به گزارش خبرگزاری شبستان، ۱۲ مرداد مصادف با سالروز تاسیس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی است. مقاله‌ای که پیش رو دارید، گذری اجمالی بر علل و زمینه‌های پیدایش این نهاد انقلابی و مسئولیت‌ها و قلمرو وظایف آن است.
پیروزی انقلاب اسلامی در ایران ضمن آنکه در زمینه‌های پیدایش و پیروزی دارای شباهت‌هایی بادیگر انقلاب‌های بزرگ جهان بود، دارای تفاوت‌های اساسی نیز می‌باشد که اسلامی بودن، از مهمترین ویژگی‌های آن محسوب می‌شود. از سوی دیگر وقوع انقلاب اسلامی ایران در عصر ارتباطات و انفجار اطلاعات که عنصر اطلاع رسانی و تبلیغ نقشی اساسی در اداره امور بر عهده دارد موجب شد که به منظور مدیریت و هدایت افکار عمومی وتبلیغات مورد نیاز انقلاب اسلامی سازمان‌ها و نهاد‌هایی برخاسته از تفکر انقلابی و اسلامی تاسیس شود تا در عرصه‌های مختلف تبلیغاتی وارد عمل شوند.
تعدد دستگاه‌ها و مراکز تبلیغی و تنوع نقش هر یک در مواجهه با چالش‌ها و رخداد‌های پیش روی هر انقلاب نوپا، لزوم ایجاد هماهنگی وحفظ انسجام منطقی بین این دستگاه‌ها را بیش از پیش بر همگان روشن می‌ساخت تا اینکه با تدبیر حکیمانه و به موقع بنیانگذار و رهبر کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی (ره) در ۱۲ مرداد ۱۳۵۹ نهادی با عنوان: شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی تشکیل گردید. این نهاد با هدف سیاستگذاری، برنامه ریزی، سازماندهی، نظارت، مدیریت، هماهنگی و اجرای مراسم رسمی و عمومی کشور و نیز فراهم ساختن هماهنگی بیشتر در کلیه نهاد‌های مسئول و پیشگیری از تداخل فعالیت‌ها و اقدامات، زیر نظر نماینده، ولی فقیه و حضور جمعی از دستگاه‌ها و نهاد‌های مختلف مانند: سازمان صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بنیاد شهید، سازمان تبلیغات اسلامی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ستاد کل نیرو‌های مسلح و ... مشغول فعالیت می‌باشد.
نقشی که شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی در تنویر افکار عمومی، ترغیب، تهییج و فراخوان و بسیج عمومی مردم برای حضور در صحنه‌های مختلف و هماهنگی بین کلیه نهاد‌ها و دستگاه‌ها مربوطه در برگزاری مراسم و نکوداشت مناسبت‌ها از خود بروز داده است بر هیچ کس پوشیده نیست به گونه‌ای که مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولان شورا و ستاد‌های دهه فجر سراسر کشور در سال ۱۳۶۹ در این باره فرمودند: “بی شک اگر ما شورای هماهنگی را نداشتیم، ناسازگاری‌ها و اشکالات فراوانی را در ایجاد، اداره و راه اندازی مراسم مختلف شاهد بودیم، الحمدلله این شورا تشکیل شد و به همین دلیل هم این شورا باید بماند”.
برای بررسی زمینه‌ها و علل پیدایش وتکوین نهادی همچون شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی باید به موارد متعددی پرداخت که برای رعایت اختصار در چند بند مورد بررسی قرار خواهد گرفت:
الف) نهاد‌های انقلابی چرا؟
اولین نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که نهاد‌های انقلابی و از میان آنها شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی چرا به وجود آمدند؟ لزوم و فلسفه وجود نهاد‌های انقلاب اسلامی چیست؟ پاسخ این سئوال در واقع پاسخ کلی تری است و آن اینکه انقلاب اسلامی چرا؟
اگر بدانیم چرا انقلاب اسلامی به وجود آمد آنگاه تا حدود زیادی پاسخ خود را در مورد فلسفه وجودی نهاد‌های انقلابی درخواهیم یافت. اگر مردم، تمامی اهداف و برنامه‌های نظام حکومتی رژیم سلطنتی را پذیرفته بودند اصلا انقلاب نمی‌کردند. پیدایش انقلاب اسلامی بیانگر نارضایتی مردم از رژیم گذشته می‌باشد. اگر نهاد‌ها و سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف پاسخگوی نیاز‌ها و خواسته‌های مردم بودند، انقلابی رخ نمی‌داد و حال که مردم پاسخ خواست‌های خویش را در “انقلاب” دیدند، نهاد‌های انقلابی نیز باید به وجود بیایند، نهاد‌های انقلابی باید همگام با اهداف انقلاب باشند. اهداف انقلاب اسلامی مردم در سه عبارت “استقلال” “آزادی” “جمهوری اسلامی” تبلور یافته است و تمامی نهاد‌هایی که از بطن انقلاب پدید آمده اند باید حافظ و معتقد به این اهداف باشند به عبارت دیگر استقلال طلب باشند و آزادی مردم را خواهان و به جمهوری اسلامی با تمام وجود اعتقاد بورزند یعنی مبنی بر موازین اسلامی حرکت نمایند و حضور آحاد مردم را در صحنه زمینه سازی کنند و به نظرات مردم احترام بگذارند. پس پیدایش انقلاب، ابزار ودستگاه‌های متناسب خویش را می‌طلبد؛ بنابراین در تمامی انقلاب‌ها پیدایش نهاد‌های انقلابی را گزیر و گریزی نیست. نهاد‌های انقلابی، متناسب اهداف و شعار‌های انقلاب حرکت می‌کنند تا انقلاب را به مرحله تثبیت و استقرار برسانند.
ب) آیا نهاد‌های موجود کافی نبود؟
در مقابل این نظر افراطی که هرچه از رژیم گذشته باقی مانده است، منفی و مطرود است و باید از میان برداشته شود، یک نظر تفریطی نیز وجود دارد و آن این است که هرچه از قبل مانده کافی است و نیازی به پیدایش نهاد‌های جدید نیست. نباید فراموش کنیم که جوامع سنتی از ابزار سنتی استفاده می‌کنند و آنگاه که به دنیای جدید وارد می‌شویم اگر بخواهیم همگام با تحولات به پیش رویم باید از ابزار نو استفاده کنیم. با ابزار سنتی هرگز نمی‌توان در جامعه نو به پیش رفت.
همانگونه که پیش از این نیز مورد اشاره قرار گرفت جوامع امروز دارای سه ویژگی بارز می‌باشند که عبارتند از: تفاوتی همه جانبه، پویایی و خلاقیت که ذیلا به آن پرداخته می‌شود.
پ) تفاوتی همه جانبه، پویایی و خلاقیت
پیدایش انقلاب اسلامی در ایران نیز تفاوتی همه جانبه و پویایی و نوآوری را دربرداشت. در جامعه نو که مردم از آنچه بوده اند به فضایی که می‌خواهند باشند، وارد شده اند، نهاد‌ها و دستگاه‌های سنتی در عین حال که ممکن است لازم باشند، اما هرگز کافی نخواهند بود.
نهاد‌ها و دستگاه‌های تبلیغاتی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. در جوامع سنتی، نهاد‌های تبلیغی از شیوه‌های ساده و مستقیم استفاده می‌کردند در حالی که در جامعه انقلابی و نوجوی حاضر، این نهاد‌های تبلیغی کافی نمی‌باشند. در چنین جامعه‌ای باید از شیوه‌های نوین و متناسب با اهداف انقلاب بهره جست. به همین دلیل است که ضرورت وجود دستگاه‌های تبلیغی همچون شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی روشن می‌شود.
ت) با حوادث چه باید کرد؟
نکته‌ای که در تمامی انقلاب‌های جهان به چشم می‌خورد این است که به محض پیروزی هر انقلاب، نارضایتی‌هایی به وجود خواهند آمد چه از داخل جامعه انقلابی و چه در خارج از آن، دلیل آن نیز واضح است: هر انقلاب موجب به خطر افتادن منافع زیاده طلبان و زیاده خواهان می‌شود.
این ناراضی‌های داخلی وخارجی به شیوه‌های مختلف درصدد شکست انقلاب برمی آیند.
انقلاب اسلامی ایران نیز با همین نارضایتی‌ها روبرو بوده است به ویژه اینکه انقلاب اسلامی به اعتراف تمامی مطلعین، از بزرگترین انقلاب‌های مردمی تاریخ بوده است که در یکی از حساس‌ترین نقاط ژئوپولیتیک جهان یعنی ایران عزیز رخ داده است. این انقلاب در کشوری ایجاد شده که رژیم قبلی آن، ژاندارم آمریکا در منطقه خاورمیانه نامیده می‌شد. طبیعی است این انقلاب نیز خواب بسیاری را آشفته نماید به ویژه اینکه شعار‌ها و اهداف این انقلاب فقط رفاه داخلی مردم و تامین خوراک و پوشاک و مسکن نبوده است بلکه اهدافی را همچون پیاده شدن قوانین اسلامی، تامین آزادی، استکبار ستیزی و نابودی غده سرطانی صهیونیسم نشانه رفته است؛ بنابراین چنین انقلابی در چنین منطقه‌ای با چنین اهدافی، یقینا دشمنان قدرتمندی خواهد داشت که باز به اعتراف دوست و دشمن، در راس تمامی این مخالفین آمریکا و رژیم صهیونیستی قرار دارند که بغض و کینه خویش را نسبت به این انقلاب همواره نشان داده اند.
مبارزه با این انقلاب نیز از راه‌های مختلف و متعدد صورت گرفته است، از حمله مستقیم نظامی به خاک این کشور تا ترور اشخاص و شخصیت ها، شایعه پراکنی، تهاجم فرهنگی و مسخ هویت نسل جدید انقلاب و جدا کردن آنان از انقلاب و نیز محاصره‌های اقتصادی متعدد و بسیاری دیگر از حربه‌های دشمن می‌توان یاد کرد.
آگاهان مسائل جهانی معتقدند که دشمن در مبارزه با انقلاب اسلامی ایران از هیچ اقدامی فروگذار نکرده است و تمامی شیوه‌های مبارزه با سایر انقلاب‌ها را در مقابل این انقلاب آزموده است و هنوز هم این مخالفت ادامه دارد و پایان نگرفته است.
در چنین شرایط دشواری، دشمن یک راه در پیش ندارد که دقیقا همان راهی است که دوستان انقلاب باید بر عکس آن عمل کنند. دشمن برای نابودی انقلاب اسلامی در تلاش است مردم را از طریق تفرقه و تشتت از انقلاب و نظام خویش جدا کند و مردم نیز برای پایداری نظام حکومتی خویش، راهی جز اتحاد و همبستگی ندارند یعنی علی رغم وجود اعتقادات و سلایق متعدد باید در یک اصل که همان سربلندی ایران عزیز می‌باشد با اتحاد و همبستگی، جمهوری اسلامی را که مبتنی بر قوانین الهی و احترام به آرا و نظرات مردم می‌باشد حفظ نمایند.
وظیفه دستگاه‌های تبلیغی کشور از جمله شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی نیز باید متمرکز بر ایجاد هماهنگی و وحدت میان اقشار مختلف کشور و نفی تفرقه و جدایی باشد. این شورا برای رسیدن به چنین هدفی باید تمامی مخاطبین تبلیغی خویش را که مردم می‌باشند، خودی و محرم بداند و از هرگونه فعالیت و موضع گیری جناحی بپرهیزد چرا که در غلتیدن این شورا در مواضع جناحی موجب از دست دادن اکثریت مخاطبین خویش خواهد شد. شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی همانگونه که از نامش پیداست ایجاد کننده هماهنگی ویکپارچگی تبلیغات در مراسم عمومی نظام و به من ۰۰۰۰۰۰۰۰ ظور حفظ کشور و ارکان نظام می‌باشد. با فضای بغض آلود و عداوت دشمنان و مخالفین جمهوری اسلامی که به اندکی از آن اشاره شد، نقش بسیار مهم نهاد‌های وحدت بخش و هماهنگ کننده جهت حفظ ارتباط مردم با نظام حکومتی کاملا بارز و هویداست.
نکته‌ای که در اینجا ذکر آن ضروری به نظر می‌رسد نقش دو سویه شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی است یعنی برای حفظ جمهوری اسلامی همانگونه که این شورا در تلاش است مردم را با نظام حکومتی در ارتباط نگاه دارد باید به شیوه‌هایی نیز بیندیشد که مسئولین نظام را با مردم بیش از پیش مرتبط کند چرا که اگر مسئولین نظام از مردم به بهانه‌های مختلف دور شوند (از جمله قدرت طلبی و رفاه جویی که همواره حضرت امام (ره) مسئولین را از آنها برحذر می‌داشت) این انقلاب ناخواسته به بیراهه می‌رود. شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی همانگونه که پیام‌ها و اهداف انقلاب اسلامی را به مردم منتقل می‌کند باید انتقال دهنده این ارزش‌ها به مسئولین نظام نیز باشد که البته باید از طرق دقیق و سنجیده درباره شیوه‌های اجرایی این امر اندیشیده شود. فراموش نکنیم که همیشه، مسئولین نظام، نسل اول انقلاب که خود در شکل گیری آن سهیم بوده اند نخواهند بود بلکه به مرور زمان نسل‌های بعدی زمام امور را در دست خواهند گرفت.
ث) ناهماهنگی در دستگاه‌های موجود جامعه انقلابی
در هر کشوری که انقلابی رخ می‌دهد متناسب با اهداف آن انقلاب، دستگاه‌های ناکارآمد و مضر از میان می‌روند و دستگاه‌های لازم و مفید حفظ می‌شوند. نابود کردن تمامی دستگاه‌هایی رژیم قبل، غیر عاقلانه می‌باشد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز، به جز تعداد اندکی از دستگاه‌های که همراه انقلاب نبودند و منحل شدند، اکثر نهاد‌ها و سازمان‌ها حفظ شدند، اما دستگاه‌های باقی مانده دچار ناهماهنگی وتشتت بودند و دلیل آن گیجی و سرگشتگی ناشی از انقلاب بود. هر انقلاب ضربه‌ای است که دستگاه‌های موجود از این ضربه تا مدت زمانی دچار سرگشتگی می‌شوند و به سرعت نمی‌توانند خود را با اهداف انقلاب منطبق نمایند. از سوی دیگر نگاه بیرونی به این دستگاه‌ها در اوایل پیروزی انقلاب، همراه با نوعی بی اعتمادی است چرا که یادگار‌های نظام قبلی اند و نمی‌توان آنها را با اعتماد کامل پذیرفت. این نگاه بی اعتمادی برآشفتگی و بی تحرکی این دستگاه‌ها می‌افزاید و به این واقعیت ناهنجار باید وجود نیرو‌های ناخالص و تصفیه نشده را افزود که علی رغم پیروزی انقلاب، خود را به لطایف الحیل در این دستگاه‌ها حفظ کرده اند و به صورت نامحسوس سنگ اندازی و کارشکنی می‌کنند.
عوامل مذکور دست به دست هم می‌دهند تا در دستگاه‌های موجود باقی مانده از رژیم گذشته، شاهد ناهماهنگی و تشتت شویم. در چنین شرایطی وجود دستگاه‌های هماهنگ کننده، بیش از پیش احساس می‌شود.
ج) نوپایی موجب بی تجربگی است
در کنار دستگاه‌های موجود باقی مانده از گذشته، انقلاب با خود دستگاه‌ها و نهاد‌هایی نوپا می‌آورد. دستگاه‌ها و نهاد‌های نوپایی که به خاطر شرایط واهداف انقلاب، وجودشان ضروری می‌نماید مثل کمیته‌های انقلاب و سپاه پاسداران و غیره.
نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که انقلاب، لااقل برای یک نسل بیش از یک بار قابل تجربه و آزمایش نیست بنابراین نمی‌توان از نیرو‌های انقلاب در همان آغاز راه، انتظار تجربه را داشت. از سوی دیگر نداشتن تجربه، دلیلی بر اقدام نکردن نیست و در این صورت باید دست به هیچ کاری نزنیم چراکه هرکاری برای اولین بار، به دور از تجربه است. از همین رو دستگاه‌های انقلابی به وجود آمدند و در عین نداشتن تجربه، دست به اقدام زدند و چاره‌ای جز این نبود.
اما بی تجربگی آفاتی نیز با خود همراه دارد از جمله کوتاهی در اموری که نباید کوتاهی می‌شد (تفریط) و تندروی در اموری که نباید تندروی می‌شود (افراط) و نیز دوباره کاری و چند باره کاری، دخالت نهاد‌ها و دستگاه‌ها در کار‌های یکدیگر، اتلاف وقت و نیرو‌ها و در نتیجه ایجاد برخی دلسردی‌ها و شاید برخی کینه‌ها و دشمنی‌ها این‌ها مسائلی بود که لاجرم باید به آنها مواجه می‌شدیم و آگاهانه از هر واقعه‌ای تجربه‌ای اندوخته و آنها را آزمودیم.
نهاد‌های هماهنگ کننده زمینه استفاده لازم و به موقع از تجارب را فراهم می‌کردند. البته استفاده از این نهاد‌های هماهنگ کننده (از جمله شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی) خود تجربه‌ای بود که به سادگی و در گام‌های نخست حاصل نشد بلکه در مسیر زمان و در برخورد با وقایع متعدد به دست آمد.
ح) احساس تعهد از سوی همه نهاد‌های انقلابی
از آنجا که هر نهاد انقلابی خود را فرزند انقلاب می‌دانست در تلاش بود به هر نحو ممکن و با انجام هر نوع فداکاری، انقلاب اسلامی را حفظ کند. این تلاش در تمامی امور مشاهده می‌شد و به ویژه در امور تبلیغی. یعنی هر نهاد انقلابی تلاش می‌کرد که اهداف انقلاب را تبلیغ نماید و مردم را با انقلاب همراه و همگام نگاه دارد. این تلاش تبلیغی به شیوه‌های مختلف از جمله چاپ عکس و پوستر و کتاب گرفته تا برگزاری راهپیمایی و مراسم و صدور اعلامیه و بیانیه بود. این تلاش فراگیر در عین خجستگی، مشکل آفرین نیز بود که در سطور پیشین قسمتی به آن اشاره شد. این احساس مسئولیت تبلیغی و اینکه همه در امور تبلیغی انقلاب شرکت داشتند، گاهی اوقات منجر به پدیده‌ای می‌شد که در اصطلاح روانشناختی “پخش مسئولیت” نامیده می‌شود یعنی وقتی همه در کاری دخالت کنند گاهی اوقات مواردی پیش می‌آید که کاری را هیچکس انجام نمی‌دهد به امید اینکه دیگری انجام خواهد داد. به عبارت دیگر، چون همه نهاد‌ها دخالت می‌کردند، گاهی اوقات هر نهادی به امید نهاد دیگر وارد عمل نمی‌شد و عملا آن کار متوقف باقی می‌ماند. از سوی دیگر، چون مخاطب امور تبلیغی، مردم می‌باشند اگر تشتت و ناهماهنگی و دخالت در امور یکدیگر میان نهاد‌های تبلیغی وجود داشته باشد موجب سلب اعتماد مردم خواهد شد و سلب اعتماد مخاطبین به منبع تبلیغی موجب کمرنگ شدن “پیام” مورد تبلیغ خواهد گشت. تمامی موارد اشاره شده یعنی فلسفه وجود نهاد‌های انقلابی، ضعف دستگاه‌های سنتی، توطئه‌ها و کینه ورزی‌های دشمنان داخلی وخارجی انقلاب، ناهماهنگی دستگاه‌های باقی مانده از رژیم گذشته و بی تجربگی نهاد‌های نوپای انقلابی دست به دست هم داد تا وجود نهادی هماهنگ کننده در امور تبلیغی به عنوان یک ضرورت احساس شود و شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی تشکیل گردد. البته در طی فعالیت‌های شورا تا زمانی که اساسنامه آن به تصویب رسید، از کل تصورات که در اذهان نسبت به تبلیغات اسلامی وجود داشت کاسته شد و بخش خاصی که به امر برگزاری راهپیمایی‌ها و مراسم رسمی و عمومی نظام می‌پردازد به عهده این نهاد سپرده شد./
نظر شما