نسبت بین دین و حکمت اسلامی با پژوهش های مرتبط با محیط زیست

به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، «منصور شاه ولی» در نشست علمی مجازی «حکمت اسلامی و محیط زیست» از سلسله نشست های همایش مجازی «علوم انسانی- اسلامی، پژوهش و فناوری» که پیش از ظهر امروز(پنجشنبه 27 آذر) از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، اظهار داشت: تا سال 89 حدود 180 کنفرانس بین المللی و 280 معاهده موافقت نامه و پروتکل بین المللی در حوزه حفاظ از محیط زیست برگزار شده است.

استاد تمام دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز افزود: در سال 2000 فراخوان بین المللی ادیان برای حفاظت از محیط زیست داده شد، همچنین ما شاهد برگزاری کنفرانس ادیان و محیط زیست در کشورهایی نظیر ایران در سال 78 هستیم در نهایت شاهد گردهمایی رهبران دینی در سال 2014 در سازمان ملل بودیم.

وی در ادامه عنوان کرد: اما در بعد پژوهش باید بگوییم که اولین پژوهش زیست محیطی میدانی در این باره رساله دکتری من در استرالیا بود که در سال 1994 از آن دفاع کردم که در آن ابتدا با طرح این مسأله که منطق پایداری مکتب پراگماتیسم مطرح شد، یعنی برای حفظ محیط زیست باید به دنبال به کار گیری کمتر نهاده باشیم و در پایان به نقش مذهب رسیدم چون انسان ها دارای عقاید، نظرها و رفتار و فکر متفاوتی هستند که با محیط زیست تعامل دارند و نیازمند شناخت هستند تا بتوانند خواسته های ادیان را در باب حفاظت محیط زیست عملیاتی کنند.

شاه ولی با اشاره به این که از گذشته نسبت دین و محیط زیست در غرب مطرح بوده است، گفت: ولی از سال 1998 تلاش های بین المللی در این وادی اتفاق افتاد و شاهد نمایش 11 جلد کتاب از انتشارات دانشگاه هاروارد هستیم که وجه مشترک همه آنها موضوع اکولوژی و ادیان است و حتی اکولوژی و دانش های سنتی است و تلاش های دیگری هم صورت گرفته و توسعه تحصیلات تکمیلی در دانشگاه های کشورهای جهان به ویژه آمریکا در این ارتباط صورت گرفته است.

وی بیان داشت: دین و نظم طبیعت، الهیات و محیط زیست، اخلاق زیست محیطی، اخلاق و محیط زیست، انسان و طبیعت در قرآن، مبانی مطالعات محیط زیست در اسلام، سیمای طبیعت در قرآن و اسلام و محیط زیست نیز از جمله آثاری است که در این باره در ایران منتشر شده است.

استاد دانشکده کشاورزی شیراز در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: منکر نگاه تاریخی نباید بود ولی آیا نگاه اعتقادی نیز برای رویکرد الهی به محیط زیست ضرورتی وجود دارد؟ اگر ضرورت دارد مراجع نگاه اعتقادی به حکمت اسلامی به محیط زیست کدام است؟

وی با بیان این که امروز شاهد بحران زیست محیطی هستیم که از فعالیت های کشاورزی، دامداری در محیط های روستایی پدید آمده است، گفت: در سال 82 پنج الگو برای حفاظ از منابع طبیعی در دنیا و ایران مطرح شد که این پنج مورد مدل سنتی نشر، مدل چندگانه، مدل اجتماعی، فرهنگی و سازمانی، مدل شناخت انسان(دانش بومی) و در نهایت مدل دینی بود که مشخص می‌شود توجه ها از سمت سخت افزار به نرم افزار می رود.

شاه ولی ابراز داشت: ما در ادامه به این نتیجه رسیدیم که در حفاظت محیط زیست تلاش های زیادی در حال اتفاق افتادن است، همچنانکه در سال 1392 یکسری جنبش های جهانی به عمل آمده است یعنی متوجه شدیم که پژوهش های محیط زیست شامل بوم گرایی فنی به همراه بوم گرایی معرفتی شده است.

وی در ادامه سخنان خود خاطرنشان ساخت: قشر اولویت داران محیط زیست، بدون شک مردم شامل بهره برداران، کشاورزان، کارشناسان، پژوهشگران، مدیران و سیاستمداران هستند و خود این ها نیز باید محیط زیست را نجات بدهد، همچنانکه اخیرا یکی از اندیشمندان غربی گفته بود که «تغییر در فعالیت های روزانه مردم کلید طلایی ایجاد دنیایی پایدار است» و این در حالی است که خداوند متعال 1400 سال پیش در قرآن کریم فرموده بود: «ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم» یعنی تغییر و تحولات جهان به دست انسان است.

استاد کشاورزی دانشگاه شیراز یادآور شد: سؤالی که مطرح است این است که از کدام قشر باید آغاز نمود؟ بدون تردید باید از قشر پژوهشگران شروع کنیم چراکه انجام پژوهش دیگر اقشار را تحت تأثیر قرار می دهد، همچنانکه رهبر معظم انقلاب نیز در امور مختلف کشور نظر پژوهشگران و خبرگان را فصل الخطاب می‌دانند.

وی اضافه کرد: باید بدانیم این که فقط بگوییم کافی نیست بلکه باید آستین ها را بالا بزنیم و وارد میدان عمل شده و بتوانیم از آموزه های حکمت اسلامی در حفاظت و نجات محیط زیست اقدام کنیم؛ نتیجه دو پژوهش انجام شده این است که پژوهشگران به عنوان پیشگامان حافظ محیط زیست باید مورد توجه بیشتر باشند و لذا در این قشر نیازمند آشنایی با روش شناسی پژوهش حکمت اسلامی هستیم.

وی با تأکید بر این که ویژگی های شخصی و حرفه ای پژوهشگر محیط زیست  برای تحقق عملی حکمت اسلامی ضرورت دارد، گفت: پژوهشگر باید از روش تبیین بهره گیرد که تبیین نیز تعریف ساده و قابل فهم موضوع پژوهش است که همزمان برای عمل انجام می گیرد، همچنانکه علامه طباطبایی(ره) نیز تبیین را کشف و پرده برداری از علوم می‌دانند.

شاه ولی در بخش دیگری از سخنان خود ابراز داشت: تبیین در پژوهش محیط زیست یک ضرورت است به شرط آن که پژوهشگر معتقد و متعهد به تبیین نظر و عمل باشد، پژوهش نوآورانه باشد، با رویکرد فرارشته ای انجام گیرد و پژوهشگر در حرف و عمل موحّد باشد، بنابراین می توانیم از آموزه های دین و حکمت برای نجات محیط زیست استفاده کنیم که آنهم استفاده و ورود حداکثری پژوهشگران متعهد محیط زیست به عرصه حکمت و بهره گیری حداکثری آنها از آموزه های دین مبین اسلام است.