به گزارش خبرنگار مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، مسجد در تمدن اسلامی نقش مهم و محوری را ایفا کرده است، چه آن زمان که پیامبر اسلام نخستین مسجد را تاسیس کرد و مرکز حکومت خود را در مسجد قرار دارد و چه ادوار تاریخی بعد از آن که عصر طلایی مسلمین نام گرفت. آنچه که مشخص است جایگاه کانونی مسجد در سیر شکل گیری جامعه اسلامی است. جامعه ای که اتحاد و وحدت خود را نیز وام دار مسجد بوده و هست.
در راستای بررسی مباحث یاد شده با حجت الاسلام دکتر گندمکار به گفت وگو نشسته ایم، او فوق دکترای مطالعات فرهنگ تاریخ و ادیان ایران باستان را از دانشگاه جورج آگوست گوتینگن آلمان دریافت کرده است. وی همچنین عضو علمی گروه ادیان تطبیقی دانشگاه گوتینگن، عضو کمیسیون سبک زندگی شورای عالی انقلاب فرهنگی است. حاصل این گفت وگو را می خوانید:
مسجد در تمدن اسلامی چه نقش و جایگاهی داشته است؟
قبل از پاسخ به این پرسش لازم می دانم مقدمه ای را بیان کنم، در تعریف تمدن گفته می شود که تمدن از دو مولفه فرهنگ و ایدئولوژی تشکیل شده است یعنی در مفهوم تمدن هم اعتقاد مطرح است و هم فرهنگ و این ایدئولوژی و فرهنگ هستند که تمدن را تشکیل می دهند.
دو پایه اصلی تمدن اعتقادات و فرهنگ است، مفهوم فرهنگ نیز بسیار گسترده است و چیزی حدود شاید صد و پنجاه معنا برای فرهنگ ارایه شده است، همچنین برای تمدن نیز معانی گوناگونی ارایه شده است ولی جمع بندی معانی که برای تمدن می توان ارایه کرد عمدتا بر مدار دو مولفه ایدئولوژی و فرهنگ است. فرق ایدئولوژی با دین این است که ایدئولوژی مانیفست دست ساز بشر است یا اینکه مبتنی بر جهان بینی و فلسفه بشری است و معمولا نگرشی اومانیستی دارد. در تعریف جدیدی که برای تمدن ارایه می شود می توان آن را بر اساس فرهنگ و دین ارایه کرد. به ویژه در نگاه اسلامی.
اما مفهوم تمدن هم در نگاه غرب و هم در نگاه بین المللی تسری به تمامی حوزه ها حتی صنعت و مدیریت و اقتصاد و هنر و حتی پروسه های جهانی سازی مرتبط می شود. حال با در نظر داشتن چالش بین سنت و مدرنیته و تعاریفی که در جامعه شناسی برای مراحل جدید دوران تاریخی در غرب و نوع نگاه جدید مدرن در غرب تحت عنوان پست مدرن در مباحث جامعه شناختی و حتی انسان شناسی و فلسفه مطرح می شود می توان نگاهی دیگر را نیز مطرح ساخت.
اساسا وقتی می گوییم ملتی متمدن است یعنی هم از نظر فرهنگی و هم از نظر اعتقادی پیشرفته و توسعه یافته است و این مفهوم گاهی معادل آپدیت بودن و بروز بودن است، می توانیم اسلام و جریان تفکر اسلامی را ریشه یک تمدن جدید در جهان بدانیم که این تمدن جدید در جهان تحت عنوان تمدن اسلامی با بعثت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم) در عربستان به وقوع پیوسته است، تمدن اسلامی اولین بن مایه تاریخی خود را از عهد رسول اکرم و بعد از آن پایه های محکم آن را در دوران اهل بیت و بعد در دوران نفوذ اسلام به کشورهای ایران، ترکیه، مناطق غرب آسیا و پس از آن در قسطنطنیه، در دوران دولت عثمانی و دوران دیگر تاریخی یافت.
تمدن اسلامی توسط فیلسوفان، مصلحان و اندیشمندان اسلامی تئوری پردازی شده است و افرادی چون امام محمد غزالی، ابن خلدون اندلسی و دانشمندان دیگر در جهان اسلام که می توان آنها را فیلسوفان سیاسی یا جامعه شناسان مسلمان بدانیم بحث تمدن اسلامی را پی گرفتند.
از سوی دیگر تمدن اسلام با بن مایه های قرآنی و با نوعی نگاه اهل بیتی مطرح است. همچنین در تمدن اسلامی جایگاه دانشمندان مذاهب اسلامی بسیار مطرح و پررنگ است، تمدن اسلامی با محوریت اندیشه اسلامی، فکرو فرهنگ اسلامی و قرآنی و اهل بیتی در جهان اسلام رشد و نمو کرده است و هم اسلام و هم سیره اهل بیت بر آداب و رسوم مردم و فرهنگ جامعه اثر گذار بوده است. هرجا که اسلام ورود یافته رنگ و بوی آن جغرافیا وفرهنگ و زبان و آن کنش اجتماعی و آن محیط را پیدا کرده است .
با این مقدمه می رسیم به نقش مسجد در تمدن اسلامی، مسجد به عنوان کانون هایی در جهان اسلام به عنوان محل عبادت شناخته می شود. در کنار مساجد، حسینیه و تکایا، گوشه ها و زاویه ها وحتی خانقاه را به ویژه در دوران صفویه می بینیم که باز هم همه آنها به نوعی با محوریت مسجد فعالیت دارند. مسجد در عهد پیامبر نیز کانون تعلیم و تعلم اسلامی و هم مرکز سیاسی و مدیریت جامعه اسلامی و امت اسلام است.
پیامبر مسجد را به عنوان پایگاه و جایگاه تمدن ساز به میدان آوردند. نقش مساجد در جهان اسلام در پرورش فکر و فرهنگ اسلامی و در پرورش ابعاد اعتقادی مردم مسلمان شایان توجه است.
آیا می توانیم نقشی وحدت بخش را برای مسجد در نظربگیریم؟
قطعا، مسجد عامل وحدت بخش امت اسلام در اعصار مختلف بوده است، برای مثال در دوران معاصر و شکل گیری انقلاب اسلامی ایران مسجد محوری برای پیروزی انقلاب و کانون مبارزه با حکومت شاه و طاغوت است.
مسجد اقتدار فکر اسلامی را روزافزون می کند، مسجد پایگاه ضد سکولاریسم و ضد دیدگاه های لیبرالسیتی است، مسجد نگاه خدامحورانه را در انسان تقویت می کند.
با این مقدمه باید بگوییم که تمدن اسلامی بدون کانونیت مسجد ممکن نیست، تاکیدی که اسلام بر ساخت مساجد دارد و از سوی دیگر مساجدی که در آن به مسلمین بصیرت بخشی می شود، مساجدی که مرکز معرفی اسلام ناب محمدی و فعالیت های آن بر اساس و محور قرآن کریم و امامت و ولایت جامعه اسلامی باشد مورد تایید اسلام و تاریخ و تمدن اسلامی است.
چه کارکردهایی از مساجد امروز فراموش شده اند که نیاز است امروز مسلمین برای وحدت بیشتر به آن کارکردها و ظرفیت ها برگردند؟
در دوران مدرن شرایطی برای زندگی مسلمین ایجاد شده است که متفاوت از دوران سنت و دوران تاریخی گذشته است، مسجد و مدیریت مساجد و فعالیت های مساجد باید خود را با دوران مدرن نوسازی و بروز کنند، ائمه جماعات مساجد باید بروز باشند، دانش سیاسی و هنری و فرهنگی و علمی و مدیریتی و سیاسی امامان جماعات مساجد در سطح جهان اسلام و در سطح بین الملل باید تقویت شود و آموزش آنها مستمر باشد، همچنین آموزش به مسلمانان نیز باید در همین راستا در مساجد صورت پذیرد.
امروز مساجد در اروپا و آمریکا کانون اتحاد میان مسلمین هستند. بنابراین مسجد در اسلام فقط مکان عبادت نیست بلکه در مسجد هم محراب هست و هم منبر. محراب مولفه و نشان گر ومنبر نشانگر معرفت در مساجد است، یعنی باید ائمه جماعات مساجد جهان اسلام با این دو بال مسلمین را با وظایف شان آشنا کنند.
نظر شما