محاسبه نفس باید فرهنگ و رویه عمومی شود/روحیه شکرگزاری با منفی نگری ها از بین رفته است

به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا پناهیان، استاد حوزه و دانشگاه در ماه محرم سال 95 در هیئت نور تهران، سلسله مطالب و سخنرانی هایی با موضوع «محاسبه نفس» را ایراد کرده است که بنا داریم، در 12 شماره به آنها بپردازیم که در ادامه شماره هشتم آن را مطالعه می کنید:

محاسبه نفس یک موضوع اعتقادی، ایمانی یا معرفتی نیست بلکه یک مقوله در سبک زندگی است، سبک زندگی کلمه ای جدید است، در روایات داریم: «عودوا انفسکم بالخیرات؛ خودتان را به کارهای خوب عادت دهید» یعنی سلسله رفتارهای خوبی را انسان باید برای خود عادت کند. عادت خوب، خوب است، اما عادت بد، بد است، البته باید بتواند عادت های خود را تغییر دهد. محاسبه نفس را بنا نداریم به عنوان یک عادت مورد توجه قرار دهیم، بلکه یک برنامه در سبک زندگی باید باشد که بصورت دائم مورد توجه قرار گیرد.

محاسبه نفس به عنوان یک عامل نجات دهند، بیدارکننده و نجات دهنده به حساب می آید و این عمل خود اثر تربیتی دارد، همین که انسان حساب دستش باشد، اثر تربیتی دارد و وارستگی به همراه می آورد.

محاسبه نفس باید تبدیل به یک فرهنگ و رویه عمومی شود که در این صورت مردم برای آن کارهای متعدد و فکرهای بسیاری می کنند، امروزه تولد گرفتن یک فرهنگ عمومی شده است و مردم برای آن شمع و کیک تهیه می کنند و انجام کار در این زمینه آسان است، در زمینه محاسبه نفس نیز مساجد، صداو سیما و فیلم های سینمایی و مدارس باید کمک دهند. اگر محاسبه نفس نباشد مانند آن است که مدرسه امتحان نداشته باشد، در این صورت ارزیابی از علم و توانایی دانش آموز نمی توان داشت، حال فرد زندگی اش ارزیابی ندارد.

اهل بیت (ع) اصلاً نمی پذیرند که فردی محاسبه نفس نداشته باشد، لذا در روایت داریم: «لَیسَ مِنّا مَن لَم یُحاسِب نَفسَهُ فی کُلِّ یَومٍ» و آثار سوئی نیز نداشتن محاسبه نفس به همراه می آورد و به شدت انسان را هرزه بار می آورد زیرا محاسبه نفس انسان را جمع می کند . امروزه در گوشی های موبایل نرم افزارهایی وجود دارد که برنامه ها و نرم افزارهای اضافی که انرژی موبایل را می گیرد، پاک می کند. برای مدیریت ذهن هم داریم که یک روز تمام کشوهای میز را باید بررسی کنیم و تمام کارها، کاغذها و کتاب های اضافی را دور بریزیم تا ذهن آرام شود.

ما باید در سبک زندگی و فرهنگی عمومی جامعه، محاسبه نفس را قرار دهیم که برای این منظور بسیار تلاش کردیم تا پایان سال شمسی را روز محاسبه نفس قرار دهیم و در رسانه ملی برای این امر تبلیغ کنیم تا مردم دو الی سه روز عملکرد خود را در سال بررسی و محاسبه کنند.

در قرآن کریم داریم : «كَفى‌ بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً؛ كافى است كه امروز، خودت حسابگر خويش باشى» یا در آیه ای دیگر داریم : «بَلِ الْإِنْسَانُ عَلَى نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ ؛بلکه انسان خودش از وضع خود آگاه است -  وَلَوْ أَلْقَى مَعَاذِيرَ‌هُ ؛ هر چند در ظاهر براى خود عذرهائى بتراشد» یکی از راه های خودشناسی، محاسبه نفس است و هرکس خود را شناخت، آدم خوبی می شود، این میزان نصیحت در کشور صورت می گیرد، تا انسان محاسبه نفس نداشته باشد، فایده ای ندارد.

حال چگونه محاسبه نفس کنیم؟ امیرالمومنین امام علی (ع) می فرمایند: «عَلَى العاقِلِ أن يُحصِيَ عَلى نَفسِهِ مَساوِيَها في الدِّين و الرَّأيِ و الأخلاقِ و الأدَبِ؛ عاقل باید بديها و معايب نفس خود در زمينه دين و انديشه و اخلاق و ادب را محاسبه كند» انسان ها دوست ندارند به بدی های خود نگاه کنند و دوست ندارند ، فردی مدام به بدی های آنها نگاه کند البته این اصلا بد نیست. در خانواده ها، پدر و مادر بسیار عادت دارند که بدی های فرزندان را بشمارند و این بد است و بدتر آن است که خانم ها، بدی های همسر خود را می شمارند. البته خانم ها نکته سنج هستند و این ویژگی موجب می شود که همسران به جزییات توجه کنند اما نباید این نکته سنجی به عیب جویی مبدل شود و با این نکته که زبان آنها نوعا منفی است، موجب رنجش شود. برجسته ترین ویژگی زنی که از آن به کبریت احمر تعبیر می شود ، مثبت نگری است.

اهل بیت(ع) برای معرفی زن به دو ویژگی اشاره کرده اند : 1- «عی» و 2- «عورت» که عورت به این معناست که زیبایی دارد و باید پوشیده شود و ویژگی دوم این است که عی، یعنی منفی زبان هستند. یکی از عیب های مردان «چشم چرانی» است که نمی توانند جلوی خود را در این زمینه بگیرند و زنان نیز «بد زبان» هستند.

امیرالمومنین امام علی(ع) می فرماید: «خانم ها زمانی که بد زبانی کردند، مردان نباید جواب دهند» خانم ها عادت دارند که حرف منفی بزنند و برای این امر نیز مبالغه می کنند که براساس فرموده امیرالمومنین(ع)، مرد در این مواقع باید سکوت کند.

در جامعه ما امروز منفی بافی بسیار زیاد است و از فردی سوال کنید چه خبر؟ بسیاری از مشکلات را بیان خواهد کرد و روحیه شکرگزاری وجود ندارد و تمام این مشکلات، ناشی از روحیه خانم هاست.

پیامبر اکرم (ص) در معراج مشاهده کردند که تعداد قابل توجهی از خانم ها در جهنم هستند و بعد پرسیدند که همگی این ها کافر هستند؟ جبرائیل پاسخ داد: خیر این ها کافر نیستند بلکه کفران نعمت می کنند و حضرت(ص) مجدد فرمودند: «چگونه کفران نعمت می کنند؟» و جبرائیل پاسخ داد: این ها هر زمان از شوهر خود ناراحت می شوند، می گویند من از تو خیری ندیده ام. این عبارت عذاب بسیاری برای خانم ها دارد زیرا موجب ناراحتی خداوند می شود. اگر خانم ها بتوانند این مشکل را در زندگی خود حل کنند، به درجات بالا خواهند رسید.

محققان بررسی کردند ، در طول 12 سال تحصیل، هیچ آموزشی به دختران جامعه برای مثبت اندیشی ارائه نمی شود لذا آمار طلاق در کشور بالا می رود. گاهی خانم ها باید برای همسر خود مادر باشند تا زندگی خوب پیش رود و گاهی نیز مردان باید برای همسر خود پذیر باشند.

انسان باید در فضای مثبت باید عیب های خود را ببیند، افرادی که عیب های دیگران را زیاد می بینند و به عیب های آینده می پردازند، این افراد باید به عیب اصلی که عیب خودشان است، بپردازند، « طُوبى لِمَنْ شَغَلَهُ عَیْبُهُ عَنْ عُیُوبِ النَّاسِ ؛ خوشا به حال آن کس که عیب خودش، او را از پرداختن به عیب‌های مردم بازدارد» .

در دعای عرفه می خوانیم : « إِلَهِي مَنْ كَانَتْ مَحَاسِنُهُ مَسَاوِيَ فَكَيْفَ لَا تَكُونُ مَسَاوِيهِ مَسَاوِيَ ؛ خدايا ! موجودي كه زيبايي‌ها و خوبي‌هايش نسبت به كمالات حق تعالى كاستي و نقص و بدي محسوب شود، پس چگونه نقايص و بدي‌هاي او كاستي نباشد؟ » ما باید بدانیم، بی عیب که نیستیم لذا اگر مردم یک عیب از ما بگیرند، فقط یکی را فهمیده اند و گفته اند که اگر اشتباه گفت باید خداروشکر کنیم و بگوییم، اصلی ها را نفهمید لذا نباید گارد گرفت و دعوا کرد.

در روانشناسی مبحثی به نام «رفتار دفاعی» داریم به این معنا، افرادی که شخصیت کامل و برجسته ای ندارند، رفتار دفاعی دارند و به دفاع عجولانه و نابجا از خود می پردازند، فرض کنید فردی می گوید ماشین شما به ماشین من خورده است و فرد با فریاد زدن بگوید نه من نبودم، در حالی که می تواند با آرامش بگوید: ماشین خراب شده است البته کار من نبوده است، یعنی باید بعد از دو جمله از خود دفاع کنی که اگر این رفتار را انجام دهی، بسیار عالی است.

نادیده گرفتن عیب های خود بسیار روحیه بدی است. مادران باید فضا را مثبت کنند تا فرزندان خارج از خانه همواره گارد نداشته باشند. ما باید در فضای مثبت عیب های خود را ببینیم و آنها را یادداشت کنیم. سطح استغفار در جامعه ما بسیار پایین و دلیل آن است که عیب های خود را نمی دانیم تا بخواهیم استغفار کنیم.

می خواهم ستادی تشکیل دهم برای مبارزه با دیدن ماهواره در خانه و بنا داریم برنامه استغفار و دعا در مساجد برگزار کنیم و مفصل به این موضوع بپردازیم تا روی گناهکاران کم شود. انسان باید لذت بندگی را بچشد تا بدها نیز درس بگیرند به این معنا که تا خوب های ما خوب تر نشوند، بدهای ما خوب نمی شوند. خوب های ما و افرادی که ادعای حزب الهی گری دارند، تا استغفار نکنند، خوب نیستند زیرا فردی که استغفار می کند، عیب های خود را دیده است.

مردم برای آنکه دلشان باز شود، به جلسه دعا می روند و این درحالی است که برای راحت شدن از دست خود و شکایت بردن از خود نزد خداوند باید به جلسه دعا بروند. عیبجویی از خود، انسان را نورانی، لطیف و معطر می کند. فرض کنید در یک جمعی، فردی از شما ایراد و عیب بگیرد، در این صورت اولین نفر مادرتان از شما دفاع خواهد کرد، باور کنید خدا از مادر نسبت به شما مهربان تر است و اگر از خودتان نزد خداوند عیب بگیرید، اول ساکت می ماند تا پخته شوی و در گام های بعدی، انسان را می بخشد و در گام بعدی به دفاع از انسان می پردازد که امتحان ها سخت بوده و یا در عصر غیبت بوده ای و ایراد ندارد.

برخی می پرسند ما اگر عیب خود را بگیریم، مایوس نمی شویم، پاسخ این است اگر تنهایی عیب بگیری مایوس می شوی اما شما پیش خداوند هستی و خدا تو را ناز خواهد کرد و حمایت و دفاع از انسان خواهد کرد.

انسان در محاسبه نفس اول عیب های خود را بررسی می کند و در گام نهایی به سراغ بررسی عیب های خود در خوبی هایش می رود.