سرویس قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، به مناسبت فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، متن کامل تفسیر یک جزء، صوت ترتیل جزء و تفسیر یک آیه را به صورت روزانه بر روی صفحه خود قرار خواهد داد که شماره هشتم این مجموعه در ادامه می آید.
[سوره الأعراف (7): آیات 55 تا 56]
ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ (55) وَ لا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ (56)
ترجمه:
55- پروردگار خود را از روى تضرع و در پنهانى بخوانید (و از تجاوز دست بردارید که) او متجاوزان را دوست نمىدارد.
56- و در زمین فساد مکنید بعد از آنکه اصلاح شده است، و او را با بیم و امید بخوانید (بیم از مسئولیتها و امید به رحمتش، و نیکى کنید) زیرا رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.
تفسیر: شرایط اجابت دعا
آیه گذشته با ذکر دلائل روشن این حقیقت را اثبات کرد که شایسته عبودیت و بندگى تنها خدا است، و به دنبال آن در اینجا دستور مىدهد که" دعا و نیایش" که جان و روح عبادت است باید در برابر خدا انجام گیرد، نخست مىگوید:
" پروردگار خود را از روى تضرع و در پنهانى بخوانید" (ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً).
" تضرع" در اصل از ماده" ضرع" (بر وزن فرع) به معنى" پستان" گرفته شده، بنا بر این فعل" تضرع" به معنى دوشیدن شیر از پستان مىآید، و از آنجا که به هنگام دوشیدن شیر انگشتها بر نوک پستان در جهات مختلف حرکت مىکنند، این کلمه در مورد کسى که با حرکات مخصوص خود اظهار خضوع و تواضع مىکند به کار مىرود.
بنا بر این اگر در آیه فوق مىخوانیم خدا را از روى تضرع بخوانید یعنى با کمال خضوع و خشوع و تواضع روى به سوى او آرید، در حقیقت دعا کننده نباید تنها زبانش چیزى را بخواهد، بلکه باید روح دعا در درون جان او و در تمام وجودش منعکس گردد، و زبان تنها ترجمان آنها باشد و به عنوان نمایندگى همه اعضاى او سخن گوید.
و اینکه در آیه فوق دستور داده شده که خدا را به طور" خفیه" و در پنهانى بخوانید براى این است که از" ریا" دورتر، و به اخلاص نزدیکتر، و توام با تمرکز فکر و حضور قلب باشد. در حدیثى مىخوانیم که پیامبر (ص) در یکى از غزوات بود، هنگامى که سپاهیان اسلام کنار درهاى رسیدند فریاد خود را به" لا اله الا اللَّه"" و اللَّه اکبر" بلند کردند، پیامبر فرمود:
یا ایها الناس اربعوا على انفسکم اما انکم لا تدعون اصم و لا غائبا انکم تدعون سمیعا قریبا انه معکم
:" اى مردم اندکى آرامتر دعا کنید شما شخص کر و غائبى را نمىخوانید شما کسى را مىخوانید که شنوا و نزدیک است و با شما است" (مجمع البیان جلد چهارم صفحه 429)
این احتمال نیز در آیه داده شده است که منظور از" تضرع" دعاى آشکار و منظور از" خفیه" دعاى پنهانى است، زیرا هر مقامى اقتضایى دارد گاهى باید آشکارا و گاهى پنهانى دعا کرد، روایتى که از على بن ابراهیم در ذیل آیه نقل شده این موضوع را تایید مىکند.
و در پایان آیه مىفرماید: خداوند تجاوزکاران را دوست نمىدارد (إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ).
و این جمله معنى وسیعى دارد که هر گونه تجاوز را، اعم از فریاد کشیدن به هنگام دعا، و یا تظاهر و ریاکارى، و یا توجه به غیر خدا را به هنگام دعا، شامل مىشود.
در آیه بعد اشاره به حکمى شده است که در واقع یکى از شرائط تاثیر دعا است، مىفرماید:" در روى زمین فساد مکنید بعد از آنکه اصلاح شده است" (وَ لا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها).
مسلما هنگامى دعاها در پیشگاه خدا به اجابت نزدیک خواهد بود که شرائط لازم در آن رعایت شود، از جمله اینکه با جنبههاى سازنده و عملى در حدود توانایى و قدرت همراه باشد، حقوق مردم رعایت گردد، و حقیقت دعا در سراسر وجود انسان پرتوافکن شود، بنا بر این هیچگاه دعاى افراد مفسد و تبهکار به جایى نخواهد رسید.
منظور از" فساد بعد از اصلاح"، ممکن است اصلاح از ظلم یا کفر یا هر دو بوده باشد، در روایتى از امام باقر (ع) مىخوانیم:
ان الارض کانت فاسدة فاصلحها اللَّه بنبیه (ص) :" زمین فاسد بود و خداوند بوسیله پیامبر اسلام آن را اصلاح کرد" (مجمع البیان جلد چهارم صفحه 429)
بار دیگر به مساله دعا مىپردازد و یکى دیگر از شرائط آن را بازگو مىکند و مىگوید:" خدا را با ترس و امید بخوانید" (وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً).
نه آن چنان از اعمال خود راضى باشید که گمان کنید هیچ نقطه تاریکى در زندگى شما نیست که این خود عامل عقبگرد و سقوط است، و نه آن چنان مایوس باشید که خود را شایسته عفو خدا و اجابت دعا ندانید که این یاس و نومیدى نیز خاموش کننده همه تلاشها و کوششها است، بلکه با دو بال" بیم" و" امید" به سوى او پرواز کنید، امید به رحمتش و بیم از مسئولیتها و لغزشها.
و در پایان آیه براى تاکید بیشتر روى اسباب امیدوارى به رحمت خدا، مىگوید:" رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است" (إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ).
ممکن است این جمله یکى دیگر از شرائط اجابت دعا باشد، یعنى اگر مىخواهید دعاى شما یک دعاى توخالى و تنها گردش زبان نباشد باید آن را با" اعمال نیک" خود همراه سازید، تا به کمک آن، رحمت الهى شامل حال شما گردد و دعایتان به ثمر رسد و به این ترتیب در این دو آیه اشاره به پنج قسمت از شرائط قبولى دعا شده است: نخست اینکه از روى تضرع و در پنهانى باشد، دیگر اینکه از حد اعتدال تجاوز نکند، سوم اینکه با تولید فساد و تبهکارى همراه نگردد، چهارم اینکه توأم با بیم و امید متوازن باشد، پنجم اینکه با نیکوکارى توأم گردد.
منبع: تفسیر نمونه
پایان پیام
نظر شما