خبرگزاری شبستان: صحت زندگی انسان گاهی با ابتلا به آفت هایی دچار خطر و بیماری می شود. اصل و ریشه این آفات نشان از بی توجهی انسان به خویشتن خویش دارد. هر گاه آدمی حلقه اتصال خود و خدایش را با ارتکاب به گناه مورد هجمه قرار دهد بی وقفه به منجلاب درد و معصیت فرو می رود. از میان انواع گناه ها، شاید دروغ مبتلابه ترین آفت جوامع بشر از ابتدا تا حال باشد. دروغ، آفت زبان و کلید تمام گناهان است.
دروغ چیست؟
واژه دروغ، معادل افترا و کذب است؛ به بیان دیگر، نمود خلاف واقع را، دروغ می گویند. «زینب نعمتی»، کارشناس علوم دینی پیرامون تعریفی از دروغ می گوید: دروغ به این معناست که انسان آنچه که نیست را هست یا آنچه که هست را نیست جلوه دهد؛ به زبان یا به عمل. «سخایی»، کارشناس الهیات می گوید: دروغ، دزد ایمان و اعمال صالح انسان و دزد خلق حسنه است. «شیاطین الهام کنندگان دروغ بر انسان هستند.» سوره شعرا آیه 221 و 222.
چرا دروغ می گوییم؟
انسان ها برای هر عمل خوب یا بد خویش دلایل متعددی را عنوان می کنند؛ آدمی با بنیان های شخصیتی مختلف و تنوع نیازها هر لحظه به دنبال رفع و ارضای آن ها است. هر زمان که انسان در مسیر برطرف کردن نیازهای خود از راه مستقیم خارج شود، به طور قطع گناه را برگزیده است. دروغ، گویا اولین انتخاب است. زیرا مجرای دروغ زبان است و شاید آسان ترین گناه. اگر دروغ گویی را از دو بعد فردی و اجتماعی مورد بررسی قرار دهیم؛ خواهیم دید، خانواده کانون اصلی این صفت در فرد است.
دروغ گویی یک فرد نشان از نیاز او دارد؛ شاید این استنباط دور از واقع نباشد که کودک در خانواده به حد کافی به نیازهایش پاسخ داده نشده یا به عکس آنقدر بی نیاز است که وقتی وارد جامعه می شود، در برابر پاسخ منفی دیگران یعنی افراد غریبه به دروغ متوسل می شود تا به خواسته خود برسد. تربیت چند گانه در گرایش به دروغ گویی مؤثر است. خانواده به عنوان اصلی ترین پایگاه و اولین جامعه، رسانه، با ساخت برنامه های متفاوت، جامعه کاری و ارتباط مردمی، هرکدام بر روی انسان تأثیر دارند.
انگیزه دروغ گویی چیست؟
کسب یا حفظ قدرت و جاه: سیاست عرصه جنگ، زبان های نافذ است. در این میان هرکه برنده تر سخن براند بر کسب قدرت شایسته تر می نماید. اما همان طور که آمد زبان جایگاه اصلی گناه است به ویژه دروغ. ممکن است فردی برای حفظ پست و مقام و جایگاه خود در میان مردم، سخنانی ایراد کند که فاصله بسیاری با اصل وضعیت او داشته باشد. فرد در معرفی خود عناوینی را پررنگ می کند تا توانایی و مهارت نداشته خود را در چشم مردم جلوه گر نماید. سیاسیون و شخصیت های معروف به شدت در معرض این آفت قرار دارند.
منفعت طلبی: طمع و افزون خواهی صفتی است که به شدت انسان را گرفتار دنیا و منافع آن می کند. فرد طماع رضایت چندانی از دارایی خود ندارد و همیشه در پی کسب بیشتر به هر راه و بی راهی سرک می کشد. چنین فردی مدام به دنبال راهی آسان است تا زودتر به مقصود خود دست یابد دروغ اولین روشی است که فرد طماع به آن متوسل می شود. از جلوه ها و مصادیق روز منفعت طلبی انسان ادعا به داشتن نیرو یا تخصصی خاص برای کسب موقعیتی پر سود است. کارمندی برای به دست آوردن پستی ویژه و پر درآمد، به دروغ خود را صاحب کمال نشان می دهد. یا خواستگاری تنها به خاطر به دست آوردن مال و مکنت پدری به دختر جوان ابراز علاقه می کند.
سخایی در این باره معتقد است: هر انسانی که در کسب منفعت به دروغ متوسل شود در حقیقت اشتباه کرده است. شاید در ظاهر به سودی برسد اما در نهایت به خاطر عمل نکردن به سنت خداوند دچار خسران می شود. ظاهرا تصور می کند که منفعت او در آن جا است، اما در واقع با این عمل موجب دور شدن از آنچه که حقیقتا به نفع اوست می شود. سنت خداوند حرکت در مسیر راستی و درستی است.
آثار اجتماعی دروغ گویی
از نشانه های بارز اثرات اجتماعی دروغ گویی عدم تعهد انسان ها به مناسبات اخلاقی است. در نتیجه بی اخلاقی، اعتماد بین انسان ها از میان می رود. در جامعه کوچکتری مانند خانواده نیز دروغ گویی بی اعتمادی بین اعضای خانواده را در پی دارد. نعمتی با اشاره به خانواده مبتلا به معضل دروغ گفت: فردی که به بیماری دروغ مبتلا است این تصور در او ایجاد می شود که تمام آدم های اطرافش دروغ گو هستند. در چنین خانواده ای میزان باور پذیری به شدت کاهش می یابد به شکلی که حتی فرد از درون دچار تعارض شده و سخن راست دیگران را باور نمی کند. سخایی پیرامون اثر دروغ درخانواده معتقد است: اگر در خانواده دروغ گویی حاکم شود اعتماد بین اعضا خانواده از میان می رود. در خانواده اگر بین زن و شوهر مادر و فرزندان و فرزندان به نسبت یکدیگر، اعتماد نباشد کار تربیتی شکل نمی گیرد در حقیقت بستر هیچ معنویتی فراهم نخواهد شد. سوره زمر آیه 3 و همین طور سوره غافر آیه 28 به این نکته اشاره می کند.
همچنین انسان دروغگو محروم از نجات و رستگاری است. سوره یونس آیه 69 و سوره نحل آیه 116 . جامعه ای که هر روز و هر ساعت را با سیلی از دروغ های بزرگ و کوچک زندگی را سپری کند به پیشرفتی دست نمی یابد؛ بلکه دچار رکود و سستی خواهد شد. تمام اعضای این جامعه دروغ را میان بری سریع می دانند که آن ها را به هدفشان می رساند.
توریه چیست؟
یکی از دلایل اکمل بودن دین اسلام، دید باز و همه جانبه آن به مسایل انسانی است. اسلامی که دروغ را کلید هر بدی می داند، در جایی دیگر همان فعل را به شرط اصلاح بین مردم مجاز اعلام می کند. امام صادق(ع) می فرمایند:« انّ اللَّه أحبّ الکذب فى الإصلاح... و أبغض الکذب فى غیر الاصلاح؛ خداوند دروغ گفتن را در مورد اصلاح بین مردم دوست دارد.»، این شکل دروغ در بین مردم به دروغ «مصلحتی» معروف است. نعمتی در این باره معتقد است: دروغ در همه اشکال آن زشت و قبیح است، مگر در جایی که خطر جانی و آسیب جدی، جان انسان ها را تهدید می کند می توان از طریق «توریه» از وقوع آن پیشگیری کرد.
به گفته وی، زمانی که اطمینان داریم با گفتن حقیقت جامعه یا فرد دچار آسیب می شود، می توانیم حقیقت را پنهان کنیم. توریه یعنی جایی که خوف جدایی و اختلاف میان افراد به ویژه زن و شوهر می رود، اطرافیان می توانند برای برقراری صلح و آشتی از گفتن حقیقت ممانعت کنند.
درمان دروغ گویی
نعمتی، پیرامون درمان دروغ گویی در جامعه معتقد است: در ابتدا باید افراد در عمل به دیگران اثرات مثبت راستگویی را نشان دهند. همان طور که در زبان احادیث آمده راستگویی برکت را به زندگی انسان جاری می کند. رسول اکرم (ص) فرمودند: «بدان که راستگویى، پر برکت است و دروغگویى، شوم.» در جایی دیگر می فرمایند: «راستگویى مایه آرامش و دروغگویى مایه تشویش است.»
سخایی، کارشناس الهیات پیرامون درمان دروغ گویی در جامعه می گوید: دروغ باید به عنوان یک ناهنجار معرفی شود. به عنوان مثال می توان با تهیه برنامه های چند دقیقه ای در رسانه، آثار مخرب دروغ گویی را مطرح کرد. سخایی در ادامه می گوید: شناخت بزرگی گناه و ثمرات شوم آن در بخش نظری و وادار کردن خویش به راستگویی که خلاف دروغ است و توقف در موقع دروغ گویی می تواند راه گشا باشد.
سخایی با انتقاد از رواج دروغ گویی در جامعه اسلامی گفت: تمام ادیان آسمانی به مسئله قبح دروغ پرداخته اند به ویژه دین مبین اسلام که به شکلی ویژه و با حساسیتی خاص مسلمانان را از ارتکاب به آن بر حذر داشته؛ اما چرا جامعه به آن مبتلا است، جای سوال دارد؟ به گفته وی، علت اصلی این گرفتاری، تکرار و عمومی شدن دروغ در بین مردم است.
راه حلی برای رهایی نویسندگان از آفت دروغ
نعمتی نیز با اشاره به حساسیت حرفه نویسندگی در جامعه افزود: نویسندگان برای رهایی از آفت دروغ باید تقوا را درونی سازی کنند. تمرین و پایبندی به دین بهترین راه برای کسب تقوا است.
نشانه های شناخت فرد دروغگو
کارشناسان اجتماعی معتقدند به طور میانگین، همه مردم جهان، روزی دو مرتبه دروغ می‌گویند. در این قسمت برخی لز نشانه های افراد دروغگو را برای شما عنوان می کنیم.
۱. اضطراب و عرق کردن: شناخته‌ترین نشانه‌هایی که می‌تواند یک فرد دروغگو را لو دهد، عرق کردن و اضطراب اوست. زمانی که ما دروغ می‌گوییم همیشه می‌ترسیم لو برویم. به همین دلیل دچار اضطراب می‌شویم و اضطراب با افزایش ضربان قلب و عرق کردن همراه است. اما این موضوع در رابطه با همه مردم صادق نیست. برخی افراد به دروغگویی عادت دارند و دچار اضطراب نمی‌شوند!
۲.صدای خیلی زیر یا خیلی بم: روان‌شناسان معتقدند صدا، علامت خوبی برای شناسایی دروغگو است. چرا؟ در واقع این ما نیستیم که صدا را کنترل می‌کنیم. مغز بر اساس احساساتی که داریم آن را به شکل اتوماتیک تنظیم می‌کند. وقتی دروغ می‌گوییم، می‌ترسیم رسوا شویم. به همین علت معمولا تن صدا تغییر می‌کند و خیلی زیر یا خیلی بم می‌شود.
۳. سخنان ضد و نقیض: دروغگوها به دلیل ترس از رسوا و شرمگین شدن تعادل احساسی درستی نداشته و حتی حرف‌های آنها کم و بیش ضد و نقیض است. برای آنکه مطمئن شوید یک فرد دروغ می‌گوید از او بخواهید دقیقا حرفی را که در یک موقعیت خاص زده برای شما در مواقع مختلف تکرار کند، حتی سوالات متفاوت و مدام در مورد همان مسأله می‌تواند ثبات فکری دروغگو را بر هم بریزد.
۴. میمیک‌های غیرمعمول: پلک زدن‌های مداوم، مالیدن پلک، نگاه‌های مبهم… همگی اینها نشانه میمیک صورت یک فرد حین دروغ گفتن است. صورت دقیقا احساساتی را که داریم نشان می‌دهد و کنترل عمقی آنها کمی سخت است. اگر فردی میمیک غیرطبیعی و غیرمعمول دارد و حین صحبت با شما دچار تیک خاصی مثل مالیدن پلک می‌شود، می‌توانید به حرف‌های او شک کنید.
۵. ژست‌های مخصوص: سرفه کردن درون مشت، بالا بردن دست روی سر و عقب بردن بالاتنه موقع حرف زدن از جمله ژست‌های آدم‌های دروغگو است. البته باید مراقب هم بود. برخی دروغگوها برای آنکه احساسات‌شان نمایان نشود حین حرف زدن کاملا خنثی عمل می‌کنند.
۶. حرف زدن وسواسی: دروغگوها معمولا در صحبت کردن وسواس به خرج می‌دهند و همه مسایل را رو نمی‌کنند. اگر شما حین صحبت‌ها از فردی بخواهید با دقت بیشتری مسایل را برای شما بیان کند و به عبارتی وسواسی‌تر از او سوال کنید، معمولا دروغگو چون حافظه خوبی ندارد و در دور بعد قادر به بیان همان جواب‌ها نیست. درنهایت می‌توانید از زبان او این جملات را بشنوید «به من اعتماد نداری؟» اگر فردی واقعا دروغگو نباشد، خیلی سریع از کوره درنمی‌رود و برای بار دوم هم به برخی سوالات شما پاسخ می‌دهد.
۷. احساسات اغراق‌آمیز: وقتی فردی فقط با دهان می‌خندد یعنی یا می‌خواهد رعایت ادب کرده باشد یا دروغگوی ماهری است. یک لبخند صادقانه با عقب رفتن لب‌ها و چین خوردن پلک‌ها در سمت خارج همراه است. یک دروغگو معمولا تنها با دهان می‌خندد تا احساسات درونی خود را مخفی کند.
دلایل رواج دروغ گویی در جامعه
دروغ سه وجه غلط دارد که عدم توجه به آن موجب گسترش دروغ در جامعه شده است. این سه وجه عبارتند از دروغگویی، دروغ‌باوری و دروغ‌پذیری.
1)دروغگویی: دروغگویی وجه اصلی دروغ است که عبارت است از بیان سخن یا خبری بر خلاف آنچه واقعی است. این همان وجهی است که در جامعه مذموم شمرده شده می‌شود. برخی دیگر از مصداق های این عمل خلاف عبارتند از ریاکاری، تقلب و تحریف است که آنها نیز با درجات مختلف مذموم شمرده می‌شوند.
2)دروغ‌باوری: دروغ باوری به معنی آن است که سخن دروغی را که شنیده‌ایم به سادگی باور کنیم و آن را صحیح بپنداریم بدون آنکه کمی در صحت آن بیاندیشیم. نمونه‌هایی از آن در پذیرفتن ادعاهای گاه‌به‌گاه وجود نابغه‌ای در کشور با بیش از ده‌ها ابداع فوق پیشرفته، کج شدن برج میلاد و سقوط قریب‌الوقوع آن، عدم وجود پدیده فرار مغزها و غیره است. بدیهی است که ممکن است در بسیاری موارد برای ما امکان بررسی و تشخیص درستی یا نادرستی یک سخن به راحتی وجود نداشته باشد. اما تا چه حد بر روی سخن یا خبری که می‌شنویم فکر می‌کنیم و امکان درستی آن را می‌سنجیم؟ برای نمونه به کتاب «حماسه حسینی» استاد شهید مطهری نگاهی بیاندازیم تا مشاهده کنیم تا چه حد تحریف و اخبار دروغ از این حماسه جاودان در منابر و مداحی‌ها بیان می‌شود و ما بدون کمی اندیشیدن یا تلاش در تشخیص درستی آنها، آنها را باور کرده و با شنیدنشان اشک می‌ریزیم.
3) دروغ‌پذیری: دروغ‌پذیری به آن معنی است که متوجه دروغ بودن سخنی بشویم اما یا گوینده را تأیید و تشویق کنیم و یا نسبت به آن واکنشی نشان ندهیم. به عنوان مثال اگر فروشنده‌ای در مورد کالایی اطلاعات غلطی داد و ما متوجه شدیم آیا بازهم (اگرچه کالای دیگری را) از آن فروشگاه خریداری می‌کنیم؟ آیا با عباراتی از این دست که “حالا یک دروغی گفته، چیزی که نشده”، “قبول دارم این را دروغ گفت، ولی آدم خوبیه!”، “اینقدر سخت نگیر، چیزی که نشده” یا “همه دروغ می‌گویند” با موضوع کنار می‌آییم و یا حتی با عباراتی مثل “خوب حالشو گرفت” یا “خوب پیچوندش!” دروغگو را تشویق هم می‌کنیم؟
دروغ کلید تمام گناهان
علت اصلی وفور دروغ و دروغگویی در جامعه ما باور یا پذیرش آن توسط بخش عمده‌ای از مردم است. در جامعه ما وجه اول دروغ، یعنی دروغگویی گناه و مذموم است، اما دو وجه دیگر گناه دیده نشده و نسبت به وجود آن بی‌تفاوت هستیم. اما باید توجه داشت در جامعه‌ای که دروغ باور و دروغ‌پذیر است، دروغگویی به راحتی رشد می‌کند. دروغ کلید تمامی گناهان است و علت رشد آن در جامعه آن است که دروغگو نگران هزینه دروغگویی خود نیست چون یا دروغ او را باور می‌کنند و یا اگر هم متوجه دروغ بودن سخنش شدند یا با آن کنار آمده و واکنشی چندانی در مقابل آن نشان نمی‌دهند و یا آن را توجیه یا حتی تشویق می‌کنند. در نتیجه دروغگویی هزینه زیادی برای گوینده آن ندارد. پس بدون نگرانی یا با نگرانی کم از برملا شدن دروغ، به دروغگویی خود ادامه می‌دهیم.
کلام پایانی
باید باور کنیم هیچ جامعه ای و حتی هیچ فردی در دراز مدت با دروغ به جایی نرسیده است. اگر باور داشته باشیم دروغ دروازه تمام بدی هاست؛ آن گاه با هوشمندی، خود و دیگران را از این فرومایگی بر حذر می داریم. جامعه ای مصونیت دارد که از درون و بیرون مدام مراقب اعمال و افکار جاری جامعه باشد. دروغ گناهی آسان و همه گیر است به خاطر همین ویژگی هم باید مراقبت را از خانه و دل خود شروع کنیم.
پایان پیام/
نظر شما