خبرگزاری شبستان// زنجان
در طول سال، ساعات، روز ها، شب ها و ماه ها و اساساً زمان های متفاوتی وجود دارد. اما در میان همگی این زمان ها، بعضی به واسطه عنایت و توجه خداوند و اثراتی که بر این زمان ها مقرر شده یا اتفاقاتی که در آنها روی داده یا می دهد، دارای اهمیت، شرافت و عظمت ویژه ای هستند. یکی از این زمان ها شب قدر است.
شب قدر، شب شگفتی هاست و درک چنین شبی میسر نخواهد شد مگر بر پرهیزگاران و صاحب دلان شب زنده داری که زنگار تعلقات دنیوی را از آیینه روح شسته و چشم آنان به تماشای بارش باران رحمت الهی در این شب فرخنده گشوده شود.
در توصیف برکات، فضایل و شگفتی های شب قدر بسیار سخن گفته شده و تمام علما و اندیشمندان اسلامی در این باره اتفاق نظر دارند که هیچ شبی در طی ایام سال به چنین مقام و مرتبتی وجود ندارد و لذا درک منزلت و کسب فیض از این شب که شب رحمت، برکت و مغفرت است بسیار حایز اهمیت است.
شبی برتر از 30 هزار روز
درخصوص جایگاه شب قدر نخستین نکته آنکه این شب به گواه قرآن کریم در ماه مبارک رمضان که ماه ضیافت الله است واقع شده " شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان "
یعنی: ماه رمضان که قرآن در آن نازل شده و راهنمای مردم است و آیات روشن آن پیام هدایت و مایه تمییز حق از باطل است.
و نکته دوم در خصوص جایگاه شب قدر نزول قرآن کریم در این شب خجسته می باشد. این مهم علاوه بر سوره مبارکه قدر در آیات نخستین سوره مبارکه دخان نیز بیان شده است:
" والکتاب المبین، انا انزلنا فی لیله مبارکه انا کنا منذرین فیها یفرق کل امر حکیم امرا من عندنا انا کنا مرسلین"
یعنی: قسم به کتاب روشنگر (قرآن) که ما آن را در شبی بس فرخنده فرو فرستادیم . همانا ما هشدار دهنده‌ایم در آن شب هر امر استواری فیصله می یابد فرمانی از جانب ماست ما فرستنده آن هستیم.
چنانچه ملاحظه شد در آیات نخست سوره مبارکه دخان خداوند متعال از شب قدر با عنوان " شب مبارک " یاد فرموده است و در تفسیر و تبیین نزول قرآن کریم در این شب امام جعفر صادق(ع) فرموده‌اند: " نزل القرآن جمله واحده فی شهر رمضان الی بیت المعمور ثم نزل فی طول عشرین سنه "
یعنی: قرآن، تمامت آن به یک باره در ماه رمضان از سوی پروردگار یکتا به بیت معمور فرو فرستاده شد و آن گاه در طی بیست سال نازل شد.
در روایات دیگری که در کتاب شریف " نورالثقلین " از امام جعفر صادق (ع) نقل شده است آن حضرت فرموده‌اند که خداوند تبارک و تعالی تورات را در ششمین شب از ماه مبارک رمضان و انجیل را در دوازدهمین شب و زبور را در هجدهمین شب و قرآن کریم را در شب قدر فرو فرستاده است.
نزول سایر کتاب های آسمانی در ایام ماه مبارک رمضان و ذکر دقیق شب نزول آنها و ترتیب منظم آنها نسبت به یکدیگر شایان تامل است. در این روایت که از " ابوبصیر" نقل شده است امام به جای ذکر عدد به شب قدر اشاره فرموده‌اند.
البته در روایت پنجاه و دوم همین کتاب به نقل از حفص بن غیاث آمده است که امام جعفر صادق (ع) از رسول گرامی اسلام حضرت محمد مصطفی (ص) بازگو کرده‌اند که ایشان فرموده‌اند: " انزل القرآن فی ثلاث و عشرین من شهر رمضان "
یعنی: قرآن کریم در بیست و سومین شب از ماه رمضان نازل شده است. بی گمان نخستین و مهمترین منبع ما برای شناخت شب قدر، سوره مبارکه قدر است.
سوره مبارکه قدر با پنج آیه شریفه در شمار کوتاه ترین سوره‌های این کتاب آسمانی است که در مکه نازل شده و نود و هفتمین سوره قرآن کریم محسوب می شود. آنچه از این سوره کوتاه اما بسیار ژرف و پر محتوا استفاده می شود علاوه بر آنچه ذکر شد ارزش این شب از هزار ماه بیشتر است و نظامنامه خلقت و برنامه یکساله که از سوی پروردگار یکتا مقدر شده است توسط فرشتگان و روح به پیشگاه مقدس حضرت ولیعصر (عج) تقدیم می شود و تا هنگام سحرگاهان هنگامه سلام و امنیت و رحمت خواهد بود.
در خصوص اهمیت سوره قدر نیز احادیث بسیاری نقل شده است تا آنجا که سفارش شده در نمازهای یومیه از خواندن این سوره مبارکه غفلت نشود و نیز روایت شده است که رسول مکرم اسلام (ص) این سوره را با خضوع و خشوع و اشک دیده می خواندند و در پاسخ کسانی که علت این همه سوز و گداز را جویا می شدند می فرمودند که به خاطر آنچه چشمانم دیده و دلم را فرا گرفته است و به خاطر آنچه دل این مرد، " اشاره به امام علی (ع) " پس از من خواهد دید.
آن گونه که از روایات استنباط می شود شب قدر پدیده ای است دارای استمرار تا روز قیامت چنانکه در روایتی آمده است که جناب ابوذر غفاری از رسول اکرم (ص) پرسید: آیا شب قدر منحصر به روزگار پیامبران است ؟ و پیامبر پاسخ فرموده اند: خیر، چنین نیست و این شب تا روز رستاخیز ادامه دارد.
شب قدر کدام یک از شب های سال است؟
پیرامون این نکته که مراد از شب قدر کدامین شب است حدود 40 قول گوناگون در کتب تفاسیرذکر شده است. اما غالبا بر این نکته متفق القولند که شب قدر در یکی از روزهای فرد دهه سوم ماه مبارک رمضان واقع شده است.
و اما درباره ذکر دقیق شب قدر، مفسران شیعه به استناد احادیث متواتری که از رسول گرامی اسلام (ص) و خاندان پاک وحی علیهم السلام رسیده شب های نوزدهم، بیست ویکم و بیست و سوم را با تکیه بر شواهدی از گفتار و سیره پیشوایان عالی قدر اسلام شب قدر دانسته اند و دو شب نخست را مقدمه ای برای ورود به شب مبارک قدر بر شمرده اند.
چنانچه عرفا گفته اند مراحل سیر و سلوک و سفر به سمت حضرت حق سه مرتبه مهم را شامل می شود که عبارتند از تخلیه، تحلیه و تجلیه که به این ترتیب می توان شب نوزدهم را مرحله توبه و اراده قطعی بر ترک معصیت، شب بیست و یکم را مرحله استغاثه خالصه و تعهد نسبت به ادای تکالیف و شب بیست و سوم را مرحله اجر هجرت و رجعت و تجلی الهی برشمرد.
معنای قدر
اساساً قدر به معنای اندازه گذاری است و ظاهراً منظور قرآن کریم از گذاردن نام قدر بر این شب پرعظمت، تعیین و مشخص کردن جزئیات امور مربوط به تمامی مخلوقات در آن می باشد. به بیان روشنتر در این شب، حوادث و اتفاقات مانند مرگ و زندگی، سعادت و شقاوت، رزق و روزی برای انسان ها و حوادث طبیعی جاری شدن سیل، وقوع زمین لرزه در رابطه با سایر کاینات معین و مشخص می شود.
آیه شریفه سوره دخان نیز در توصیف شب قدر، این مطلب را تأیید می کند. خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: در آن شب هر حادثه ای که باید واقع شود خصوصیاتش مشخص و معین می‌شود.
با دانستن عظمت فوق العاده و خیرات و برکات فراوان شب قدر، این سؤال به ذهن خطور می‌کند که آیا شب قدر یک شب خاصی در طول تاریخ بوده است یا امروزه نیز شب قدری وجود دارد و می توان از برکات چنین شبی بهره مند شد و آن را درک نمود؟
بجاست که پاسخ خود را در آیات مختلف قرآن کریم که به بیان ویژگی ها و اتفاقات شب قدر اختصاص دارد، جستجو کنیم. با دقت در این آیات درمی یابیم هنگامی که قرآن کریم به وقایع شب قدر از جمله نزول ملائک و تقدیر امور در آن شب اشاره می‌کند، آنها را به صورت افعال مضارع که در زبان عربی نشان دهنده استمرار و تداوم است، بیان می‌نماید.
پس بدین ترتیب مشخص می شود که شب قدر استمرار دارد و محدود به زمانی خاص در گذشته و یا یک شب معین در یک سال به خصوص نیست، بلکه با گذر زمان به طور مستمر تکرار می‌شود و در عصر حاضر نیز چنین شبی وجود دارد و وقایع گوناگون آن نظیر نزول ملائک، تقدیر امور هم اکنون نیز به وقوع می پیوندد.
اما با قدری تأمل بیشتر در آیات قرآن کریم جزئیات بیشتری درباره چگونگی این استمرار و بازه های زمانی تکرار این شب به دست می‌آید. از ظاهر کلام قرآن این گونه استفاده می شود که شب قدر در ماه مبارک رمضان قرار دارد.
پس همان گونه که ماه مبارک رمضان در هر سال وجود دارد و تکرار می شود، شب قدر نیز هر ساله تکرار می شود، بدین ترتیب این امکان وجود دارد که حتی امروزه و در هر سال نیز بتوان از برکات فراوان و مواهب گوناگون الهی در این شب، به تناسب همت و توجه خویش بهره مند شد.
نتیجه بخش بودن بعضى از اعمال در شب قدر
نماز: انس بن مالک از پیامبر گرامى (ص) روایت کرده که فرمودند: من صلى من اول شهر رمضان الى آخره فى جماعه فقد اخذ بحظا من لیله القدر؛ کسى که از اول تا آخر ماه مبارک، در نماز جماعت حاضر شود، بهره اى از شب قدر نصیبش شده است.
افطارى دادن با مال حلال: ابو شی ابن حیان از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده که فرمودند: من فطر صائما فى شهر رمضان من کسب حلال صلت علیه الملائکه و لیالى رمضان کلها و صافحه جبرائیل (ع) لیله القدر و من صافحه جبرائیل(ع) یرق قلبه و تکثر دموعه؛ کسى که با مالى که از راه حلال به دست آورده، روزه دارى را افطار دهد، در تمام شب هاى رمضان فرشتگان بر او درود فرستند و جبرئیل در شب قدر با وى مصافحه کند، نشانه مصافحه جبرئیل آن است که دل مصافحه شونده نرم و اشکش جارى مى شود.
صدقه: درباره امام زین العابدین (ع) آمده است: کان اذا دخل شهر رمضان تصدق فى کل یوم بدرهم فیقول: لعلى اصیب لیله القدر؛ در هر روز ماه مبارک یک درهم صدقه مى دادند، آن گاه مى فرمودند: شاید با این کار، شب قدر را دریابم و از آن بهره گیرم.
شب زنده دارى: حضرت رسول (ص) فرمودند: من احیا لیله القدر حول عنه العذاب الى السنه القابله؛ کسى که شب قدر را شب زنده دارى کند، تا شب قدر آینده، عذاب دوزخ از او دور گردد.
غسل و شب زنده دارى: امام موسى بن جعفر(ع) فرمودند: من اغتسل لیله القدر و احیاها الى طلوع الفجر خرج من ذنوبه؛ کسى که در شب قدر غسل کرده و تا سپیده صبح شب زنده دارى کند، گناهانش آمرزیده مى شود. روایاتى که ذکر شد به خوبى دلالت دارند که برخى مقدرات و پاداش ها، مانند دور شدن عذاب دوزخ که در حدیث پیامبر اکرم (ص) ذکر شده بود، نتیجه کار خود بندگان است.
ائمه اطهار (ع) و شب قدر
از شب قدر به عنوان محکم ترین دلیل بر وجود حجت خدا بعد از حجت دیگر و استمرار امامت تا روز قیامت یاد شده است، از این رو، امامان (ع)، شیعیان را به احتجاج و استدلال به آن در برابر اهل سنت راهنمایی کرده‌اند.
از حضرت امام باقر(ع) روایت شده است: ای شیعیان، به وسیله سوره " إنا انزلناه " احتجاج کنید تا پیروز شوید. به خدا سوگند، که آن سوره حجّت خدا بر آفریدگان، بعد از رسول خدا(ص) بوده، مهتر و سرور دینتان، و غایت علم ماست. ای شیعیان، به وسیله " حم و الکتاب المبین إنّا أنزلناه فی لیله مبارکه إنّا کنّا منذرین " احتجاج کنید که مقصود از آن، به ویژه صاحبان امر" ائمه(ع) " بعد از رسول خدایند.
امام صادق(ع) نیز در روایتی بلند از رسول خدا (ص)، به نقل از خداوند تبارک و تعالی می فرمایند: " انا انزلناه " را بخوان، در حقیقت آن نسبت تو و نسبت اهل بیتت تا روز قیامت است.
استدلال به شب قدر، منوط به اثبات دو امر است: اولاً، اینکه شب قدر بعد از وفات رسول خدا(ص) تا روز قیامت باقی است و این مطلب مورد اجماع فریقین شیعه و سنی است و از همین رو می بینیم که بندگان خدا برای درک آن شب در هرسال می کوشند. دلایل این امر عبارتند از:
1. وجود صیغه مضارع که بر نزول و فرو فرستادن مستمر و مکرر، در هر ماه رمضان دلالت می کند.
2. کلام خدای متعال که: شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است.
و نفرموده که آن از هزار ماه " بهتر بود " بلکه می فرماید: " بهتر است".
3. کلام خدای متعال که: در آن شب فرشتگان، با روح، به فرمان پروردگارشان، برای هر کاری (که مقدّر شده است) فرود آیند.
نزول قرآن را با صیغه ماضی بیان نفرموده که فقط بر یک بار نزول دلالت کند، بلکه از فرود آمدن ملائکه با صیغه مضارع تعبیر کرده که دلالت بر نزول مستمرّ آن دارد.
4. وجود روایاتی که بر بقا و استمرار شب قدر دلالت دارند. از جمله روایت ابوذر که می‌گوید: به پیامبر خدا(ص) عرضه داشتم: ای رسول خدا، آیا شب قدر مخصوص زمان پیامبران است که کتاب های آسمانی در آن شب نازل می شوند و پس از آنکه ایشان از دنیا رفتند، برداشته می شود؟
آن حضرت (ص) فرمودند: خیر، بلکه آن تا روز قیامت وجود دارد.
امام صادق (ع) می فرمایند: چنانچه شب قدر برداشته شود، قرآن برداشته می شود.
ثانیاً، می دانیم که ملائکه امر خداوند را به همراه خود فرود می آورند، حال سؤال این است که ملائکه بر چه کسی فرود می آیند؟
آیا فرود می آیند، اما نه بر فرد؟ یا آنکه بر پادشاهان و سلاطین، یا بر سایر مردم؟
بنابراین ملائکه بر قلب انسان، نه فقط بر زمین فرود می آیند. در اینجا همچنین سؤال می کنیم: آن کدام قلب است که اوامر خداوند را که به وسیله ملائکه و روح فرود آمده پذیرا می شود؟
پاسخ: ملائکه و روح، امر الهی را بر قلب ولی الله و حجت او در زمین فرود می آورند، زیرا تنها آن قلب شایستگی و توانایی نزول اوامر الهی را داراست. این ولایت در عصر رسول خدا (ص) در آن حضرت متجلّی بود و همه مسلمانان متّفق اند که آن حضرت (ص) محور لیله القدر در زمان حیات خود بودند.
حال که این مطلب پذیرفته شد، به دومین نتیجه می رسیم که: استمرار شب قدر در هر سال، و استمرار نزول همه امور به وسیله ملائکه، بعد از رحلت رسول خدا (ص)، وجود جانشین و خلیفه آن حضرت (ص) را، به منظور ایفای همان نقش در شب قدر، اثبات می نماید. از همین رو از امیرمؤمنان حضرت علی (ع) روایت شده که به ابن عباس فرمودند: به حقیقت، شب قدر در هر سال وجود دارد، در آن شب امر همه سال نازل می شود، و آن امر، بعد از رسول خدا (ص) صاحبانی دارد.
ابن عباس عرض کرد: آنان کیستند؟ امام (ع) فرمودند: من و یازده فرزند از صلب‌ام.
و حضرت امام باقر(ع) می فرمایند: هر کس به شب قدر، بر خلاف نظر و رأی ما ایمان داشته باشد، صادق نیست جز آنکه بگوید آن شب قدر از آن ما اهل بیت(ع) است، و هر کس چنین نگوید به حقیقت تکذیب کننده است.
خدای عزّ و جلّ بزرگتر از آن است که امر را به همراه روح و ملائکه بر کافر فاسق نازل نماید، پس اگر بگوید که، او آن را بر خلیفه‌ای غیر از ما نازل می کند، این سخن باطل است و اگر بگویند که آن را بر هیچ کس نازل نمی کند، ممکن نیست که چیزی نازل شده اما بر هیچ چیز فرود نیاید. و اگر بگویند ـ که خواهند گفت ـ اساساً نازل شدنی واقع نشده، در گمراهی عمیق و آشکاری فرو رفته اند.
از وجود ارتباط میان امامت و شب قدر، این نتایج بدست می آید:
1- وجود حجت خدا در هر عصر
علامه مجلسی (ره) در این باره می گوید: محتوای سوره های دخان و قدر بر این امر دلالت دارد که حُکم نازل شده از نزد خداوند سبحان، در شب قدر، حکم یقینی، حتمی و واقعی است و ناگزیر از وجود فردی آگاه و عالم نسبت به آن حکم هستیم، زیرا در غیر این صورت، فایده ای بر فرو فرستادن آن حکم، مترتب نیست.
عالم به آن حکم، شخصی غیر از امام معصوم (ع) تأیید شده از جانب خداوند سبحان نیست. بنابراین، وجود امام واجب الاطاعه، عالم به همه امور دین در هر زمانی، تا هنگامی که تکلیف شرعی باقی است، لازم و ضروری است.
2- شمول ولایت ائمه (ع) بر همه مخلوقات
زیرا ایشان جایگاه نزول اوامر الهی مربوط به زندگانی بشر توسط ملائکه اند. به بیان دیگر، اوامر خداوند بر صاحبان امر ـ بعد از رسول خدا (ص) نازل می شود.
از حضرت امام باقر(ع) در باره این کلام خدای تعالی که: فیها یفرق کلّ أمرٍ حکیمٍ روایت شده است که: هر آینه، در شب قدر تفسیر امور هر سال بر ولیّ خدا نازل می شود، بخشی از آن امور مربوط به امور شخصی وی و بخش دیگر مربوط به امور مردم است.
همچنین حضرت امام صادق (ع) می فرمایند: آن شب قدر است که در آن گروه های به حج رونده، طاعات یا معاصی، با زندگانی یا ممات نوشته می شود و خداوند در آن شب و روز، آنچه را می خواهد واقع می کند، سپس آنها را به صاحب زمین القا می نماید. ابن حارث به آن حضرت(ع) عرض کرد: صاحب زمین کیست؟
امام (ع) فرمودند: صاحب شما.
3- علم امامان (ع) از جانب خدا افاضه می شود
ابابصیر نقل می کند، که از امام صادق (ع) شنیدم که فرمودند: اگر بر علم ما افزوده نشود، به افول می رویم. عرض کردم: فدایتان شوم، آیا از آنچه نزد رسول خدا (ص) نیست هم بر علم شما افزوده می شود؟
امام (ع) فرمودند: اگر چنین باشد، ابتدا پیامبر (ص) آورده و از آن آگاه می شود، سپس حضرت علی (ع) و سپس یکی پس از دیگری، تا آنکه به صاحب این امر برسد.
سلیمان دیلمی می گوید، به حضرت صادق (ع) عرض کردم: بارها از شما شنیده ام که فرمودید: اگر بر علم ما افزوده نشود به افول می رویم. امام (ع) فرمودند: احکام حلال و حرام را خداوند در کامل ترین صورت آن بر پیامبر خود (ص) نازل فرمود و امام بر حلال و حرام، چیزی نمی افزاید.
عرض کردم: پس منظور از آن زیادی چیست؟ فرمودند: در چیزهای دیگر، غیر از حلال و حرام.
عرض کردم: آیا چیزی بر شما افزوده می شود که از رسول خدا (ص) پوشیده بوده و از آن حضرت آگاه نبوده است؟ فرمودند: خیر، علم فقط از نزد خدای متعال خارج می شود، پس فرشته ای آن را به سوی رسول خدا(ص) برده، می گوید: ای محمّد، پروردگارت تو را به چنین و چنان فرمان می دهد، آنگاه آن حضرت (ص) می فرمایند: آن را به سوی علی ببر، و آن را به علی (ع) می رساند.
آنگاه حضرت علی (ع) می فرمایند: آن را به سوی حسن ببر. و همچنان به سوی امامان(ع) یکی بعد از دیگری می رود تا به ما می رسد. محال است که یکی از ائمه(ع) چیزی را بداند که رسول خدا (ص) و امامان قبل از او آن را ندانند.
4-ولایت امامان (ع) در شب قدر مقدر می شود
امیرمؤمنان (ع) دراین باره به نقل از رسول خدا (ص) می فرمایند: ای علی، آیا معنای لیله القدر را می دانی؟ گفتم: خیر، ای رسول خدا، فرمودند: به حقیقت خداوند، در آن همه آنچه تا روز قیامت واقع خواهد شد را تقدیر می نماید و از جمله آنچه مقدّر می شود، ولایت تو و ولایت امامان (ع) از فرزندانت تا روز قیامت است.
همچنین امام صادق (ع) فرمودند: آن شبی است که آسمان ها و زمین و ولایت امیرالمؤمنین در آن مقدر شد.
5- در حقیقت فاطمه (س) همان لیله القدر است
همان طور که بیشتر مردم از قدر و منزلت شب قدر نا آگاهاند و از شناخت آن باز داشته شده‌اند، همین طور آنان از شناخت و معرفت یافتن نسبت به اهل بیت (ع) نیز باز داشته شده اند و جز خداوند متعال کسی آنان را به حقیقت معرفتشان نشناخته است. مردم تنها بخشی ناچیز از ظاهر ایشان را می شناسند.
روایت حضرت امام باقر(ع) نیز به همین مطلب اشاره می کند که فرمودند: در حقیقت فاطمه (س)، همان لیله القدر است. هر کس فاطمه را به حقیقت معرفتش بشناسد، به تحقیق شب قدر را درک کرده است.
همانا آن حضرت (س) فاطمه نامیده شد، زیرا خلایق از معرفتش باز داشته شده اند. نبوت هیچ پیامبری کامل نشد، تا آنکه به فضیلت و محبت آن حضرت اقرار نمود.
او صدیقه بزرگ است و اعصار نخستین بر مدار معرفت و شناخت او چرخیده است.
کلام آخر
ای الهه ناز! با همه نیاز، به درگاه تو آمده ام تا قلم عفو بر در دریای گناهانم بکشی که که با دیدگانی پاک به زیارت آقا حجة بن الحسن (عج) برسم.
ای محرم راز! با دل پر سوز و گداز، آمده ام تا به شب قدر حلقه گمشده انسانیتم را بیابم که مگر سالک راه تو شوم.
ای خدای بی نیاز! با عطش و عشق و نیاز آمده ام تا به حق بهترین بندگانت، به حق سید رسولانت و به حق ناله های عصمت عالم ما را هم رنگی الهی بزنی تا خدایی خدایی شویم.
منابع
1- تفسیر نورالثقلین - جلد -5
2- تفسیر المیزان - علامه محمد حسین طباطبایی- ج -20
3- اصول الکافی - ثقه الاسلام کلینی - ج -4
4- مفاتیح الجنان- شیخ عباس قمی
5- تفسیر نورالثقلین، ج 5
6- اقبال الاعمال - سید بن طاووس - ج -1
پایان پیام/
نظر شما