گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان: مساجد از دیرباز اصلی ترین نهاد فرهنگ ساز جامعه اسلامی محسوب می شدند و نقش کلیدی را در تحولات اجتماعی و سیاسی جامعه اسلامی ایفا می کردند به گونه ای که از همان دوران پیامبر اکرم(ص) بسیاری از تصمیمات مهم امت اسلام با حضور سران قبایل و اصحاب در داخل مساجد اتخاذ می شد.
این رویکرد در طول قرون بعد و در زمان امامت ائمه اطهار(علیهم السلام) نیز همچنان وجود داشت تا دوره تاریخی که تمدن مسلمین رو به انحطاط نهاد و بسیاری از فرهنگ ها، رسوم و آیین های جامعه اسلامی در برخورد با فرهنگ بیگانه از میان رفت. محدود کردن نقش مساجد و تعریف مسجد به عنوان مکانی صرف برای اقامه نماز از جمله آسیب هایی بود که در این دوران به بدنه جامعه اسلامی وارد شد. مع الوصف، مساجد همچنان در فرهنگ سازی جامعه اسلامی اثربخش بوده و هستند ولو اینکه کارکردهای محدودتری داشته باشند.
خبرنگار گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، در راستای بررسی این مسئله با دکتر سید جواد میری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به گفت وگو نشسته است که حاصل آن را می خوانید:
- آیا می توان در دوره کنونی ظرفیتی متفاوت را برای مساجد تعریف کرد از این جهت که در گذشته مساجد کارکردهای چندگانه ای داشتند و بعضا محل درس و بحث نیز بوده اند، این مسئله باعث شده بود مسجد مرکزیت علمی نیز داشته باشد، فکر می کنید امروز چگونه می توان این رویکرد را احیا کرد؟
مسجد را نمی توان نهادی مانند نهاد کلیسا قلمداد کرد، اگر در جهان مسیحیت بگوییم کلیسا نهادی است که به دیانت رسیدگی می کند و کسانی که به کلیسا می روند جزو جامعه مومنین هستند و در مقابل آن مسجد در جهان اسلام چنین رویکردی دارد، برداشت درستی نداشته ایم چرا که کاربری مسجد بیش از این است.
کارکرد مساجد مختص به یک روز نیست و مسجد در زندگی هر روز یک مسلمان نمود دارد و صرفا کاربرد عبادی ندارد. برای مثال در گذشته روزهای جمعه بعد از اقامه نماز درس و بحث ها در جمع حاضر ارایه می شد اما به هرحال این رویکرد به آن معنا نیست که حوزه های علمیه ما در طول تاریخ صرفا به مساجد محدود شده باشد بلکه نظامیه ها، حوزه های علمیه و دربار برخی سلاطین نیز مرکز علمی محسوب می شدند. مثلا در دوره گورکانیان اکبرشاه کسی بود که بزرگان برای ارایه مباحث علمی خود به دربار او مراجعه می کردند.
- به صورت مصداقی کدام مساجد یا مسجد در حوزه علوم و گسترش فکر نقش داشته اند؟
برای مثال مسجد صفه. برخی معتقدند حلقه های اولیه فکری و فقهی در این مسجد شکل گرفته است. در کتاب «علم اسلامی» یا علم در جهان اسلام، این مسجد به عنوان یکی از الگوها و پارادیم های شکل گیری و تولید علم عنوان شده است.
- به نظر شما چگونه می توانیم این رویکرد را به مساجد بازگردانیم؟
این امکان وجود دارد که اندیشه ها و آمال ما در قالب مسجد متبلور شود اما این مسئله باید برخاسته از تصمیم و فرهنگ جامعه مدنی باشد در غیر این صورت دخالت دولتی در امور مساجد صرفا نتیجه عکس را به همراه دارد. بنابراین باید از اصولی سخن گفته شود و در عین حال به بازخوردها نیز توجه شود. به هرحال برآیند جامعه همان ذایقه مردم، مُدها و روش تعامل مردم با یکدیگر است و این مسئله در گذر زمان دست خوش تغییرات است.
پنجاه سال قبل استاد مطهری می گفتند اگر دوساعت یک رادیویی را به ما بدهند و این رادیو بلندگوی ما باشد معارف حکمی را در سرتاسر دنیا پخش خواهیم کرد اما امروز با این همه رسانه های مختلفی که در کشور در اختیار داریم توفیقی در معرفی فرهنگ خود نداشته ایم و مدام دم از تهاجم فرهنگی می زنیم. بنابراین برای احیای کارکرد مساجد باید اجازه دهیم تا جامعه مدنی و انجمن های مدنی فعالیت داشته باشند.
- علامه جعفری در مساجد متعددی به ارایه سخنرانی های محتوایی و علمی پرداختند، این رویکردی بود که در آن سال ها بسیار مورد توجه مخاطبان حتی عام قرار گرفت، فکر می کنید استفاده از مساجد با این رویکرد یعنی ارایه مباحث روز در قالب سخنرانی های محتوایی، امکان تمدن سازی بر مبنای سنت اسلامی ایرانی را ممکن می کند؟ به هرحال ارایه سخنرانی محتوایی رویکردی متفاوت نسبت به منبرهای کلاسیکی است که واعظ در آنها صرفا مباحث دینی را طرح می کند، نظرتان در این باره چیست؟
البته این هم نظری است، اما باید زمان ها و مکان ها را هم شناخت، جامعه ما در دورانی به سر می برد که در حال بازبینی مسایل مختلف است. معتقدم طراحان این نظریه نگاه چندقطبی نسبت به جامعه دارند. به هرحال کارکرد هر نهادی تعریف شده است البته می توان ظرفیت ها را گسترش داد اما نباید از پیشینه و کارکرد سنتی و کلاسیک فاصله گرفت.
پایان پیام/
نظر شما