علوم انسانی اسلامی مبتنی بر عقل، نقل و تجربه صحیح است

به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، آیت الله «علی اکبر رشاد» در مراسم اختتامیه همایش مجازی «علوم انسانی- اسلامی، پژوهش و فناوری» که عصر امروز(پنجشنبه 27 آذر)از سوی مجمع پژوهشگاه های علوم انسانی-اسلامی، برگزار شد، ضمن گرامیداشت سالروز شهادت آیت دکتر مفتح اظهار داشت: وحدت حوزه و دانشگاه یکی از آرمان های بزرگ حضرت امام(ره) بود هرچند این مسأله از سوی حوزه و دانشگاه هنوز به طور جدی پیگیری نشده است و این مجمع تا حدی این خلأ را پر کرده است.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عنوان کرد: یکی از مسائلی که در حوزه علوم انسانی اسلام و به طور عام علم دینی مطرح می‌شود، بد فهمی هایی است که نسبت به این عنوان صورت پذیرفته که گاه عامدانه و گاه ناآگاهانه بوده است.

آیت الله رشاد بیان داشت: برخی از مغرضین گاهی این آرمان این طور تفسیر می‌کنند که افرادی که به تولید علم دینی دعوت می‌کنند می خواهند علوم انسانی را از نقلیات استنباط کنند، برخی افراد در بین چنین کسانی هستند که درک درستی از دین ندارند و فهم و معرفت دینی در حد مطلوب ندارند و نمی دانند شیوه کار علمی دینی چگونه است؟ منطق اجتهاد چیست؟ آنها حتی از علم هم درک صحیحی ندارند.

وی با بیان این که علوم انسانی تنها عقل بنیاد یا تنها نقل بنیاد یا تنها شهودی عرفانی، گفت: علم دینی صرفا علم تجربی نیست و حس ابزار یا حس منبع نیست بلکه اصولا معرفت دینی چند منبعی است علاوه بر این که اصول علمیت علم به منبع یا منطق آن ارجاع نمی‌شود و ثانیا هویت علم به ملاکاتی برمی گردد که در فلسفه و برخی دیگر از علوم همچون اصول تحت عنوان مناط وحدت و تمایز علم مورد بررسی قرار گرفته است.

آیت الله رشاد افزود: مهمترین نظریه که عمده حکمای ما نیز از آن پیروی کرده اند این است که موضوع ملاک وحدت و تمایز است ولی به تصور ما این آراء همگی می‌تواند محل تأمل باشد و نمی‌تواند ملاک تمایز علوم را صرفا به یک مناط ارجاع دارد بلکه هر علمی سه لایه مؤلفه دارد که یکی از لایه های علم مؤلفه های رکنی است که آنها را به مبانی، موضوع، مسائل، غایات و منطق و منهج و منبع علم تفسیر می کنیم که مورد پنجم یعنی منبع به چندین مورد اشاره دارد که اعم از نقل و عقل و تجربه است، هرچند تجربه اگر کارآمد باشد فرزند عقل است.

وی در ادامه عنوان کرد: وقتی از پنج عنصر مجموعه ای پیدا شد، یک علم تکون پیدا کرده است و بر این اساس با دیگر علوم تفاوت پیدا می‌کند، هرچند ممکن است نسبت به برخی از این پنج مورد نقدها و تأملاتی باشد ولی به طور کلی می‌توان گفت که این عناصر و ارکان می‌تواند یک علم را شکل بدهد.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به این که معرفت دینی معرفتی چند منبعی  چند مجاری است، گفت: اگر انسان عادی از همه منابع بهره گیری کند و داده های دیگری را تصحیح کند می‌تواند به معارف حق وشناخت حقایق دست پیدا کند؛ علم دینی و علوم انسانی اسلامی نیز نوعی معرفت دینی است.

وی بیان داشت: علوم انسانی را اگر فقط از نقل یا عقل یا قرآن اخذ کنیم، حتما اسلامی نیست چون همه حقایق در مجموعه اینهاست نه در یکی از آنها؛ در نتیجه علم دینی وعلوم انسانی اسلامی ازهمه منابع معتبر از نظر دین و همه مجاری معرفت که ریشه در ساحت الهی دارد بهره می گیرد بنابراین تنها علم نقلی یا عقلی یا تجربی نیست.

آیت الله رشاد در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: علم یا دینی است یا دینی نیست چون ما علم ناقص و میانی نداریم و علم دینی و دینی تر نداریم و بنده آن را به عنوان نظریه تناسخ نام گذاری کرده ام بنابراین یا همه مؤلفه های یک علم دینی است یا اگر یکی از مؤلفه های آن دینی نباشد، کلا علم دینی نخواهد بود و به لحاظ ماهوی دینی نیست هرچند به شاید به لحاظ بستر تمدنی که متولد شده بتوانیم آن را دینی بدانیم ولی ماهیت آن دینی نخواهد بود.