لزوم مستندسازی دفاع مقدس/ فاقد کتابخانه مجهز برای جستجوی تاریخ شفاهی هستیم

خبرگزاری شبستان_  گیلان، نوشین کریمی؛ تاریخ شفاهی یکی از شیوه‌های پژوهش در تاریخ است که به شرح و شناسایی وقایع، رویدادها و حوادث تاریخی بر اساس دیدگاه‌ها، شنیده‌ها و عملکرد شاهدان، ناظران و فعالان آن ماجراها می‌پردازد.

کمتر کسی پیدا می‌شود که از روی آگاهی و آینده‌نگری اسنادی از زندگی خود را برای بهره‌برداری مورخان آینده کنار بگذارد. برخی‌ها بی‌سوادند؛ دیگران وقت چنین کاری را ندارند. بعضی‌ها اصلاً به چنین قضیه‌ای فکر نمی‌کنند و بعضی نیز راه و روش آن را بلد نیستند و خیلی‌ها نیز به اشتباه گمان می‌کنند که حرف تاریخی ارزشمندی برای گفتن ندارند.

تاریخ شفاهی با ضبط گزارش‌های دست اول از راویان متنوع و متعدد در نیم قرن گذشته ابعادی مردمی به اسناد تاریخی بخشیده است. به طور خلاصه می‌توان گفت که تاریخ شفاهی در واقع گفت‌وگویی قاعده‌مند و آگاهانه بین دو نفر درباره ابعادی از وقایع گذشته است که از نظر هر دوی آنها دارای اهمیت تاریخی است و برای تبدیل شدن به سند و ماندگاری آن ضبط و ثبت می‌شود.

به قول آلِساندرو پورتِلی، یکی از اندیشمندترین مورخان شفاهی عصر حاضر، «کنش و واکنشی را که منبع[یعنی راوی] و مورخ[یعنی مصاحبه‌گرد] در حین مواجهه با یکدیگر در جلسه مصاحبه از خود بروز می‌دهند به تاریخ شفاهی موسوم است.»

حوزه هنری گیلان که به عنوان بهترین گروه تاریخ شفاهی کشور شناخته می شود نه تنها آثار ارزشمندی در این حوزه دارد بلکه هر از چندگاهی با برگزاری نشست های نقد و بررسی درصدد تقویت نقاط قوت و رفع نواقص مربوط به این کار است.

* نویسنده تاریخ شفاهی باید سراغ مستند سازی برود

همزمان با چله دفاع مقدس جلسه نقد و بررسی کتاب های تاریخ شفاهی داغ بود و «محمد پرحلم» با تاکید بر ضرورت جمع آوری آثار و اسناد مهم تاریخی به خبرنگار خبرگزاری شبستان گفت: ما باید تلاش کنیم تا دست آیندگان مانند دستان ما از گذشته خالی نباشد.

معاون فرهنگی هنری حوزه هنری گیلان بیان کرد: تاریخ شفاهی و خاطره سند زنده و شیرینی است که می توان با جان و دل آن را پذیرا شد و صدها برابر این سند ماندگار خواهد بود تا آیندگان گذشته خود را بخوانند و زندگی بهتری داشته باشند.

وی اظهار کرد: علاوه بر تاریخ شفاهی جنگ، آداب و سنن بسیاری را از کودکی تا بزرگسالی این افراد، زندگی مردم و خلق و خوی آنها و... بیان می کند که می تواند هر کدام به نوعی دستمایه هنرمندان بخش های مختلف باشد.

پرحلم با اشاره به اینکه کتاب «حسن ژیپاد» خاطرات شفاهی حسن سلطانی از تکاوران دریایی گیلانی یکی از کتاب هایی است که به مناسبت هفته دفاع مقدس مورد نقد و بررسی قرار گرفت، افزود: به طور مثال راوی این کتاب که خود در مقاومت 34 روزه خرمشهر حضور داشته است و جزو تنها گروه نظامی بودند که قبل از شروع رسمی جنگ در خرمشهر مستقر شدند و آخرین گروهی بودند که از آن شهر خارج شدند.

وی خاطر نشان کرد: با توجه به بالا رفتن سن رزمندگان و بازماندگان آنان، دانستن حتی بخشی از خاطرات دفاع مقدس که قابل استخراج است می بایست مورد دقت و توجه قرار بگیرد.

*فاقد یک کتابخانه مجهز و بروز برای جستجوی مطالب تاریخ شفاهی در استان هستیم

«محمود رنجبر» نیز با بیان اینکه اگر بدون هیچ حب و بغضی به تاریخ ایران در ۲۰۰ سال گذشته نگاه کنیم می بینیم وقتی ایران در هر جنگی وارد شد بخشی از سرزمین خود را از دست داد، اظهار کرد: اما در دوران دفاع مقدس و هشت سال جنگ ذره ای از خاک این کشور کاسته نشد و این به عنوان دریچه و چشم اندازی برای افق آینده ما مورد توجه است.

رنجبر افزود: اما چرا با وجود اینکه تمام دنیا با ایران در جنگ بود اما ایران یک وجب از خاکش را نداد پس می توان به حضور جوانانی اشاره کرد که با تمام وجود در برابر دشمن ایستادند.

وی افزود: ۱۹ ماه از انقلاب اسلامی گذشته بود و ما پنج هزار نظامی خارجی در کشور داشتیم که اسرائیلی، آمریکایی، اتریشی و غیره بودند و در آن زمان از کشور خارج شدند، پس عده ای که ماندند خدمتگزار بودند و با جان و دل در دفاع مقدس شرکت کردند.

این منتقد و استاد دانشگاه با بیان اینکه سرزمین ها و کشورهای مختلف در مورد سربازان و رزمندگان خود به نوعی خاص رفتار می‌کنند، گفت: در اینگونه خاطرات اغلب رزمندگان مطالبی که بیان می کنند موازی با هم است و زاویه دید آنها نسبت به یک موضوع به زیبایی و اهمیت کار اضافه می کند.

رنجبر تصریح کرد: فاصله شلمچه تا خرمشهر ۱۵ کیلومتر است و با ۳۴ روز مقاومت برای آزادسازی خرمشهر، نقش ارتش بی نظیر است.

وی با تاکید بر اینکه در خوانش تاریخ با سه عنصر متن، نویسنده و خواننده رو به رو هستیم، اذعان کرد: اما در تاریخ شفاهی راوی هم وجود دارد و این حضور در متن است از این رو راوی و نویسنده باید با هم پیش بروند.

رنجبر با اشاره به اینکه نویسنده باید سراغ مستند سازی برود و با استناد بالادستی گفته های راوی را چک کند و با کسانی که با آن صحنه درگیر بودند گفتگو داشته باشد و اطلاعات به دست آمده را مورد بررسی قرار دهد و در حد امکان خود و راوی به مکان رویداد رفته تا آن صحنه ها از نزدیک بازسازی شوند تا در آن حس و حال قرار بگیرد گفت: نویسنده باید تعلیق را در ابتدای کار بیاورد تا جذابیت و دنبال کردن کار برای مخاطب زیاد شود.

وی افزود: آن چیزی که از سوی متولیان تاریخ شفاهی که کمتر رعایت می کنند این است که روایت داستان و تاریخ شفاهی از روی جلد کتاب شروع می شود و این شروع باید ادامه داشته باشد و با صفحات اول گره بخورد که متاسفانه در برخی آثار دیده نمی شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان در خصوص اسم کتاب اضافه کرد: وقتی اسم کتاب مشخص می شود باید ایهام داشته باشد و خواننده وارد این ایهام شده و به دنبال آن برود.

رنجبر خاطر نشان کرد: همراه بودن مخاطب با راوی ضروری است از این رو باید بداند که نام انتخاب شده آیا هویت معنایی، یا هویت موضوعی دارد و محور روایت است یا خیر.  

وی همچنین با بیان اینکه متاسفانه زن در تاریخ شفاهی غائب است، تاکید کرد: داستان زندگی شخصی، ازدواج و اینکه همسر راوی در زمانی که او نبوده چگونه گذران زندگی می‌کرده است و... باید مورد توجه باشد، در این میان نباید به حافظه کنونی راوی اعتماد کرد، نویسنده موظف است بینامتنیت را در مورد متنی که می نویسد اجرا کند.

رنجبر با انتقاد بر اینکه دستگاه های متولی تاریخ شفاهی استان مسئول هستند زیرا ما فاقد یک کتابخانه مجهز و بروز برای جستجوی مطالب تاریخ شفاهی در استان هستیم و اساسا در استان گیلان تاریخ شفاهی نداریم، اظهار کرد: متاسفانه خیلی از کتاب های تاریخ شفاهی ما در خارج از کشور اهمیت تاریخی به معنای تاریخ شفاهی ندارند و به آن اعتماد نمی کنند چون در آنها تناقض هایی وجود دارد که آنها در مقابله و مواجهه با هم، معناهای دیگری را به ذهن متبادر می کنند.

وی تصریح کرد: ما برای اینکه این اتفاق در تاریخ شفاهی کشورمان رقم نخورد باید بانک اطلاعاتی مشخص داشته باشیم و همه کسانی که در این عرصه کار می کنند فایل های نوشتاری را به منبع اطلاعاتی بدهند تا بتوان موارد مشابه را جستجو کرد و در صورت وجود داشتن، یافت.