خبرگزاری شبستان _رشت، سال ۱۳۹۵، بخشی از باغ تاریخی سالارمشکات در محله چمارسرا توسط شهرداری رشت تملک شد و با کف سازی و بازپیرایی درختان، باغ تبدیل به یکی از بوستان های این شهر شد. همان زمان، بسیاری از سازمان های مردم نهاد فعال در حوزه محیط زیست، به نحوه تغییر کاربری باغ، نظیر قطع برخی از درختان آزاد و نارون، ایجاد قدمگاه های بتنی و طویل در باغ بجای قدمگاه سنگی، ریخته شدن سیمان و بتن در بن درختان و... اعتراض داشتند. حالا بخش باقیمانده این باغ نیز توسط شهرداری رشت تملک شده و مدتی است بازپیرایی و بهسازی فاز دوم بوستان سالار مشکات آغاز شده است.
اگرچه این اقدام شهرداری رشت در راستای توسعه فضای سبز شهری قابل تقدیر است، ولی به‌نظر می رسد، طرحی که برای بازپیرایی باغ مطالعه شده بود، به دلیل هزینه بر بودن، کنار گذاشته شده و اقدامی شتابزده درحال اجراست.
به گفته «کیوان پندی» یک پژوهشگر، «حاج حسینعلی سالار مشکات» فرزند حاج میرزا علی اکبر مشکات السلطنه و از خاندان منجم باشی لنگرودی بود. پدر وی از سوی احمدشاه قاجار لقب سالار مشکات یافت. او از رجال گیلان عصر پهلوی و از ملاکین قاسم آباد علیا در شهرستان رودسر بود و مالکیت بخشی از محله چمارسرای رشت از آن وی بود. مالکیت باغ چمارسرا در اصل متعلق به همسر مشکات السلطنه، مرحومه سیده ماهرخ بلغاری بود. سالار مشکات در دهه ۴۰، رئیس انجمن شورای شهر رشت هم بود. او در سال های پایانی عمر در کانادا زندگی می‌کرد و در سال ۱۳۷۱ در سن ۸۷ سالگی در آن کشور از دنیا رفت.
باغ سالار مشکات در اوایل دهه ۴۰خورشیدی یکی از تفرجگاه‌های مردم شهر رشت بود و به گفته محمود نیکوییه، نویسنده کتاب «رشت شهر باران» مردم رشت روزهای جمعه برای گردش و تفریح به باغ سالار مشکات می‌رفتند. این باغ، روزهای سیزده فروردین نیز پذیرای دوستداران طبیعت بود. افزون بر آن وجود یخچال طبیعی در باغ، موجب شده بود مردم در تابستان ها برای تهیه یخ، به این باغ مراجعه کنند.
این یخچال، گودالی به ارتفاع ۱۰ متر و قطر ۲۰متر بود که اطراف آن درختان تنومند آزاد کاشته اند تا ریشه‌های درختان نقش تصفیه آب و برگ‌ها و شاخه‌ها نقش سایه‌انداز یخچال را داشته باشد. در زمستان‌ها این گودال پر از برف می‌شد و با فشرده کردن برف، روی آن را با گیاه کرف (سرخس) می‌پوشاندند تا ماندگاری بیشتری داشته باشد. اما این باغ بزرگ، عاقبت بخیر نشد و بعدها بخش‌های زیادی از آن تصرف و به عنوان مجتمع‌های مسکونی برای برخی از دستگاه‌های دولتی تغییر کاربری یافت.
اکنون نیز خانه‌های یک شکل در انتهای باغ، سندی است بر کوچک شدن باغ سالار مشکات. متاسفانه کوچک شدن هنوز هم ادامه دارد. با صدور مجوز ساخت رستوران چوبی در بخش انتهایی، همچنان کوچک شدن باغ تاریخی سالار مشکات ادامه دارد.
شهرداری رشت در سال ۱۳۹۵، بخش باقیمانده باغ را با مذاکره و تهاتر از وراث سالار مشکات خریداری کرد. فاز نخست این باغ که یخچال طبیعی چمارسرا نیز در آن قرار دارد، طراحی شد و با بازپیرایی درختان و البته قطع تعدادی از این درختان تبدیل به یکی از بوستان‌های زیبای شهر رشت شد. اگر در میانه گذرگاه‌های بتنی فاز نخست دقت کنید، آثار تنه درختان تنومند قطع شده داخل بتن پیداست. آن زمان در یک حرکت شتابزده قرار بود گودال ۱۰متری یا همان یخچال نیز پر شود که خوشبختانه با ثبت ملی آن از سوی اداره کل میراث فرهنگی، از نابودی همیشگی نجات یافت. اکنون این یخچال، تنها یخچال طبیعی رشت از چندین برف چالی است که سیاحان گزارش داده اند.
اخیرا شهرداری رشت با تملک بخش باقیمانده باغ، طراحی فاز دوم باغ سالار مشکات را در حال اجرا دارد. به گفته بسیاری از کارشناسان زیست محیطی، زیبایی این باغ، تنها درختان تنومند آزاد نیست، بلکه اختلاف ارتفاع در بخش‌های مختلف، مهمترین دلیل زیبایی این باغ است. این اختلاف ارتفاع به‌ویژه در فاز دوم بیشتر نمود دارد، به نحوی که فاز اول و یخچال طبیعی در ارتفاع بلندتری قرار گرفته و فاز دوم در بخش گودتری است. به‌نظر می رسد در پست‌ترین بخش فاز دوم، در گذشته جویباری عبور می‌کرده است. زیرا آثاری از آن در باغ پیداست و در این بخش، اکنون اگوهای فاضلاب عبور می‌کند.
فاز دوم علاوه بر درختان آزاد، درختان نارنج و چنار هم دارد. اگر این روزها به باغ سالار مشکات سری بزنید، با حذف یک باب منزل مسکونی که تصرفی و غیرمجاز در باغ ساخته شده بود و همچنین بازپیرایی علف‌های هرز و درختان پوسیده، این اختلاف ارتفاع، به خوبی مشاهده می‌شود. پیش از اجرا، بازپیرایی فاز دوم باغ سالار مشکات، از سوی سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری رشت، مطالعه و طراحی شده بود. ولی مشخص است طرح درحال اجرا، آن طرح مطالعه شده نیست. قرار بود قدمگاه این باغ، در سطح طراحی نشود تا با قرارگیری در یک ارتفاع بلندتر، کمترین آسیب به زیستگاه درختان و بوته‌ها صورت گیرد، ولی همچون فاز نخست که قرار بود قدمگاه سنگی باریکی اجرا شود، باز هم گذرگاه عریضی از سنگ و بتن درحال اجراست.
نزدیک به اگوهای فاضلاب، برخی از درختان آفت‌زده و پوسیده قطع شده است. راه‌های بتنی، تنه چند اصله درخت را احاطه کرده است و در بسیاری از بخش‌ها، سیمان در بن محیط درختان ریخته شده است. خوشبختانه چند اصله درخت نارنج –که در میانه باغ قرار دارد و در اردیبهشت ماه با شکوفه‌های خود، تمام محله را معطر می‌کند- باقی است و اطراف آن بازپیرایی و علف‌های هرز آن کنده شده است.
رییس سازمان سیما و منظر و فضای سبز شهرداری رشت تاکید دارد که در اجرای فاز دوم باغ سالار مشکات، هیچ درختی قطع نشده است. «علیرضا قانع» با اشاره به طرح مطالعه شده برای فاز دوم باغ، می‌افزاید: اگرچه این طرح بسیار جامع بود، ولی اجرای آن بسیار هزینه بر بوده و در عمل امکان اجرای آن برای شهرداری نبود.
وی، با اشاره به نظارت مداوم سازمان فضای سبز شهرداری درحین اجرا، اضافه می‌کند: بعید است که در بن درختان سیمان و بتن ریخته شده باشد و در بخش ورودی که چند اصله درخت در گذرگاه بتنی قرار گرفته، به پیمانکار تذکر داده شده که مسیر گذرگاه را تغییر دهد تا آسیبی به درختان وارد نشود.
قانع در پایان تاکید کرد که نظارت بر حسن انجام کار را افزایش خواهد داد.
بسیاری از کارشناسان محیط زیست اذعان دارند، که سرانه فضای سبز شهر رشت بسیار کمتر از شهرهای کویری است. آن هم برای شهری که به تایید سیاحان دوره قاجار، تماما خانه باغ‌های سرسبز داشت اما اکنون معدود باغ‌های تاریخی رشت کوچک و کوچکتر می‌شوند.
نظر شما