دو خطری که سنت های نوروز را تهدید می کند/عواقب صله رحم های مجازی

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، یکی از سنت های نوروزی ایرانیان که سندیت آن مورد تایید ائمه اطهار(ع) است و در مورد آن سفارشات متعددی داشته اند، صله رحم است؛ از این رو، بر آن شدیم به مناسبت فرا رسیدن ایام نوروز و به منظور بررسی برکات صله رحم و موانع آن در سبک زندگی امروز با حجت الاسلام دکتر عباس رجبی، استاد حوزه و دانشگاه به گفت وگو بنشینیم که در ادامه حاصل آن به حضورتان تقدیم می شود:

نوروز فارغ از آنکه یک سنت فرهنگی و ایرانی است، در لسان اهل بیت(ع) نیز جایگاه ویژه ای داشته و از آن به خیر یاد کرده اند، لطفاً در این مورد و بعضا آنچه که ائمه علیهم السلام در باب نوروز بیان کرده اند، توضیح دهید.

معصومان (ع) نوروز را تایید کرده اند، از پیامبر اکرم(ص) گرفته تا اهل بیت خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام؛ چنان که از معلی بن خنیس روایت است: به محضر امام صادق(ع) در روز نوروز وارد شدم که فرمودند: «می دانی امروز چه روزی است؟» گفتم: فدایتان شوم، این روز روزی است که عجم آن را بزرگ می دارند و در آن هدیه می دهند. امام صادق(ع) فرمودند: «قسم به بیت عتیقی که در مکه است (کعبه)، این نیست مگر برای امری قدیمی، که آن را برایت می گویم تا آن را بفهمی.»

گفتم: ای سید من! اگر این از جانب شما آموخته شود برای من دوست داشتنی تر است از اینکه اموات من زندگی کنند و دشمنان من بمیرند.

پس حضرت(ع) فرمودند: «ای معلی! روز نوروز روزی است که:

1. الله از بندگان پیمان گرفت که او را عبادت کنند و بر او شریکی قرار ندهند

2. به رسل و حججش ایمان آورند و به ائمه علیهم السلام ایمان آورند
3. اولین روزی است که خورشید در آن طلوع کرده و بادها در آن وزیدن گرفته اند و زینت زمین در این روز آفریده شده

4. روزی است که کشتی نوح بر کوه جودی استقرار یافت

5. روزی است که در آن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم امیرالمؤمنین را بر شانه هایش گذاشت تا بتهای قریش را از بالای بیت الحرام سنگ زند و بشکند و همینطور است درباره ابراهیم علیه السلام

6. روزی است که نبی صلی الله علیه و آله و سلم به اصحابش امر کرد که با علی علیه السلام به اسم امیرالمؤمنین بیعت کنند و در آن روز بیعت دوم واقع شد.

7. آن روزی بود که علی علیه السلام به اهل نهروان ظفر یافت و ذوثدیه را کشت.

8. روزی است که قائم ما و ولاة الأمر ظهور می کنند و آن روزی است که قائم ما علیه السلام بر دجال ظفر می یابد و او را در زباله دانی کوفه به دار می کشد و روز نوروزی نیست مگر اینکه ما در آن در پی فرج هستیم برای اینکه آن روز از ایام ما و ایام شیعه ماست که عجم آن را حفظ کرده در حالی که شما آن را ضایع کردید.»

و فرمودند: «نبی ای از انبیاء از پروردگارش سؤال کرد که چگونه این قومی را که فوت و خارج شده اند، زنده می کند، که خداوند به او وحی کرد که بر قبور آنان آب بپاشد. در این روز که اولین روز از سال ایرانیان است پس زنده شدند و زندگی کردند در حالی که تعدادشان سی هزار نفر بود و بدین سان پاشیدن آب در نوروز سنت شد.»

یا توجه به اهمیت عید نوروز و از سوی دیگر آداب و رسوم ایرانیان از جمله دید و بازدیدهایی که صورت می گیرد، از نظر شما مهمترین آسیب هایی که به ویژه در چند سال اخیر گریبان دید و بازدیدهای نوروزی را گرفته، چیست؟

یکی از مهمترین و چالش برانگیزترین آسیب ها، مجازی کردن صله رحم است. فرض کنید که همین فرصت دید و بازدید سالیانه که گاهی واقعا برای برخی افراد سالی یکبار اتفاق می افتد را حذف کرده و صرفا در تلگرام و سایر نرم افزارهای پیام رسان از احوال یکدیگر باخبر شویم.

عید نوروز، فرصت بسیار مناسبی است که در کنار چند روز تعطیلی و شادی بتوانیم اقوام را ملاقات کنیم تا هم اثرات انرژی های روانی مثبت را دریافت کنیم و هم اینکه فرد بعد از این ایام بتواند با روحیه ای مضاعف به امور روزمره اش بازگردد.

با این وجود اخیرا  بعضی از این سنت های نوروزی به ویژه صله رحم که مورد تاکید اسلام است، حالت حقیقی و واقعی خود را از دست داده است. البته ما نمی توانیم امکانات و تکنولوژی و فضای مجازی را نادیده بگیریم اما نباید هم دچار افراط و تفریط شویم. اینکه کسی بخواهد صرفا اکتفا به فضای مجازی کند اصلا  آن چیزی که در مورد صله رحم گفته شده را پیاده نکرده است.

اساسا سنت های ما در معرض دو آسیب جدی هستند، یکی خرافات و دیگری افراط و تفریط که هر کدام از این دو وارد سنت ها شوند، آنها را با خطر مواجه می کند.

اشاره به خرافات داشتید، به هر صورت نوروز فرصت آشنایی نسل آینده با آداب و سنن است، از نظر شما چه آداب و رسوم و اوهام و خرافاتی می تواند این فرصت را به تهدید تبدیل کند؟

شاید مثال بارز در این ایام جریان سیزده به در و همان عدد سیزده باشد که بسیاری می گویند این عدد نحس است. در حالی که سیزدهمین روز فروردین را روز طبیعت می دانیم.

چندی قبل خودم با این مساله مواجه شدم، فردی به من نشانی اش منزلش را داد و پلاک را 13 عنوان کرده بود و من هرچه که گشتم پلاک را پیدا نمی کردم تا رسیدم به خانه ای که پلاک اش چنین بود:1+12!

یعنی آن فرد به اندازه ای عدد سیزده را نحس می دانست که حاضر نشده بود عدد پلاک منزل اش را درج کند. حال آنکه در همین روز سیزدهم ولادت حضرت امیر(ع) را داریم. روز طبیعت را در فرهنگ خودمان داریم.

از دیگر خرافاتی که در این ایام در میان برخی افراد وجود دارد سرکتاب باز کردن و تفال زدن است. برخی به طول کلی فال بد می زنند. اولین نفری که وارد منزل شان شد را به مثابه خوب یا بد بودن سال می گیرند در حالی که این مساله خرافه ای بیش نیست.

فال خوب زدن از سوی پیامبر اکرم(ص) توصیه شده است. اینکه خوب فکر کنیم تا آن مساله برایمان اتفاق بیفتد و اساسا در دین ما از فال بد زدن نهی شده است. روایت شده وقتی رسول خدا(ص) طفل شیرخواره ای بودند و مادرشان شیر نداشتند، دنبال دایه ای برای حضرت(ص) بودند تا اینکه حلیمه آمد و نامش را از او پرسیدند. گفت نامم حلیمه است، پاسخ دادند که احسنت! حلیمه از حلم و بردباری است. یعنی به تناسب اسم دایه فال خوب زدند. سوال کردند از کدام قبیله هستی؟ پاسخ داد: سعدیه؛ گفتند: سعادت و خوشبختی است و به قبیله ای او  نیز فال خوب زدند.

حال تصور کنید که برخی تا اسمی را می شنوند فال بد می زنند که این اصلا خوب نیست.

یکی از فواید و آثار صله رحم آن است که در انسان نشاط ایجاد می کند؛ با این وجود برخی ترجیح می دهند که در خانه بمانند و نه به دیدار اقوام بروند و نه حتی اقوام به دیدارشان بیایند و نهایت تلاشی که در این مورد می کنند سلام و احوال پرسی های پیامکی و تلگرامی است. این نگاه چه آسیب هایی را در پی دارد؟

در روایات آمده است که اگر دو مومن با هم دست بدهند و مصافحه داشته باشند گناهان شان مانند برگ های درختان فرو می ریزد. برکاتی از این دست زمانی رخ می دهد که رفت و آمد باشد نه اینکه افراد در خانه بنشینند و تا سال تحویل شد به یکدیگر تلگرامی تبریک بگویند و دیگر مراوده ای نداشته باشند. این چنین رویکردی نه تنها نشاط ندارد که افسردگی را همراه می آورد. پزشکان هم می پذیرند که هر انسانی که در طول روز تا یک ساعت و نیم استفاده از فضای مجازی مشکلی ندارد اما بعد از آن با مسایل متعددی مواجه می شود. برخی ساعت ها پای کانال های مختلف تلگرامی می نشینند و پیام می دهند ولی قاعده در این نیست. ایام عید شاید زمانی باشد که افراد بتوانند با گذاشتن پیامی زیبا در فضای مجازی عید را به هم تبریک بگویند ولی این امر هرگز نمی تواند جایگزینی برای دید و بازدیدها محسوب شود.

برای مثال علی بن شعبه حرانی گوید که حضرت رضا(ع) فرمودند: «با خویشانت ارتباط برقرار کن و رفت و آمد نما ولو به شربت آبی باشد، و بهترین نوع صله رحم برطرف ساختن آزار و اذیت از آنها است.»

همچنین آن حضرت(ع) فرمودند: «صله رحم مرگ را به تاخیر انداخته و موجبات محبت را در میان خانواده افزایش می دهد.»

صله رحم که مورد تایید اسلام باشد چه اصولی دارد؟

قبل از آن مقدمه ای را بیان می کنم. شاید سوال پیش بیاید کسی که برای صله رحم مثلا به شهرستان می رود از برکات صله رحم بهره مند است یا کسی که پذیرای مهمانان است. در روایات داریم که هر دو آنها منتهی کسی که پذیرایی می کند بیشتر.

سال های سال است که می شنویم که افراد در ایام تعطیلات خانه نمی مانند و به قول معروف زود بیرون می زنند و می روند شهرستان تا صله رحم را به جای بیاورند و بعد از چند روز که در منزل میزبان ماندند هنگام خداحافظی می گویند شما اهل صله رحم نیستید و ما آمدیم و ماندیم.

در روایات داریم که صله رحم کنید ولو به یک لیوان آب، غرض از گفتن اینکه نباید اسباب زحمت و تکلف را برای دیگران فراهم کنیم. شخصی حضرت امیر(ع) را به منزلش دعوت کرد و حضرت(ع) شرط کردند که به شرطی می آیم که هرچه در خانه داری برای من بیاور و از بیرون منزل چیزی تهیه نکنی.

البته منظور آن نیست که برای مهمانان زحمت کشیده نشود بلکه منظور این است که میزبان به زحمت نیفتد. گاهی از شهرهای بزرگ به خانه اقوام یا پدر و مادر پیر در شهرستان می روند و چند روز می مانند، سوال این است که مگر آنها چه قدر توان جسمی و مالی دارند که چند شب هم به نام صله رحم در خانه شان باشید در حالی که همین دین ما سفارش کرده است که ولو به یک لیوان آب صله رحم کنید. نباید اسباب زحمت شویم. پس صله رحمی که مورد تایید دین ما باشد عبارت است از اینکه اولا دیدارها تازه شود و کسی به زحمت و تکلف نیفتد و ثانیا افراد به نیت دیدار تازه کردن همدیگر را ملاقات کنند.