روستای نایبند؛ ماسوله کویر/ قدیمی‌ترین سد قوسی جهان در طبس

خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ طبس بر کناره کویر لوت، از شهرهای میانه راهی خراسان، کرمان، فارس، اصفهان و به عنوان گذرگاهی برای این استانهاست. این شهرستان با 55 هزار و 461 کیلومتر مربع وسعت بزرگترین شهرستان پهناور ایران است و فاصله بین دورترین روستاهای منتهی الیه شمالی و جنوبی شهرستان بیش از 400 کیلومتر است.

شهرستان طبس از مناطق گردشگری طبیعی و بکر در دل کویر ایران است که با داشتن چشمه‌های آب درمانی هرساله مورد بازدید تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی و میهمانان نوروزی قرار می‌گیرد.

کال جنی؛ سفر به سرزمینی اسرارآمیز
کال جنی یا دره جن ها دره ای است که در شمال طبس و در اطراف روستای ازمیغان و در امتداد خروجی قناتی که در نزدیکی آن قرار دارد واقع شده است و 35 کیلومتر با شهرستان طبس فاصله دارد.

کال جنی دره‌ی خاموش، خنک و آبدار در دل پهنه‌ای داغ و تب‌دار است که آثار حیات در آن دست کم به دوران امپراتوری ساسانی باز‌می‌گردد. دره ای زیبا و حیرت انگیز که بومیان قدیمی آن را دره جن ها نامیده اند و آن را خوف انگیز و محل زندگی ارواح و جن ها می دانستند.

کال اصطلاحی است که به دره یا مسیر ایجاد شده به وسیله سیلاب ها و جریان آب اطلاق می شود. برای دستیابی به کف دره نیازمند آشنایی به منطقه است. دره دارای دیواره های بلند و پرشیب است که وارد شدن به آن می تواند خطراتی به همراه داشته باشد.

وجود تونل ها و خانه هایی بنام خانه گبرها در دل دیواره ها که برای سکنای زرتشتیان زمان خود ساخته شده است از دیگر جدابیت های این دره است. این حفره ها و تونلها در دامنه جداره های این دره قرار گرفته اند.

از آنجا که رسیدن به کف دره برای برخی دشوار است حرفه‌ای‌ها 2مسیر را پیشنهاد می‌کنند. راه نخست این است که پس از جدا شدن از جاده آسفالت و دوراهی استخر شاعر و طی حدود 5 کیلومتر جاده خاکی به دره می‌رسیم، از آن پس می‌توان از انتهای جاده خاکی که به نوعی ابتدای دره و در مجاورت کوه است پیش رفت.

راه دیگر این است که از شکافی که در میانه راه خاکی است وارد دره شد. هر چند راه نخست بهتر است و در کنار آن چشمه آبی نیز مشاهده می‌شود. بلد‌ها به همراه گردشگر‌ها مسیر آب را دنبال می‌کنند و در مسیر، درخت‌های نخل و نیزار‌ها همچنین حالت U و گاهی V شکل شدن دره برای آنها چشم‌نواز خواهد بود.

در مورد حفره‌های داخل دیواره‌ها برخی بر این باورند که ساخته دست انسان است و مشاهده برخی نشانه‌ها نیز این دیدگاه را تأیید می‌کند. برای نمونه در بخشی از کال‌جنی و در ارتفاع 2‌متری از سطح زمین یک چاه ورودی وجود دارد که می‌توان به درون آن رفت. در چاه که 7 تا 8 متر بلندی دارد جای دست‌ها و حفره‌هایی وجود دارد که می‌توان از آنها برای بالا رفتن بهره برد.

در بالای آن به تالاری بر می‌خوریم که 2 دالان دارد و هر کدام شامل چندین اتاق است. آنجا می‌توان مطمئن شد که همه اینها به ‌وسیله بشر و در دل دیواره این دره شگفت، پدید آمده است؛ تا جایی که هنوز رد تیشه معمار‌های منسوب به دوره ساسانیان بر در و دیوار اتاقک‌ها باقی مانده است.

سد کریت؛ قدیمی‌ترین سد قوسی جهان و شگفت آورترین دستاورد بشر در قرون وسطی
سد کریت یک سد تاریخی است که در شهرستان طبس و در کیلومتر 25 جاده طبس – دیهوک واقع شده است. این سد قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین سد قوسی جهان با ارتفاع 60 متر بلندترین سد در جهان برای مدت 550 سال بوده‌است. نکته جالب تر آنکه این سد با عرض تاج 1 متر، هنوز هم عنوان نازکترین سد جهان را با خود دارد.

آجرهای مربعی شکل ، سنگ و ساروج ، آهگ و خاک رس ازعمده ترین مصالح به کاررفته در سد است. این سد از نوع بتونی و قوسی با ارتفاع 5/24 متر است که برای آن 85 هزار مترمکعب بتون ریزی شده است و عمق حوضچه آبگیر 20 متر، طول آن در قسمت تاج 52 متر و عرض تاج بین 120 تا 125 سانتی متر است.

از 2 هزار سال پیش تا اوایل قرن بیستم، بلندترین سدهای قوسی جهان (ایزد خواست فارس، کبار قم، کریت طبس) در ایران احداث شده بودند. در کتاب های تاریخی روایات مختلفی در خصوص قدمت بند کریت نقل شده است. از جمله هانری گویلو این بنا را به دوره مغول نسبت داده است.

بنا به گفته اهالی بومی منطقه طبس، این بند 700 سال قدمت دارد. اما روایت مستند حکایت از تعمیر این بند در اواسط قرن پنجم هجری دارد. به طور کلی با توجه به تنوع مصالح به کار رفته و ساختار کلی بنا که در مرحله تعمیر بر روی آن انجام گرفته، می توان استنباط کرد که بند کریت متعلق به چند دوره زمانی مختلف است.

این سد یکی از بزرگترین شاهکارهای صنعت مهندسی ساختمان به شمار می رود به طوری که رئیس سابق کمیته بین المللی سدهای بزرگ، سد کریت را " شگفت آورترین دستاورد بشر در قرون وسطی" نامیده است.

باغ گلشن؛ پشم سبزی که بر سینه کویر می درخشد
این باغ در انتهای شرقی خیابان گلشن طبس و بوسیله میرحسن خان، سومین حاکم طبس، از سلسله خوانینی که به وسیله نادرشاه به حکومت طبس منصوب شدند، احداث گردید. این باغ با عمارتی در دو طبقه و زیرزمین کوچک، در یک نخلستان(2000 نفر خرما) با ابعادی در حدود 266 متر در 260 متر بنا شده است.

سردر ورودی باغ با نمایی از اندود گچ سفید، رو به میدان و سوی دیگر رو به باغ، با ایوانی دو ستونه و تزیینات آجری نقش‎دار ساخته شده است.

باغ گلشن طبس یکی از باغ های نادر ایرانی است که بر روی امتداد جریان آب چشمه‎های سرد و گرم که به جانب طبس می‎آید شکل گرفته، آب از انتهای مجموعه وارد باغ شده و پس از آبیاری کرتها و حرکت در جویها و فواره‎ها از زیر هشتی ساختمان سردر می‎گذرد و به شهر می‎رود. 

رختان میوه بسیاری در این بنای تاریخی هشت هکتاری، طبیعت بی ‌نظیری آفریده است.در این باغ گونه ‌های مختلف گیاهان سازگار با اقلیم ‌های متفاوت آب و هوایی مانند درخت چنار که خاص مناطق سردسیر است در کنار خرما که فقط در مناطق گرمسیری رشد می‌ کند، وجود دارد.

این باغ که مربوط به مربوط به دوره زند - دوره قاجار است دارای دو خیابان اصلی متقاطع بوده و در مرکز آن حوضی است با ابعاد 85/25*5/7 متر و سه فواره، که محوطه باغ را به چهار مربع بزرگ تقسیم می‎کند.

باغ گلشن طبس در فصل بهار که یکی از جذابترین و دیدنی ترین جاذبه های شرق کشور به شمار می‌رود چشم هر بیننده ای را به تعجب وا می دارد.

روستای نایبند؛ ماسوله کویر

روستای نایبند در فاصله 225 کیلومتری جنوب شهر طبس در کنار جاده طبس- کرمان واقع شده است. این روستا در منطقه ای کوهستانی بوده و ابنیه روستا بر روی صخره ای سنگی با تبعیت از شیب طبیعی زمین در دامنه کوه بنا شده اند و باغهای مرکبات ، نخل و مزارع در دره مجاور استقرار یافته اند.

سکنه، خانه های خود را بدون حد و مرز مشخص با استفاده از گل و شاخ و برگ درختان با تلفیقی زیبا در شیب کوه و دره ساخته اند، بطوریکه بام یک خانه، نقش حیاط خانه مجاور را ایفا می کند و بر اساس این شیوه معماری، به آن ماسوله کویر نیز اطلاق می شود.

چندین چشمه آبگرم طبیعی درحوالی روستای نایبند نظیر چشمه زردگاه و آبگرم دیک رستم جاری می‌باشند که ازجاذبه های برجسته گردشگری منطقه هستند و زندگی در این جزیره سبز سالهاست به یمن آب جاری از قناتهایش که بهشتی را در دل کویر خشک لوت پدید آورده است، جریان دارد.

تابستانهای بسیار گرم و آفتابی و زمستانهای معتدل به همراه وجود قنات ها وچشمه هایی که آب مورد نیاز روستا را تامین می کند، باعث می گردد اراضی این روستا همواره قابل کشت باشد. از درختان و گیاهانی که در این روستا به عمل می آیند انواع مرکبات، نخل، توت وانواع محصولاتی نظیرگندم، جو، سبزیجات و حبوباتی است که بیشتر برای تامین نیازهای عمومی خانوارها کشت می شوند.

یکی دیگر از مشخصه های بناهای این روستا، استفاده گسترده از کنگره های مثلثی شکل در نماها و جداره های ساختمانها می باشد. این کنگره ها که غالبا در جبهه های شرقی و جنوبی به وفور دیده می‌شوند، فرم خاصی از بادگیر بوده که در جهت بادهای مطلوب روستا ساخته شده و همچنین به عنوان فیلتری در برابر بادهای همراه با شن عمل می کند.

با وجود طوفان های شن و بارانهای موسمی شدیدی که مهمترین عامل فرسایش و تخریب روستا به حساب می آید و نیز مهاجرت عده زیادی از اهالی، این روستا هنوز مسکونی بوده وبا توسعه آن، بناهای جدیدی در قسمت شمال آن ساخته شده است.

چشمه آب گرم مرتضی علی (ع)؛ چشمه جوشان با تلفیقی از آب گرم و سرد
چشمه آب گرم مرتضی علی (ع) از جاذبه‌های گردشگری طبیعی در شهرستان کویری طبس در استان خراسان جنوبی است. این چشمه در مسیر گردشگری روستای خرو و در فاصله ‎ 27 کیلومتری شهر طبس واقع شده‌است.

وجود این چشمه جوشان با دو نوع آب سرد و گرم کنار هم در دل کویر ایران زمین انسان را به تفکری عمیق وا می‌دارد. پس از گذر نمودن از شهر طبس برای رسیدن به این چشمه حدود 5 کیلومتر مسیر را باید به صورت پیاده طی کرد که عمدتا از آب عبور می‌کنند.

در طول مسیر چشمه آب گرم مرتضی علی، دیواره‌های بلند دره مانندی در دو طرف خود نمایی می‌کند و روی این دیواره‌ها حفره‌هایی است که به نظر می‌رسد با نظم خاصی بنا شده‌اند. پس از حدود ‎10 دقیقه پیاده روی به منطقه‌ای می‌رسیم که چشمه‌های متعدد آب بویژه چند چشمه آب گرم و سرد قرار دارد و بزرگترین آنها از درون حفره‌ای نشات می‌گیرد که به حمام مرتضی علی معروف شده‌ است.

آب گرم چشمه از دیواره سمت راست به داخل رودخانه می‌ریزد و همین، اختلاف دمایی را در چشمه ایجاد می کند که گاهی به 10درجه هم می رسد.

غلظت بیشتر آب گرم و تفاوت ساختاری آن با آب سرد جاری در کف رودخانه باعث می‌شود که این آب‌ها تا مسافت حدود 300 متری بستر رودخانه هم پیش بروند، در حالی که به طور کامل با هم مخلوط نشده‌اند و در بستر رودخانه قابل تفکیک هستند.

به این ترتیب در یک طرف رودخانه آب سرد و در طرف دیگر آب گرم جریان دارد و می‌توان یک پا را در طرف گرم رودخانه فرو برد و پای دیگر را در طرف سرد رودخانه. پدیده‌ نادری که شاید در هیچ نقطه دیگر کشور فرصت تجربه آن را نداشته باشید!

آستانه مبارکه حضرت حسین بن موسی الکاظم (ع)؛ معدن کرامت و مأمن دلداگان
بارگاه منورحضرت حسین بن موسی الکاظم (ع) در سه کیلومتری شمال غربی شهرستان طبس قرار دارد. این امامزاده واجب التعظیم از این روی میقات الرضا (ع) نام گرفته است زیرا اولین منزلگاه و دروازه ورود به مشهد الرضا (ع) و حرم شریف رضوی است.

در این دیار گنبد فیروزه ای، گلدسته های زیبا، سقاخانه های با صفا و صحن و سرای دلگشای حضرت، رهگذران را به سوی خویش فرا می‌ خواند و لبیک گویان به سوی مشهد الرضا (ع) رهسپار می شوند.

این امامزاده از جمله امامزادگانى است که مورخان ایشان را از فرزندان بلافصل امام کاظم (ع) دانسته ‌‌اند که بر همین اساس ایشان برادر هشتمین پیشوای شیعیان جهان هستند.

براساس برخی اسناد بنای اولیه این بارگاه در قرن پنجم احداث و بعدها در قرن سیزدهم مرمت شده و در زلزله سال1357به کلی ویران شد ولی به همت آستان قدس رضوی بقعه مرکزی و رواق های گرداگرد آن در قالب طرحی جامع بازسازی شده به طوری که اکنون بنایی درخور شان این امامزاده لازم التعظیم ساخته شده و به مکان زیارتی، سیاحتی با شکوهی تبدیل شده است.

همچنین در جوار این امامزاده، مجموعه زیبای باغ رضوان نیز چشم اندازی قابل تحسین در نورپردازی، ایجاد فضای سبز، پارک بازی، سکوهای اقامتی واحدهای تجاری و خدماتی در ضلع جنوب غربی آستانه مبارک در خدمت رفاه زائران است.

روستای ازمیغان؛ شگفت‌انگیزی کاشت شالی در سایه‌سار نخل‌های آرمیده
این روستا از جمله روستاهای هدف گردشگری و در 48 کیلومتری شمال شرق شهر طبس در مسیر جاده طبس- مشهد واقع شده است. ازمیغان یا به قول اهالی روستا ازمیغون از معدود روستاهایی است که دارای رودخانه دائمی در دل کویر است و آب این رودخانه‌ها بیشتر به مصرف کشاورزی می رسد.

در این روستا می توان اعجاز خداوندی را در کویر به نظاره نشست، شگفت انگیز خواهد بود. اگر بدانیم در روستای ازمیغان در سایه سار نخل‌های آرمیده، شالی کاشت می شود. این روستا از لحاظ تنوع گیاهی نیز در سطح استان و کشور نمونه است به نحوی که در این روستا علاوه بر محصولات جالیزی نخل و مرکبات و سایر میوه های هر فصل، برنج نیز تولید می شود.

تخت عروس یکی از جاذبه‌های شکفت‌انگیز روستا است که به دلیل وجود سنگ بزرگ سفیدی که در کف دره خودنمایی می‌کند به این نام شهرت گرفته است. سنگ بزرگ سفید در وسط رودخانه قرارگرفته است که از دو طرف آن آب در حال حرکت است و مانند تخت می‌ماند.

از جمله مفاخر، جاذبه های گردشگری طبیعی و تاریخی روستا می توان مزار سید محمد بن جعفر طیار، دامنه های ییلاقی و چشمه های گوارا، گونه های گیاهی وحشی و سکونتگاه های دالان مانند تودرتو را نام برد.

پناهگاه حیات وحش نایبندان؛ بزرگترین پناهگاه وحش در ایران و مهمترین زیستگاه یوزپلنگ آسیایی
در کنار همه این جاذبه های گردشگری طبیعی و تاریخی پناهگاه حیات وحش نایبندان طبس هم منطقه ای بسیار دیدنی و شگفت انگیز است که با هدف حمایت از گونه های جانوری کمیاب مانند یوزپلنگ، جبیر و … در این شهرستان زمینه ای مناسب فراهم کرده است و نایبندان را به دلیل برخورداری از گونه های مختلف و متنوع جانوری و گیاهی می توان تصویری از اوج زیبایی های خلقت دانست.

ناهگاه حیات وحش نایبندان در جنوب و جنوب غربی طبس واقع شده است. این پناهگاه درحال حاضر از مهمترین زیستگاههای یوز پلنگ آسیایی در ایران است و وجود زیستگاه های متنوع و کاروانسراهای قدیمی نیز زمینه فعالیت علمی و گردشگری در این پناهگاه را فراهم کرده است.

پناهگاه حیات وحش نای بندان با وسعت 1,516,994 هکتار، با تنوع توپوگرافی کوهستانی، دشتی، شنی، تپه ماهوری کویری و تنوع آبی با شورترین و شیرین ترین چشمه ها، تنوع ارتفاعی از 680 متر تا 3009 متر از سطح دریا و نیز تنوع آب و هوایی یعنی وجود گرمترین نقطه در جنوب شرقی کوه نای بند (دیگ رستم) و سردترین نقطه در شمال شرقی کوه نای بند (علی آباد) بزرگترین پناهگاه حیات وحش کشور است.

بیش از 200 گونه گیاهی در این منطقه کشف شده¬اند که برخی از آنها بادام کوهی، بادام تلخ، انجیر وحشی، گز، تاغ، کاروان کش، درمنه، قیچ، کما، هندوانه ابوجهل و دم عقربی است. همچنین گونه های مهم جانوری این پناهگاه جبیر، قوچ و میش، بز و پازن، کفتار، شاه روباه، کاراکال، هوبره، زاغ بور، کبک، تیهو، کرکس، عقاب، سنقر خاکستری، افعی شاخدار، مار جعفری، تیر مار و بزمجه است.

پناهگاه حیات وحش نایبندان یکی از بکرترین و کم تعارض ترین زیستگاههای کشور به لحاظ ورود صنایع و دام اهلی است.

پایان پیام/