عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار معارف خبرگزاری شبستان با اشاره به مفهوم پویایی فقه گفت: پویایی فقه به معنای زنده‌بودن آن است، فقه شیعه به منزله یک موجود زنده همواره فعال است و پا به پای تحولات اجتماعی - هرچند که جوامع بسیار پیچیده شوند- باز توان پاسخ‌گویی دارد.
حجت الاسلام محمود رجبی افزود: تعبیر ائمه معصومین علیهم السلام در رابطه با قرآن این است که فرموده‌اند « یجری کما یجری الشمس و القمر» یعنی قرآن پا به پای طلوع و غروب خورشید در طول زندگی جریان دارد و در صحنه‌های زندگی انسان حضور می‌یابد و به هر واقعه و مسئله‌ای که برای هر ملتی با هر ویژگی و خصوصیتی پیش آید، پاسخ می‌دهد.
فقه؛ موجود زنده‌ای است که قلب تپنده آن جامعه را تغذیه می کند
قائم مقام موسسه امام خمینی (ره) تصریح کرد: فقه نیز چنین ویژگی‌ای دارد، این‌گونه نیست که برخی به غلط و از روی عدم آگاهی بیان می‌کنند که این احکام برای مقطع ظهور پیامبر صل الله علیه وآله تدوین شده. بلکه این فقه به قدری توان و ظرفیت دارد که در هر زمان می‌تواند پاسخگوی نیازهای زمان باشد. به تعبیر دیگر مانند موجود زنده‌ای است که قلب تپنده آن همواره جامعه را تغذیه می‌کند و این نشان پویایی فقه شیعه است.
وی یادآور شد: فقه پویا فقهی است که ظرفیت برای نوآوری داشته باشد، این‌گونه نیست که در یک مقطع زمانی مسایل فقهی بیان شود و افراد ملزم باشند تا ابد به همان مسایل و به همان شکل عمل کرده و از آن تبعیت کنند.
ما در فقه غیرشیعه می‌بینیم که 4 مذهب وجود دارد که همه مردم در طول تاریخ باید تابع یکی از این مذاهب باشند اما در فقه شیعه هر مسلمان و هر فردی در زمان خود هنگامی که به تکلیف می‌رسد باید مجتهدی زنده انتخاب کند حتی اگر مرجع تقلید وی از دنیا برود باز باید به یک مجتهد زنده مراجعه کند اما چرا این‌گونه است؟ چون وظیفه فقیه آن است که همواره مسایل جدید را مورد تحقیق قرار داده و دیدگاه اسلام را استخراج کند.
آراء و نظرات بزرگترین اندیشمندان فقه نیز قابل نقد و بررسی است
عضو سابق شورای عالی حوزه در تبیین دلیل این موضوع گقت: فقیه همواره تلاش می‌کند که بداند آیا می‌تواند دیدگاه جدیدی ارایه کند؟ یا در مسایل جدید، دیدگاه اسلام را بیان نماید؟ یا حتی در مسایل گذشته تحقیق و بررسی و موشکافی‌های بیشتری انجام می‌دهد تا همواره دارای نشاط و پویایی باشد، بنابراین ظرفیت نوآوری در فقه وجود دارد و این ظرفیت، فقه شیعه را هرگز دچار رکود نمی‌کند.
حجت السلام رجبی خاطرنشان کرد: بزرگترین اندیشمندان فقه شیعه نیز اگر نظری ارایه کنند مجتهدی که بعدها به اجتهاد می‌رسد می‌تواند همان دیدگاه را به نقد و بررسی بگذارد و نمی‌تواند بگوید چون وی دانشمندی بزرگ بوده راه تحقیق و بررسی بسته است و یا نیازی به این کار نیست، این نشان آن است که فقه شیعه هم پا به پای تحولات زمان حرکت می‌کند و هم پاسخگوی نیازهای جدید است و هم وظیفه اوست که در هر زمان فقیهانی را داشته باشد یعنی متخصصانی که همواره در مقام تحقیق و موشکافی در مسایل فقهی هستند، بنابراین با این ویژگی‌ها ما شاهد پویایی، حضور در صحنه و جاودانگی در فقه شیعه هستیم.
تفکر جامدی که نقد و بررسی آرای گذشته را جایز نمی داند مانع پویایی است
وی در ادامه به تبیین موانع موجود بر سر راه پویایی فقه پرداخت و اظهار داشت: یکی از موانع پویایی فقه این است که تصور شود فقه نباید نوآوری داشته باشد و احکام باید ثابت بماند و شخصیت‌هایی که تحقیق کرده‌‌اند به نهایت فقه دست یافته‌اند، بنابراین دیگر جای نوآوری، اظهارنظر و نقد و بررسی نیست. اگر تفکر جامدی داشته باشیم که زمینه را برای نقد و بررسی آرای گذشته و برای نوآوری بسته ببیند قطعا مانع پویایی فقه می‌شود.
عضو جامعه مدرسین افزود: اگر در مواجهه با مسایل جدیدی که پیش می‌آید بخواهیم صرفا بر اساس برخی کلیات تصمیم بگیریم که چه بسا موضوع آنها جدید و مستحدثه باشد، این نشان رکود است. اگر احکام ما فقط یک سلسله احکام ثابت باشد و احکام ثانویه نداشته باشیم و فقه تنها با احکام ثابت اداره شود مانعی برای پویایی فقه خواهد بود. ما در اسلام دو نوع حکم داریم احکام اولیه و احکام ثانویه، اگر احکام حکومتی نداشته باشیم یعنی در مواقع خاصی که یک مسئله جدید به وجود می‌آید و باید تصمیم‌گیری ویژه‌ای صورت گیرد بگوییم که راه بسته است و حاکم نتواند با توجه به مجموعه شرایط و در چهارچوب روش‌مند فقهی، حکمی صادر کرده و معضل را حل کند این نشان رکود است.
حرمت و عظمت شخصیت ها مانع نقد روش مند نظر آنها نیست
فقه اگر شرایط زمان و مکان را در نظر نگیرد، راکد می‌شود؛ بنابراین همین عناصری که برای پویای و تحرک در فقه شیعه وجود دارد اگر وجود نداشته باشد موجب رکود می‌شود. همچنین اگر تصور شود که عظمت و حرمت شخصیت‌های علمی گذشته اقتضاء می‌کند که ما به نقد نظر آنها نپردازیم رو به رکود خواهیم رفت، بنابراین عوامل عدم پویایی را هم در روحیات و اخلاقیات علمی می‌توان جست‌وجو کرد، از جمله اینکه تصور شود که اقتضای احترام و پاس‌نهادن به زحمات بزرگان آن است که نقد روش‌مند صورت نگیرد و این خود از اخلاقیات فقه شیعه است که اگر کسی آن را مبنا قرار دهد از پویایی فقه می‌کاهد. مفهوم این قضیه آن است که وقتی شخصیت بزرگی نظریه‌ای را بیان کرد آن نظریه همواره ثابت می‌ماند. بنابراین فقه از پویایی خارج می‌شود.
حجت الاسلام رجبی تصریح کرد: نکته دیگر این است که از همین ابعادی که اکنون در فقه وجود دارد نیز غفلت شود. ما باید احکام ثانویه و احکام حکومتی داشته باشیم. همچنین مجتهد و اجتهاد زنده و پا به پای زمان و پاسخگوبودن فقه به مسایل نوپدید که اگر این عناصر در حاشیه قرار گیرد و توجه‌ای به آن نشود پویایی فقه را نابود می‌کند. کمااینکه اگر در حوزه «موضوع‌شناسی فقه»، سرمایه‌گذاری ویژه نکرده و حقیقت موضوعات نوپدید را شفاف نکنیم همین مسئله نیز فقه را در حالت رکود فرو می‌برد، اگر تصور کنیم که ما موضوعات نوپدید و جدید نداریم بنابراین تحولی برای فقه نیاز نیست، همین‌طور اگر بحث از مبانی و فلسفه فقه مورد عنایت قرار نگیرد این نیز یکی از عواملی است که بخشی از پویایی فقه را از بین می‌برد.
همچنین نگاه حکومتی به فقه داشتن یک ضرورت است چرا که دین اسلام یک دین اجتماعی و حکومتی است. اگر نگاه ما یک نگاه فردی، غیر اجتماعی و غیر حکومتی باشد بخش اجتماعی فقه دچار رکود می‌شود.
پایان پیام/
نظر شما