به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، ایجاد تعاملات دانشگاهی، بحث تولید علم از یکسو و صدور اندیشه از سوی دیگر از جمله مسایلی است که همواره در سطح جوامع آکادمیک در سراسر دنیا مطرح و مورد توجه بوده است. ممالک مختلف برای نیل به این هدف در حوزه های مختلف سرمایه گذاری داشته و دارند، گویی هر کشوری که بتواند گوی سبقت را در حوزه تولید علم از دیگری برباید، از جهت شاخصه های متعدد توسعه در صدر ایستاده است.
اما در این میان جایگاه کشور ما در کجا قرار گرفته است. ایران امروز با انبوهی از مراکز علمی و دانشگاه ها مواجه است. ما در حوزه تولید علم حقیقتاً به دستاوردهای چشمگیری رسیده ایم اما این میزان پیشرفت متناسب با داشته ها و شایستگی های این جامعه با آن تمدن دیرین نیست.
بر آن شدیم در راستای بررسی موضوع تولید علم و صدور اندیشه در سطح بین الملل با دکتر قاسم پورحسن، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) به گفت وگو بنشینیم. او از دغدغه مندان حوزه علوم انسانی است که تاکنون آثار و مقالات گوناگونی را به رشته تحریر در آورده است. در ادامه حاصل این گفت وگو را می خوانید:
دکتر قاسم پورحسن، استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان با اشاره به ملزومات تحقق دیپلماسی علمی و مساله صادرات علم در سطح بین المللی، اظهار کرد: اساساً زمانی که سخن از تولید علم، شرافت در تولید علم یا تبادل دانش می شود، سه نکته اساسی را باید مورد توجه قرار دهیم.
وی ادامه داد: نکته اول این است که جامعه باید به درجه ای از دانش دست یابد که ما به آن وضعیت، دستیابی به دانش برتر می گوییم که مدیون تلاش های طولانی مدت به همراه برنامه های استراتژیک است.
این محقق با بیان اینکه یعنی هیچ کشوری اتفاقی و به واسطه دلایل و حوادث خاص نمی تواند به دانش برتر دست یابد، تصریح کرد: اعتبار بخشیدن، اهمیت دادن و التفات جدی به اندیشمندان و متفکران جامعه گام نخست در تحقق این مهم است بنابراین، بدون داشتن دانش و برنامه استرتژیک که در افق تولید علم مورد توجه قرار می گیرد ممکن نیست که جامعه ای به دانش برتر دست یابد.
پورحسن افزود: شرط دوم این است که کشور در وضعیتی قرار گیرد که ما به آن امنیت می گوییم. هیچ کشوری در هیچ دوره ای در یک وضعیت جنگ، تنش و کشمکش سیاسی یا نظامی نتوانست به دانش برتر دست یابد، البته ممکن است در شرایط خاصی، کشور بتواند به برخی علوم دست یابد، ولی در عین حال دانش برتر یک بافت جامع میان دانش ها است.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) تاکید کرد: متاسفانه، در حوزه خاورمیانه که ایران به همراه همسایگانش در این منطقه واقع شده است، کشمکش های سیاسی و حتی قومی به گونه شدیدی وجود دارد. این قبیل چالش ها اجازه شکل گیری امنیت درازمدت را عملا سلب کرده است به شکلی که اگر ایران یا برخی کشورهای اسلامی همسایه میل به داشتن وضعیتی مناسب برای تولید علم را داشته باشند باید در مدتی طولانی واجد امنیت پایدار باشند، امنیتی که هر نوع کشمکش، تنش، مناقشات قومی و مذهبی، نظامی را باید از بین ببرد بنابراین شرط دوم در تولید اندیشه وجود امنیت پایدار است.
وی ادامه داد: اما شرط سوم آگاهی است؛ غرب به اهمیت تولید فکر آگاهی پیدا کرد. من اعتقاد دارم که ما هنوز در ایران و کشورهای همسایه و اسلامی، به آگاهی بنیادی درباره اهمیت تولید علم یا سهیم بودن تولید علم در پیشرفت دست پیدا نکرده ایم، صرف گفتن اینکه باید در منطقه کشور اول در تولید علم باشیم کفایت نمی کند، آگاهی نیازمند التفات به نیروی انسانی و خود مساله علم است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) تصریح کرد: اگر مراکز علمی و دانشگاه ها در کشور از اهمیت نخست برخوردار نباشند تولید علم محقق نمی شود. اگر اساتید و پژوهشگران از وضعیت رضایت بخش و امیدوارکننده ای برخوردار باشند مهاجرتی صورت نمی گیرد و همه متفکران علاقه مند به کوشش در حوزه تولید علم خواهند بود. این وضعیت می تواند زمینه ای برای تولید علم در کشورهای منطقه، کشورهای اسلامی و همسایه های ایران باشد.
پورحسن با بیان اینکه اکنون در سطح کشور با انبوهی از مراکز علمی و دانشگاهی مواجه هستیم، گفت: این گستردگی لزوما منجر به تولید علم نمی شود و اساسا تاسیس مراکز دانشگاهی نیز لزوما تولید علم نمی کند. شاید اکنون در یک رصد بسیاری از کشورهای اسلامی مثل عربستان، ترکیه، ایران، حجم مراکز دانشگاهی و علمی بیش از استاندارد جهانی باشد در حالی که اگر آگاهی وجود نداشته باشد طبیعی است که از جرگه تولید علم خارج هستیم و هنوز به وضعیت صحیح برای توجه به تولید علم دست نیافته ایم. بنابراین، نارضایتی اساتید از وضعیت زندگی، وضعیت علمی و عدم توجه به این قشر و از سوی دیگر در مرتبه ضعف قرار گرفتن پژوهش ها و دانشکده ها سبب شده است که اکنون از تولید علم باز بمانیم.
وی ادامه داد: بدون سه شرطی که عنوان کردم هیچ کشوری نمی تواند دست به تولید علم بزند. از نظر من کشوری که بخواهد گام های جدی را برای تولید علم بردارد نیازمند داشتن افق و برنامه ریزی استراتژیک، مساله امنیت پایدار و داشتن آگاهی بنیادین برای تولید علم است. با توجه به این مقدمه معتقد هستم که وضعیت کنونی در دنیای اسلام و کشورهای منطقه و ایران به گونه ای نیست که امیدوار کننده باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی(ره) تصریح کرد: کشورهای منطقه باید وضعیتی را شکل دهند که این سه شرط بتواند پدید آید، ایران نسبت به کشورهای دیگر در وضعیت بهتری قرار دارد ولی متاسفانه مساله سوم یعنی آگاهی هنوز در جامعه ما به وجود نیامده است یعنی هنوز قدرت سیاسی و حکومت در ایران نتوانسته است آنچنان که باید به اساتید و محققان و خود مساله پژوهش توجه کند. در چنین شرایطی طبیعی است که بسیاری دست به مهاجرت بزنند و یا نخبگان دلسرد شوند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: تاکیدم این است که ایران گرچه گام های نخستین را از جمله طراحی و داشتن برنامه ریزی دراز مدت انجام داده است ولی این برنامه ریزی نیازمند افق جدیدتری است و علم در دنیای امروز چند ماهیتی شده است یعنی فقط نمی توان در یک حوزه خاص دست به تولید علم زد، مهم است که در باب تولید علم به چند ماهیتی بودن آن توجه کنیم.
نظر شما