گروه قران و معارف خبرگزاری شبستان : به مناسبت ماه مبارک رمضان، ماه قرآن و بهار کلام وحی، هر روز بخش کوتاه و آموزنده‌ای از گفتارهای تفسیری امام موسی صدر را در فضای اینترنت منتشر می کند. باشد که مورد استفاده خوانندگان و قدمی کوچک برای آشنایی با اندیشه‌های امام موسی صدر باشد.
آدمی همیشه می‌اندیشد که عمر و روزی نتیجه عملکرد انسان در تنها یک شب نیست. امروز شخصی در اثر بیماری ای که از مدتی پیش بوده، می میرد. چه بسا اسباب مرگ از چهار یا پنج سال پیش و یا از چند ماه پیش فراهم شده و سبب مرگ او شده باشد. یعنی به سبب اتفاقات یک شب نمرده است.
امروز، هر کدام از ما زندگی می‌کنیم، ولی فقط بر اساس کاری که در شب قدر کرده‌ایم، زندگی نمی‌کنیم، بلکه بر اساس اعمالمان که پیش از شب قدر هم بوده، زندگی می‌کنیم. از مدت‌ها پیش تحصیل و کار و مهاجرت کرده‌ایم و به کاری مشغولیم و اکنون بر اساس نتیجه فعالیت‌هایمان خوشبخت یا بدبخت هستیم. این گونه نیست که انسان در دوره‌ای بدبخت باشد و ناگهان سعادتمند شود، یا دوره‌ای خوشبخت باشد و ناگهان بدبخت شود. این مسئله دور از ذهن است.
بنابراین، باید تفسیر معقولی از شب قدر ارائه دهیم و در عین حال نباید از چارچوب متناسب با معنای قرآنی و اسلامی خارج شویم. روزه آن چیزی است که سرنوشت آدمی را مقدر می‌کند و روزه در دهه آخر ماه رمضان و یا در هفته آخر این ماه کامل می شود و می‌بالد. در حقیقت، روزه رمز و راز شب قدر و سبب آن است.
تو مختاری که سعادت و شقاوت خود را تعیین کنی
روزه در اسلام چیست؟ روزه تقویت و تهذیب و تمرینی است برای انسان تا بتواند بر نفس و شهوات خود چیره شود. فی‌المثل، می‌خواهیم به کودکی شنا بیاموزیم. ابتدا او را در برکه‌ای کوچک رها می‌کنیم تا در این مکان کوچک و کم‌عمق با راهنمایی مربی شنا یاد بگیرد. پس از آنکه کودک شنا کردن در این مکان را آموخت اجازه می‌دهیم در دریا هم شنا کند. ورزشکار نیز تمرین می‌کند. راننده هم در ابتدا در محیطی ایمن تمرین می‌کند.
تمرین مسئله‌ای اساسی در زندگی انسان است. روزه تمرینی است برای انسان در برابر محرمات و واجبات و هواها و شهوات. چگونه؟ آدمی هنگام روزه داشتن چه می‌کند؟ به آدمی می‌گویند از طلوع تا غروب روزه بگیر؛ دوازه، سیزده، پانزده و یا هیجده ساعت، تا فصل و مکان روزه چه باشد. روزه به چه معناست؟ یعنی نخور و ننوش، نزدیکی جنسی نکن و به زیر آب مرو و سیگار نکش و بر خدا و رسولش دروغ مبند، هرچند که خشمگین باشی یا در تنگنا افتاده باشی... انسان بدین گونه در ماه رمضان می‌آموزد که در برابر شهوات ایستادگی کند. به سخن دیگر، بر نفس و اراده خود مسلط باشد.
ما در ماه رمضان تمرین می‌کنیم تا بر اراده و شهوات خود مسلط باشیم و چون بر شهوات و اراده خود مسلط شدیم، می‌توانیم سعادت یا شقاوت خود را رقم بزنیم. در نتیجه، ماه رمضان ماه تعیین سرنوشت است. زیرا که از آغاز این ماه تمرین می‌کنیم و نتیجه این تمرین تسلط بر شهوات است. تو مختاری و می‌توانی سعادت و شقاوت خود را تعیین کنی.
بنابراین، می‌توانیم بگوییم که سعادت و شقاوت انسان در ماه رمضان رقم می‌خورد. در چه مقطعی از ماه رمضان؟ در اواخر ماه رمضان، آنچنان که در احادیث آمده است. شب قدر نیز در هفته یا دهه آخر ماه رمضان واقع شده است، زیرا این تمرین در آن هنگام به اوج خود می‌رسد.
اما معنای مشهور شب قدر این است که در این شب شرایط تغییر می‌کند و اعمال آدمی نوشته و روزی تقسیم می‌شود و این شب را مانند روز تقدیم بودجه دولت ها به مجلس در نظر می‌آورند.
نیروهای هستی در تصرف ملائکه‌اند
می‌توانیم ملائکه را به تدبیرکنندگان نیروهای هستی تفسیر کنیم. مقصود من این نیست که ملائکه، خود، نیروهای هستی‌اند؛ بلکه می‌گویم نیروهای هستی در تصرف ملائکه‌اند و بدین‌گونه، معنای سجود ملائکه بر انسان را در می‌یابیم. سجودِ ملائکه بر انسان یعنی ملائکه نیروهای هستی را در اختیار آدمی قرار داده‌اند. آدمی می‌تواند از این نیروها استفاده کند و بر آنها اثر گذارد و از طریق علم در آنها تصرف کند. این مسئله بحث دیگری است که در جای خود بدان خواهیم پرداخت.
بنابراین، ملائکه سربازان خداوند و کارگزاران قدرتِ او و عاملانِ حُکم اویند. به هر نام که می‌خواهی آنان را بنام. ما حقیقت‌شان را نمی‌دانیم. این قدر می‌دانیم که برخی از آنان در حال سجدة دائم و برخی دیگر در حال رکوع دائم‌اند. خدا را فرمان می‌برند و او را معصیت نمی‌کنند. خداوند را به ستایش تسبیح و او را تقدیس و امور را تدبیر و اداره می‌کنند. بنابراین، همة کارهایی که در جهان روی می‌دهد، به جز افعال آدمی، کار و عمل ملائکه است. این چیزی است که از معنا و تفسیر ملائکه و صفات و اعمال آنها در می‌یابیم.
اما روح چیست؟ بنابر تفاسیری که در کتب تفسیر وارد شده است، روح بزرگ‌ترین مَلَک است و از همین روست که در جاهایی از قرآن بر «ملائکه» عطف شده است: «تَنَزَّلُ المَلائِکَهُ وَ الرُّروحُ» و «یَومَ یَقُومُ الرُّوحُ وَ المَلائِکَهُ» روح در اصطلاح غیر از روح انسان است و معنای دیگری دارد؛ روح بزرگ‌ترین مَلَک است. روایات صفت‌های فراوانی برای روح ذکر کرده‌اند. همچنین، در برخی روایات روح همان جبرئیل ذکر شده است. اما آنچه از این آیه و دیگر آیات استنباط می‌کنیم، این است که روح تعبیر و یا کنایه‌ای از ادارة مستقیم خداوند است.
شب قدر بر اثر روزه و ریاضت‌های معنوی شبِ کمال آدمی است
افعالی وجود دارد که به واسطة ملائکه، کارگزاران خدا، صادر می‌شود و اعمالی نیز هست که خداوند مستقیم و بی‌واسطه انجام می‌دهد. مقصود از روح، که در این شب نازل می‌شود، عنایت خداوند و تصرف بی‌واسطة خداوند در هستی است. همان روح که خداوند در «آدم» دمید: «فَإذا سَوَّیتُهُ وَ نَفَختُ فِیهِ مِن رُوحِی فَقَعُوا لَهُ ساجِدِیَن.
شب قدر بر اثر روزه و ریاضت‌های معنوی شبِ کمال آدمی است. و این شب شبِ استجابت دعاست. به هر روی، شبی عظیم است که از جلال و عنایت الهی و توجه ربانی چندان در آن است که در دیگر شب‌ها نیست. نخستین عظمت این شب در کلمة «قدر» متجلی است. پس از این قرآن از عظمت این شب با این عبارت تعبیر می‌کند: « وَ ما أَدراکَ ما لَیلَةُ القَدرِ» و شبی که برتر از هزار ماه است و شبی که ملائکه و روح به زمین نازل می‌شوند و شبی که تا سحرگاه همه سلام و درود است. این همه وصف و نتایج به سبب جایگاه این شب است.
پس احیا و قدر دانستن این شب سودمند و ضروری است و این اعمال سببِ بازگرداندن درک و نشاط و شور دینی در امت است. از همین رو، پیامبر اسلام احیای این شب را از برترین اعمال دینی می‌داند و دعا در این شب از پر فضیلت‌ترین کارهاست. اما وقتی از پیامبر پرسیدند که آیا عملی هست که برتر از دعا در این باشد؟ پیامبر پاسخ داد که طلب دانش در این شب برتر از دعاست. این را برای جوانانی می‌گویم که دانش می‌اندوزند تا بدانند که درسشان و تعلّمشان برتر از دعاست، زیرا دعای حقیقی در علم است.
پایان پیام/
نظر شما