خبرگزاری شبستان_رشت، ۱۰۵ سال پیش در چنین روزی، هفت نفر مسلح شبانه با یک قایق از بندر پیله بازار رشت (پیربازار) مخفیانه به سمت جنگل‌های تولم رفتند، توقف آنها در روستای «شیخ محله» بین روستاهای «هندخاله» و «سیاه درویشان» کنونی بود. در آن شب شرجی، به یک نفر بر می‌خورند که در میانه جنگل، کوره تولید ذغال داشت. نامش را سئوال می‌کنند و با شنیدن کلمه «همت»، آن را به فال نیک گرفته و همان روز عهد می‌کنند که تا استبداد داخلی و استعمار خارجی را شکست نداده‌اند، موی سر و روی خود نتراشند و تفنگ بر زمین نگذارند و همان محدوده، مکانی می‌شود برای آغاز یک جنبش مسلحانه در دل جنگل‌های دهستان کسما.
آن هفت نفر، از مجاهدان مشروطه‌خواه گیلان بودند که پس از سرخوردگی از شکست مشروطه سعی کردند، یک مبارزه مسلحانه را در محدوده کوچک‌تری آغاز کنند. میرزا کوچک جنگلی، دکتر حشمت طالقانی، یک نفر تفنگ ساز و چهار نفر دیگر، سواران قایقی بودند که درست در شب بیستم مرداد ماه ۱۲۹۴ خورشیدی در شیخ محله توقف کردند.
بیستم مرداد، می‌باید بیش از ۱۱ آذر در تاریخ مردم گیلان پاس داشته شود. زیرا، ۱۱آذر پایان یک راه بود و ۲۰مرداد رویش یک اندیشه. سالروز آغاز جنبش جنگل، آغاز یک حرکت اصلاحی در کشوری بود که به‌نظر می‌رسد هرگونه امیدی برای تغییر در آن به بن بست رسیده است. اگرچه نهضت جنگل به تصریح بسیاری از مورخان، در راستای تداوم حرکت مشروطه‌خواهی ایرانیان بود، ولی گویا سالروز آغاز این جنبش، در خاطره گیلانیان محو شده است.
«روبرت واهانیان» تقویم تطبیقی دویست ساله روزشماری تنظیم کرده که به تحلیل بهتر وقایع تاریخی کمک می‌کند. این مهندس معمار به گفته خود هشت سال و نیم از عمرش را صرف تدوین این تقویم تاریخی کرده است که بخشی از این تقویم بزرگ مربوط به رویداد نهضت جنگل است. با این تقویم، کار پژوهشگران ایرانی و خارجی در شناخت و تحلیل درست حوادث مرتبط با جنبش جنگل، آسان می شود.
این تقویم در پاییز سال ۱۳۸۳ در شماره ۵۵ فصلنامه «گنجینه اسناد» به چاپ رسید. این پژوهشگر، اول شوال سال ۱۳۳۳ هجری قمری را روزی دانست که در تاریخ گیلان و ایران ارزش زیادی دارد و می‌افزاید: در این روز نهضت جنگل فعالیت خود را رسما آغاز کرد و این تاریخ به عنوان یک ظرفیت فرهنگی در گیلان می باید ثبت شده و هرسال پاس داشته شود.
واهانیان با بیان اینکه در دوران پهلوی و به‌ویژه پهلوی اول، امکان پژوهش درباره جنبش جنگل نبود، اظهار کرد: پیش از انقلاب اسلامی، منبع موثقی برای مطالعه بر روی نهضت جنگل و شناخت آن منتشر نشده بود و بسیاری از پژوهشگران حتی نام میرزا را نشنیده بودند، اما پس از آن و به‌ویژه طی ۱۰ سال اخیر، بیشترین منابع و ماخذ پیرامون جنبش جنگل تالیف شده است.
وی در چگونگی تنظیم این تقویم تاریخی توضیح می دهد: زمانی که پژوهش در مورد جنبش جنگل را آغاز کردم، از افرادی نظیر شادروان میرابوالقاسمی در مورد تاریخ دقیق آغاز جنبش جنگل و رخدادهای مهم آن سئوال می کردم و ضمن مطالعه برخی منابع متوجه شدم تاریخ برخی رویدادهای مرتبط با نهضت، از نظر راویان یکسان نیست. در تحلیل تاریخ، باید وقایع تاریخی را دوره بندی و زمان بندی کرد، در غیر اینصورت نمی توان درستی این دوره ها را مقایسه کرد و در نهایت تحلیل درستی از علل حوادث ارائه داد. بنابراین، برای رفع این کمبود، دست به کار شدم و از روی تمام منابع داخلی و کتاب های ترجمه شده و... یک تقویم تطبیقی تنظیم کردم. با این تقویم، پژوهشگران می توانند به آسانی زمان وقوع تمامی رویدادهای مربوط به این جنبش را همزمان، به تاریخ میلادی، شمسی و قمری ببیند. تقدم و تاخر این رویدادها در یک نگاه می تواند به کار تحلیل هم کمک بهتری کند.
از نظر این پژوهشگر، بیستم مرداد باید به عنوان یکی از روزهای شاخص در تاریخ گیلان و ایران به خاطر سپرده شود و با یادآوری آن به بازشناسی نهضت جنگل و افرادی که در آن تاثیر گذار بودند و تاثیر این جنبش بر تاریخ ایران پرداخت.
«فرزاد همتائی» جنبش جنگل را سرآمد خیزش های مردمی این مرز و بوم می داند و می گوید: وقایع تاریخی در بسترهای جغرافیایی، اعم از انسانی و طبیعی شکل می گیرند. بنابراین هر بستر جغرافیایی معین، واجد ظرفیت ها و داشته هایی منحصربه‌فردی است که آن را نسبت به سایر فضاها متمایز می کند.
این پژوهشگر تاریخ با اشاره به بستر شکل گیری جنبش جنگل در دهستان «کسما» ابراز می دارد: تا زمان به قدرت رسیدن پهلوی اول، «صومعه سرا» یکی از روستاهای تابعه کسما به‌شمار می رفت. اینکه چرا میرزا کسما را به عنوان بستر شکل گیری جنبش جنگل انتخاب کرد، به ویژگی های این دهستان بر می‌گردد. پیش از مشروطیت، اهالی کسما فعالیت های آزادیخواهی داشتند، به عنوان نمونه احمد کسمایی، یکی از سران اصلی جنبش در یادداشت های خود می نویسد:« طی ۴۵سال پس از بیداری ایران کسما هرگز ولو یک روز از فداکاری و مبارزه برای آزادی مردم ایران خالی از جنبش نبود.».
وی با بیان اینکه این منطقه در زمان جنبش مشروطه نیز بسیار فعال بود ادامه می‌دهد: پس از امضای فرمان مشروطه در ۱۴مرداد ۱۲۸۵ تا استبداد صغیر، کسما افق روشنی برای خود متصور بود و فعالیت های سیاسی همگام با سایر شهرهای گیلان در به ثمر رسیدن انقلاب داشت.
همتایی تاکید می کند: باتوجه به شواهد تاریخی و بررسی های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی می توان گفت زمینه ها و بن مایه های تاریخی اقتصادی و اجتماعی کسما به شکل گیری و تکوین هسته نهضت جنگل رابطه معناداری داشت.
همچنین شرایط اقتصادی کسما و تولیدات مختلف و تجارت منطقه موجب گردش مالی قابل توجهی بود که به لحاظ مالی توانست مخارج نهضت جنگل را تامین کند. البته بازوی مالی تاجری همچون احمد کسمایی را هم نمی توان از نظر دور داشت. «حاج احمد کسمایی» مالک چندین کارخانه و اراضی کشاورزی بود و در تجارت دستی داشت و نیروی انسانی زیادی در کسما تحت حمایت مالی وی بودند و همین نیرو به کمک جنبش جنگل آمد.
نظر شما