قائم مقام موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) در گفتگو با خبرنگار معارف خبرگزاری شبستان گفت: در بیان ویژگی‌های فقه شیعه هنگامی که آن را با سایر نظام‌های حقوقی مقایسه می‌کنیم - با توجه به اینکه فقه شیعه به تعبیری نظام حقوقی اسلام است اما در یک حوزه وسیع‌تر و جامع‌تر - نخستین ویژگی آن است که این فقه مبتنی بر مبانی بسیار مستحکم و عمیق می‌باشد.
حجت الاسلام محمود رجبی افزود: دیگر نظام‌های حقوقی این‌گونه نیستند که مبانی مستحکمی را از قبل پایه‌ریزی کرده و بر اساس آن مبانی نظام حقوقی را تدوین و تبیین کنند. آنها اصلا مبنایی به معنای صحیح کلمه «مبانی هستی شناختی، معرفت شناختی و انسان شناختی» که دارای پشتوانه برهانی و مستحکم و برخوردار از انسجام منطقی باشد، ندارند و آنچه رویه حقوق‌دانان و محاکم قضایی است همان را مبنا قرار می‌دهند یا حقوقدانانی می‌نشینند و قوانینی را اعتبار و جعل می‌کنند. اما در فقه شیعی مجموعه احکام فقه شیعه از یک سلسله مبانی عقلانی قوی و مستحکم برخوردار است.
نظام های حقوقی دنیا هیچ مبانی عقلانی برای تفکرات خود ندارند
وی تصریح کرد: به عبارت دیگر در نظام تفکر دینی هیچ‌کس جز خداوند متعال، حق جعل قانون و حکمرانی بر دیگران را ندارد و انحصار حق حکمرانی برای خداوند نیز به دلیل عقلانی است چون همه چیز مال خداست بنابراین خداوند متعال می‌تواند در آنچه که ملک و مال خودش می‌باشد جعل قانون و حکمرانی کند و این حق را ما بر اساس یک منطق عقلانی برای خدا قایل هستیم.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در ادامه خاطرنشان کرد: در مرتبه بعد هر کسی که خدا چنین حقی به او داده و طبق موازینی که خدا تعیین کرده است، حق حکمرانی دارد. بنابراین هم جعل قانون بر مبنای این است که خداوند حق قانون‌گذاری دارد و هم اعمال حاکمیت در مسایل اجتماعی بر مبنای آن است که خدا حق حاکمیت دارد. این حق را اگر خدا به هر انسانی عطا کند او هم چنین حقی می‌یابد وگرنه در نظام اجتماعی و فردی، همه انسان‌ها مساوی هستند و هیچ‌کس حق ایجاد محدودیت و اعمال حاکمیت بر دیگران ندارد.
قائم مقام موسسه امام خمینی (ره) با مقایسه نظام حقوقی اسلام با سایر نظام های حقوقی موجود دنیا گفت: در نظام‌های حقوقی دیگر چنین پشتوانه مستحکمی دیده نمی‌شود حتی نظام‌هایی که داعیه آزادی و دفاع از حقوق انسان را دارند هیچ یک از مبانی فوق الذکر را برای ادعا و تفکر خود که بر اصول عقلانی استوار باشد ندارند، بنابراین اولین ویژگی فقه شیعه آن است که این فقه بر یک مبانی مستحکم استوار است.
وی برخورداری از یک روش قوی استنباط فقه را دومین ویژگی بارز فقه شیعه برشمرد و افزود: ما اصول فقهی‌ای داریم که سال‌ها دانشمندان بزرگ آن را تحقیق و تعمیق کرده‌اند و همواره نیز در مجامع علمی شیعه تا زمان کنونی و - بعدها نیز طبق بینش شیعی - همواره مورد تطبیق، تحقیق ، بررسی و تعمیق است، بنابراین این فقه دارای یک روش و روش‌مندی و اتقان و انسجام روشی است که در سایر نظام‌ها با این گستردگی و ویژگی ها مشاهده نمی‌شود.
فقه شیعه تک بعدی نبوده و تمام شئون فردی و اجتماعی انسان را دربر می گیرد
دیگر ویژگی فقه شیعه که حجت الاسلام رجبی به آن اشاره کرد سابقه دیرینه آن است و انبوهی از تحقیقات و دیدگاه‌ها که متکی بر آن می‌باشد. فقه شیعی، در مقطع زمانی کوتاهی به وجود نیامده بلکه ریشه‌های عمیق این اندیشه فقهی به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد و همواره نیز فقهای ما در هر زمانی تعداد قابل توجه‌ای از اندیشمندان برجسته اسلامی را تشکیل می‌دادند که در این حوزه به تحقیق، نوآوری و نقد و بررسی اندیشه‌های فقهی پرداخته اند، بنابراین این سابقه عظیم و انبوه اندیشه‌ها و تفکرات پشتوانه قوی‌ای برای این فقه می‌باشد.
حجت الاسلام رجبی افزود: جامعیت فقه شیعه به عنوان چهارمین ویژگی آن قابل توجه است. این فقه تمام شئون انسان در جنبه فردی و اجتماعی را در بر دارد، تک‌بعدی و محدود نیست و ابعاد مختلف زندگی و وجود انسان را دربر گرفته و در همه زمینه‌ها و حوزه‌ها حکم ویژه مشخصی ارایه می‌دهد. و حتی فراتر از قلمرو مسایل اخلاقی و عبادی و...را در بر می گیرد. ویژگی دیگر فقه شیعه آن است که این فقه آمیخته با اخلاق و معنویت است و یک فقه خشک و دنیانگر صرف بدون ضمائم اخلاقی نیست.
عضو جامعه مدرسین حوزه و قرآن پژوه برجسته رشته تفسیر و علوم قرآن تصریح کرد: در آیات قرآنی که احکام فقهی در آن ذکر می‌شود شاید هیچ آیه‌ای پیدا نکنیم که در کنار آن حکم فقهی الزام‌آور، یک توصیه و دستورالعمل اخلاقی وجود نداشته باشد حتی در کتب فقهی ما وقتی دستورات الزام‌آور را بیان می‌کنند، دستوراتی که تحت عنوان مستحب یا مکروه از آن یاد می‌شود دستورالعمل‌های اخلاقی را دربر دارد و در تبیین همین آموزه‌های فقهی نیز از پشتوانه‌های اخلاقی و معنوی استفاده می‌شود، بنابراین یک فقه لطیف در کنار آن خشکی قانون که اقتضای آن است آمیزه‌ای از معنویت و اخلاق را در کنار خود جای داده که ما این موضوع را در سایر نظام‌ها و مکتب های حقوقی بسیار ضعیف و یا مفقود می‌بینیم اما در فقه اسلامی شیعه به شکل برجسته وجود دارد.
این محقق و مدرس علوم اجتماعی تاکید کرد: بر همین اساس در بین کسانی که پایبند به موازین دینی و شرعی هستند به‌خوبی مشاهده می‌شود که اخلاق چه نقش مهمی در حل معضلات و مشکلات حقوقی ایفا می‌کند و این توصیه‌های اخلاقی، آن خشکی نظام حقوقی را تلطیف می‌نماید و در عین حال ضمانت اجرای درونی برای رعایت مقررات حقوقی است.
نظر شما