خبرگزاری شبستان، سرویس فرهنگی - محمد پورعلم : «سیدمرتضی آوینی» اوایل دهه هفتاد و پیش از شهادت در فکه، مقاله «انفجار اطلاعات» را به رشته تحریر درآورد. آن روزها ورود «ویدیو» به کشور، موضوعی بود که ذهن بسیاری از سیاستگذاران فرهنگی را مشغول کرده بود. این که با رسانه تازه ویدیو و فیلم ها و برنامه هایی که مردم خواهند دید چگونه باید برخورد کنیم؟ راهکاری که در آن زمان برای رفع نگرانی ها اتخاذ شد، ممنوعیت استفاده از ویدیو بود که مدتی اجرا شد اما مشخص بود نمی تواند راه حلی دائمی باشد. در آن زمان حداقل بخشی از جامعه به صورت مخفیانه دستگاه ویدیو و فیلم های وی اچ اس را از خانه ای به خانه دیگر می بردند تا به تماشای فیلم ها و برنامه های ضبط شده بنشینند. چند سالی گذشت تا سیاست گذاران فرهنگی به این نکته واقف شدند که «ممنوعیت» راهکار مناسبی برای ویدیو نیست. از این به بعد موسسه هایی همچون رسانه های تصویری زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شکل گرفت که ماموریت آن سیاستگذاری و نظارت بر این فضا بود.
«ماهواره» رسانه بعدی بود که در ابتدا به سرنوشت ویدیو دچار شد. همان رسانه ای که آوینی در مقاله «انفجار اطلاعات» به آن پرداخت و کوشید ذهنیت مدیران و اهالی فرهنگ را نسبت به آن تصحیح کند. او در همان سطور ابتدایی مقاله نوشت: «دهکده جهانی واقعیت پیدا کرده است، چه بخواهیم و چه نخواهیم، و ماهواره ها مرزهای جغرافیایی را انکار کرده اند.»
او در ادامه به تشریح مولفه ها و نتایج شکل گیری «دهکده جهانی» پرداخته و چنین توصیه می کند: «نباید بترسیم. حصارها تا هنگامی مفید فایده ای هستند که دزدان شب رو، بر زمین می زیند، اما آن گاه که دزدان از آسمان فرود می آیند، چگونه می توان به حصارها اطمینان کرد؟ پس باید از این اندیشه که حصارهایی بتوانند ما را از شرّ ماهواره ها محفوظ دارند، بیرون شد و «خانه را در دامنه آتشفشان بنا کرد.» باید در رو به رو شدن با واقعیت، به اندازه کافی جرئت و شجاعت داشت.»
این اندیشمند همچنین در توضیح سخنان خود گفته: «می خواهم بگویم که خود ماهواره، در عالم واقع، آن همه ترس ندارد که طنین این خبر در عالم وهم: « ماهواره دارد می آید. » طنین این خبر تا آنجا هراسناک است که بسیاری، از هم اکنون فاتحه همه چیز را خوانده اند: هویت ملی، اخلاق، زبان فارسی... چنان که پیش از آمدن تلویزیون نیز سخنانی چنین در افواه بود.»
آن چه در این چند سطر ذکر شد به شکلی دقیق و موشکافانه نحوه مواجهه جامعه ما با پدیده های رسانه ای نو را به تصویر می کشد. این که در ابتدا به فکر ساختن دیوار و انحصار می افتیم اما به زودی درمی یابیم دیوار راهکار موثر و دائمی نیست. اما این منطق و طرز تفکر از کجا نشات می گیرد؟ آیا جز این است که می ترسیم تفکری که با ویدیو، ماهواره و ... می آید تاثیر جدی بر ما بگذارد؟ پس تفکر بومی ما در این میان چه نقشی بازی می کند؟ آن تمدن، فرهنگ، زبان و هنری که این همه به آن می بالیم و بر آن تکیه می کنیم. شاید هم نگرانی ما ناشی از نابلدی کارکردن با ابزارهای تکنولوژیک است که البته این هم در بلندمدت توجیه قابل قبولی نیست.
سخن گفتن از راهکار ایجابی ما برای رویارویی با فرهنگی که از سوی دیگر جهان به سویمان می آید، مجالی دیگر می طلبد. برای این امر باید بار دیگر به مولفه های بومی بازگردیم و از خود بپرسیم فرهنگ ایرانی که روزی پذیرای تفکرات متفاوت و گاه متضاد بود و آن ها را در خود هضم می کرد امروز چگونه نگران مواجهه با ویدیو و ماهواره می شود!؟
به هرروی ماهواره چنان که آوینی گفته بود مرزها را درنوردید و دهکده جهانی را رقم زد. مواجهه سیاستگذاران فرهنگی ما اما بار دیگر مقابله سلبی با آن بود. رویکردی که تا همین چند سال قبل ادامه داشت؛ ماموران پلیس به پشت بام خانه ها می رفتند و دیش های ماهواره را جمع آوری می کردند. فردای آن روز اما دوباره تعدادی دیش بر پشت بام ها می رویید. باید پرسید آیا این تصویری قدرتمند از مواجهه جامعه ما با فرهنگ بیگانه ارائه می داد یا تصویری ضعیف؟ بهتر نبود به جای مواجهه بیرونی با آن چه گریزی از آن نبود به تقویت درونی می اندیشیدیم؟
با همه این ها دوران ماهواره نیز گذشت تا به دوران «تلفن همراه» و «اینترنت» برسیم. امروز دوران اینترنت است که در آن تقریبا همه فعالیت های انسانی به اینترنت و ابزارهای مرتبط با آن گره خورده است. نکته جالب توجه این که مواجهه ما با اینترنت نسبت به ویدیو و ماهواره متفاوت بود. علت این امر شاید به نگرش کاربردی ما نسبت به آن ها بازگردد یا مزایای اقتصادی که توسعه اینترنت و به خصوص اینترنت همراه برای کشور به ارمغان آورد. اتفاقا استقبال مردم از اینترنت همراه -که بر بستر گوشی های موبایل فعال می شود- هم قابل توجه بود؛ تا آن جا که این فناوری روز به روز در کشور فراگیرتر می شود.
تا این جا مشخص شد که تلفن همراه و اینترنت در بدو ورود به کشور به سرنوشت ویدیو و ماهواره دچار نشدند. اما در این میان، بخش هایی از رخدادهای فضای مجازی همواره از سوی جامعه و سیاستگذاران مورد انتقاد قرار گرفته و می گیرد که همین امر موجب شده نهادهای نظارتی محدودیت هایی را در این زمینه درنظر بگیرند. در کنار این ها بستر اینترنت زمینه های تازه ای از فعالیت در فضای مجازی را فراهم کرده که پیش از این تصوری از آن وجود نداشت. یکی از این قابلیت ها، پلتفرم هایی است که برای تماشای فیلم، سریال و هر نوع ویدیو ابتدا در نقاط دیگر جهان و حالا در کشور ما شکل گرفته است. بسترهایی که مخاطبان از طریق آن می توانند با پرداخت حق اشتراک به حجم بسیاری ویدیو دسترسی پیدا کنند. از این طریق است که برخلاف گذشته می توان آثار را به صورت قانونی و با رعایت حقوق تولید کننده به نمایش گذاشت. نکته مهم دیگر بهره مندی همه آثار به نمایش درآمده در این پلتفرم ها از مجوزهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان مرجع حاکمیتی در حوزه فرهنگ و هنر است. بنابراین خانواده ها می توانند با توجه به رده بندی فیلم ها و سریال ها، با خیالی آسوده تر از آثار داخلی و خارجی بهره مند شوند.
ادامه دارد
نظر شما