چه الگوهایی بر اساس تبار شناسی جریان های فکری، امروز در جهان اسلام وجود دارد؟
امروز در کشورهای مختلف جهان اسلام، همزمان قرائت های مختلفی از اسلام ارائه می شود. به طور مثال در عربستان الگویی از اسلام عقب مانده، غیرمنطقی و خشن که توسط وهابیت ترویج می شود، در ترکیه اسلام سکولار لیبرال که دین را جدا از حاکمیت دانسته و آن را امری فردی تلقی کرده و خود را با نظام های غربی هماهنگ می کند و پیشرفت را در گرو سرمایه اقتصادی و آزادی مردم می داند. در قبال این دیدگاه، الگویی در مالزی است که آن هم اسلام تقلیل یافته مبتنی بر پیشرفت بوده و تاکید بر مدارا و تسامح و عدم ورود شریعت در حاکمیت می کند. همچنین در مصر الگویی در حال شکل گرفتن بود که با اخوان المسلمین شروع شد و در شمال آفریقا ادامه یافت. گفتمان این جریان اسلام سلفی است البته با نوع متمایز از تفکر وهابیت.
با این توصیف جریان انقلاب اسلامی برجسته ترین تفکری است که در عصر حاضر و چه بسا عصرهای پیشین در جهان اسلام شکل گرفت؛ گفتمانی که امام خمینی (ره) از انقلاب و تفکر معنوی ارائه دادند، چه مولفه هایی داشت؟
امام (ره) گفتمان اصیل و پایدار و مقاومی ارائه کردند؛ این گفتمان الگویی با رویکرد استفاده حداکثری از شریعت در حاکمیت بود که با تکنولوژی و تمدن روز هماهنگی پیدا کرده و قالبیت صدور و توسعه دارد. این انقلاب طالب وحدت، ایجاد تمدنی اسلامی مبتنی بر آموزه های اسلامی، انسانی و فطری است که در عین مبارزه با ظلم، بر اساس عدالت، آزادی و مردم سالاری دینی بنا شده است. رویکرد امام (ره) در مقابل قرائت های مختلفی که از اسلام وجود دارد، رویکری پویا و اصیل است که عملا پیشرفت های مقبولی در قالب تمدن اسلامی برای جهان اسلام به ارمغان می آورد.
پایان پیام/
نظر شما