عواقب شوم تکدی گری برای سبک زندگی/صدقه برای افراد بی نیاز حرام است

حجت السلام سید محمود مرتضوی هشترودی، استاد حوزه در گفت وگو با خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، در مورد جایگاه کار و تلاش در دین مبین اسلام اظهار کرد: اینکه انسان زحمت بکشد و برای کسب روزی حلال تلاش کند یکی از مواردی است که در آموزه های دینی بسیار در مورد آن تاکید شده است چنان که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «کسب روزی حلال بر هر زن و مرد مسلمان واجب است.»

وی ادامه داد: در روایات داریم که طلب علم بر هر مسلمان واجب است، اما در اینجا طلب روزی حلال نیز به نوعی مثل طلب علم و شاید بالاتر از طلب قرار گرفته باشد. در روایتی از معصوم(ع) آمده است که عبادت 10 جزء دارد که 9 جزء آن کار و تلاش برای به دست آوردن روزی حلال است، این تاکید نشان از اهمیت تلاش برای کسب روزی حلال دارد.

مرتضوی هشترودی افزود: همچنین در فقه خودمان بخشی به نام مکاسب و بخشی به نام بیع داریم، در مکاسب کسب های حرام و حلال و مباح، واجب بیان می شود و در مذمت تنبلی روایات فراوانی داریم از جمله اینکه آفت موفقیت تنبلی است؛ یا روایت های دیگری که بهترین تفریح را کار و تلاش و کوشش ذکر کرده اند. همه این مسائل حکایت از اهمیت کار کردن در شاکله دین اسلام دارد.

وی در مورد تکدی گری و تن دادن برخی افراد جامعه به تنبلی و تن پروری گفت: سوال این است که آیا افرادی که از طریق گدایی پول در می آورند این درآمد برایشان جایز است؟ آیا حلال است؟ آیا در اسلام این رویکرد مورد نکوهش قرار گرفته است؟ این موارد جواب های خودش را دارد، اما آنچه که از روایات بر می آید نشان می دهد که اسلام به شدت تنبلی و بیکاری را مورد مذمت قرار داده است و حتی در جایی می گوید کسی که تلاش و کوشش نکند بی مروت است.

این پژوهشگر تاکید کرد: همچنین، در روایات آمده است صدقه برای افراد بی نیاز حرام است؛ اشاره من به این روایت از این جهت بود که برخی می گویند صدقه و زکات خود را به این افراد می پردازند، در حالی که بسیاری از افراد متکدی اصلا نیازی به این مال ندارند. برای برخی سوال است اگر این صدقات را به چنین افرادی بپردازند آیا مثلا از زکات فطره بریءُ الذمه می شوند؟ پاسخ علما این است که نمی شوند.

مرتضوی هشترودی تصریح کرد: در مورد کسی که گدایی کرده و طلب حاجت می کند باید چند مورد را بررسی کنیم، اول اینکه اصلا نیاز دارد؟ آیا متکدی است؟ اگر شخص ناتوان است و واقعا توانایی کار کردن نداشته باشد در چنین موردی تکدی گری ایرادی ندارد ولی کراهت دارد؛ حال اگر آن شخص متکدی با سماجت درخواست مالی کند در اینجا کراهت شدید دارد. در قرآن کریم آمده است: «وَ أَمَّا السَّآئِلَ فَلاَ تَنْهَرْ» یعنی هیچ سائلی را مرنجان؛ اما اینجا تبصره دارد اینکه او را با شدت دور نکنیم ولی به او بفهمانیم که دلیلی ندارد این گونه با سماجت درخواست کند.

این استاد حوزه اظهار کرد: در این میان اگر کسی هیچ مال و ثرورتی نداشته باشد و بخواهد تکدی گری را شغل خود قرار دهد که اکنون اکثر قریب به اتفاق متکدیان چنین وضعیتی را دارند، طبق فتوای مراجع و علما حرام است که به آنان پرداخت داشته باشیم و پول گرفتن آنان حرام است، لذا پولی که آنها می گیرند تحصیل مال نامشروع است و قوه قضاییه باید در این مورد اقدام کند. سرقت و کلاهبرداری را فقط تحصیل مال نامشروع نمی دانیم بلکه تکدی گری نیز از مصادیق این  مساله است.

وی ادامه داد: متاسفانه بستر لازم برای مواجهه با این مساله را فراهم نکرده ایم، آنها به پول مفت عادت کرده اند و به کار کردن تن نمی دهند، وقتی به این افراد پول می دهیم به نوعی گویی داریم آنها را به اشاعه منکر تشویق می کنیم و اینکه کار اشتباه خود را ادامه بدهند.

این استاد حوزه تاکید کرد: باید از طریق رسانه های عمومی، منبرها و دانشگاه ها وارد عمل شویم و فرهنگ سازی کنیم که مردم پول خود را به متکدیان خیابانی ندهند، خمس و زکات شان را بپردازند که اینگونه برکت مال شان هم زیاد می شود. افراد طبق روایت اول باید بین خویشان و اقوام بگردند و فرد نیازمند را پیدا کنند، به مستحق آبرودار کمک کنند، اگر چنین شخصی نبود در محله، در دیار و شهر خود این اشخاص را پیدا کنند. می خواهم بگویم باید سلسله مراتبی باشد و مستحق واقعی از غیر واقعی شناخته شود.

مرتضوی هشترودی اظهار کرد: این مساله باید فرهنگ سازی و قوه قضاییه نیز وارد عمل شود. کار باید به وفور وجود داشته باشد. اگر با معضل اجتماعی چون گدایی مبارزه کردیم، آن وقت می شود انتظار داشت که شرایط متفاوت باشد، اکنون حتی در شهری مثل قم جوانان تنومندی را می بینیم که دست گدایی دراز می کنند و می گویند کار نیست و اگر این گونه کار کنم از دست فروشی بیشتر درآمد دارم، این یک معضل است.

وی گفت: اکنون در برخی شهرهای جمهوری اسلامی به شدت با تکدی گری برخورد می شود، مثلا در تبریز هیچ گدایی نیست، اگر هم چنین شخصی باشد مردم به او پول نمی دهند و اگر واقعا فردی مستحق باشد مردم او را به مراکز خیریه معرفی می کنند، بنابراین، باید سبک زندگی را تغیر دهیم.