به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، هیچ هنرمندی نمی تواند خود را جدا از جامعه بداند. به همین دلیل تاثیر گذاری و تاثیر پذیری این دو از یکدیگر بسیار روشن است و در این میان انتظاراتی که جامعه از هنرمند دارد معقول به نظر می‌رسد، زیرا هنرمندان می‌توانند در طول زمان، خط سیر جامعه را تغییر دهند، در بحث جامعه و وظایفی که بر گردن هنرمند از سوی آن وجود دارد؛ با «سعید رضاخان» یکی از هنرمندان نقاشی پشت شیشه به گفتگو نشسته‌ایم که در زیر می آید:
چگونه یک هنرمند می‌تواند انعکاس دهنده افکار و رفتار افراد یک جامعه باشد؟
هنرمند از هنرش در این راستا استفاده می‌کند؛ من در اینجا یک مثال از نقاشی پشت شیشه می‌آورم شما کمی به عقب باز گردید. به زمان قاجار، به زمانی که مردم از نظر اعتقادات مذهبی و گذراندن اوقات فراغت با امروز متفاوت بودند. در آن دوره نقاشی قهوه‌خانه‌ای قوت می‌گیرد، از طرفی شمایل نگاری و خیالی سازی هم بصورت تابلوهایی که روایتگر چند داستان هستند رواج پیدا می‌کنند. در آن زمان نقاشان پشت شیشه، دو شیوه یاد شده را گسترش می‌دهند و آثار شمایل نگاری به سقاخانه ها راه می‌یابند. همچنین این آثار در شهرهای زیارتی مانند مشهد و قم و اطراف مراکز زیارتی به فروش می‌رسند. این امر نشات گرفته از تفکرات عامه مردم و توده جامعه است که جمعیت غالب را تشکیل می‌دهند و انعکاسی از افکار و رفتار افراد جامعه آن زمان است که توسط شیشه نگاران ظهور می‌یابد.
این بحث به نقاشی پشت شیشه باز می‌گردد. آیا در هنرهای دیگر هم نمونه‌ای دارید؟
در عکاسی هم به همین صورت است. کمی که به عکس خانم های دوره قاجار نگاه می کنیم یک مطلب را به صورت واضح متوجه می‌شویم که البته بیشتر افراد با دیده طنز به آن می‌نگرند در بیشتر عکس های آن دوران نوع فیگور خانم ها تا حدود زیادی مردانه است. آرایش صورت مردانه است. فرم بدن ها و به دست گرفتن قلیان توسط خانم ها در عکس ها، ابروها و... همه مردانه هستند. این انعکاسی است که عکاس های آن دوران از زنان زمان خود داده‌اند. اما چرا؟ شما به بافت اجتماعی و جایگاه زنان نگاه کنید. جامعه مردسالار است و نقش زنان در جامعه شهری آن زمان به مطبخ محدود شده است، در چنین شرایطی طبیعی است که زنان می خواهند خود را با شکل و شمایل مردانه نشان دهند تا جایگاه خود را بیابند. این نوع عکاسی یک انعکاس بسیار پررنگ از شرایط محیطی است.
آیا این انعکاس وظیفه هنرمند است یا اینکه می تواند چنین کاری را انجام ندهد؟
یک هنرمند متعهد وظیفه دارد تا دردهای جامعه را انعکاس دهد. اما در بیشتر موارد برخی جریان هایی از چنین مطلبی حمایت نمی‌کنند و تفکراتی از این دست را نمی‌پسندند. زیرا دوست دارند تا هنر در راستای سیاست های آنها باشد با این حال می‌بینیم که برخی هنرمندان وظیفه خودشان را انجام می‌دهند. برخی هم به هنر فرمایشی رو می آورند. عده‌ای هم فارغ از همه مسایل راه خود را طی می‌کنند و با جامعه کاری ندارند.
هنرمند چه نقشی در اجتماع دارد؟
نوع دیدگاه های هنرمندان با افراد دیگر جامعه بسیار متفاوت است. از طرفی ابزارهای ویژه‌ای در اختیار دارند که در دست توده جامعه نیست. به همین دلیل می تواند نقش خاصی در جامعه برعهده بگیرد. می تواند مسیر جامعه را با گذشت زمان تغییر دهد یا حتی می‌تواند هدف هایی که در جامعه تعریف شده‌اند را تغییر دهد. می تواند منعکس کننده افکار جامعه باشد و یا برخی افکار را که در میان دولتمردان سخنی از آنها به میان نمی‌آید در میان جامعه با گفتمان ویژه خود ظاهر کند.
آن ابزاری که هنرمند در اختیار دارد و در دست دیگر افراد جامعه نیست، چیست؟
آن ابزار به نوع هنر شخص باز می‌گردد؛ بطور یقین ابزار یک کارگردان با ابزار یک نقاش متفاوت است اما در نگاهی کلی تر هنر ابزار هنرمند است که با آن تفکرات خود را برای دیگران نمایان می‌کند.
آیا از هنرمندان یا گروه هایی که در دهه های معاصر نقش مهمی در انعکاس تفکرات جامعه داشته‌اند نمونه‌ای دارید؟
گروه سقاخانه که در دهه چهل خورشیدی شکل گرفت؛ نمونه بسیار خوبی است. اعضای آن گروه توانستند هنر مدرن را با نشانه های ایرانی به مخاطبان خود ارایه کنند. این نشان می‌دهد که آنها متعهد بوده‌اند. زیرا توانستند با استفاده از نشانه‌های ایرانی _ اسلامی تحولی بزرگ در هنر ایران ایجاد کنند و از سوی دیگر با کار گروهی یکی از گروه های بزرگ و پایدار را در سطح کشور ایجاد کردند. به شکلی که در تاریخ معاصر ایران چنین گروهی با چنین عملکردی نمی بینیم.
نظر شما