جلوه گری موزه‌های زیبا در پایتخت تاریخ و تمدن/ مهمترین موزه‌های همدان کدامند؟

به گزارش خبرگزاری شبستان از همدان، جای جای استان همدان از حضور تمدن‌های بزرگ و اقوام کهن حکایت می‌کند؛ تمدن‌هایی که آثارشان نه‌تنها در شهرها که در روستاها هم پس از گذشت قرن‌ها باقی مانده است.

استان همدان با برخورداری از پیشینه تاریخی چند هزار ساله دارای بناهای تاریخی و جاذبه‌های گردشگری فراوانی است و در کاوش‌ها و حفاری‌ها هم آثار ارزشمندی از دوره‌های تاریخی متعدد به دست آمده است.

در چند سال گذشته با هدف نگهداری آثار تاریخی و معرفی فرهنگ و آداب و رسوم مردم استان دارای موزه‌های متعددی در استان ایجاد شده و اکنون 15 موزه که برخی از آن‌ها در بناهای تاریخی واقع شده؛ تاریخ و فرهنگ مردمان این سرزمین کهن را به نمایش گذاشته‌اند.

استان همدان دارای 1۶ موزه است که از این تعداد ۸ مورد متعلق به سازمان میراث فرهنگی بوده و شامل موزه تپه باستانی هگمتانه، آرامگاه بوعلی سینا، موزه مردم‌شناسی حمام حاج‌آقا تراب، موزه میدان مرکزی و موزه‌های تاریخ و فرهنگ در اسدآباد، نهاوند، ملایر و تویسرکان می‌شود.

در کنار میراث فرهنگی برخی دستگاه‌ها و سازمان‌ها هم اقدام به ایجاد موزه کرده‌اند تا به‌طور تخصصی به معرفی تاریخ کهن و معاصر استان بپردازند؛ موزه تاریخ طبیعی، موزه دفاع مقدس، موزه آمادای، موزه حمام قلعه و موزه وقف در آستان مقدس امامزاده عبدالله(ع) 5 موزه غیر وابسته در استان همدان به شمار می‌روند.

 موزه آموزش و پرورش یا "موزه مدرسه"، موزه مشاغل در گنبد علویان و موزه شهدای نهاوند هم با مشارکت میراث فرهنگی و سایر دستگاه‌ها ایجادشده است. موزه‌هایی که هریک قطعه‌ای کوچک از جورچین تاریخ و فرهنگ و هنر استان را تشکیل می‌دهند؛ جورچینی که قطعات بسیاری از آن در سالیان نه‌چندان دور به یغما رفته یا هنوز کشف نشده است.

موزه هگمتانه

یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های همدان در تپه باستانی هگمتانه واقع‌شده و آثاری از هزاره اول پیش از مسیح تا دوران اسلامی در این موزه نگهداری می‌شود. بنای این موزه در یک طبقه و با زیربنای 600 مترمربع در مرکز محوطه باستانی هگمتانه قرار داشته که با توجه به انواع اشیاء و آثار باستانی عرضه‌شده می‌توان آن را به دو بخش تاریخی و اسلامی تقسیم کرد.

اشیاء هر دو بخش حاصل کاوش‌هایی است که در سال‌های گذشته از سطح تپه انجام‌شده و بیشترین آثار و اشیاء را آثار سنگی و سفالی تشکیل می‌دهد.

قدیمی‌ترین شیء این موزه، خمره سفالی مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد است که از نظر هنری بسیار ارزشمند بوده و مجموعه تابوت‌های سنگی و سفالی مربوط به دوره پارتیان که از میدان شیر سنگی به دست آمده‌اند، خمره‌ها و سنگ‌های تزئینی با نقوش زیبا و سنگ‌قبرهای دوران مختلف اسلامی نیز در این موزه نگهداری می‌شود.

موزه تاریخ طبیعی

موزه تاریخ طبیعی وابسته به دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا از زیباترین موزه‌های همدان و از گران‌بهاترین سرمایه‌های ملی است که به کوشش «جعفر محمد علیزاده» در مساحت تقریبی 2 هزار مترمربع ایجاد است.

این موزه، مجموعه‌ای کم‌نظیر از نمونه انواع گونه‌های حیوانی، گیاهی و طبیعی اقلیم ایران و جهان است که تماشای آن، ذهن هر بیننده‌ای را به گذشته و حال، اعماق آب‌ها و فراز خاک‌ها می‌کشاند.

در این مجموعه اعجاب‌انگیز که هم‌اینک به‌عنوان یکی از گران‌بهاترین سرمایه‌های ملی و بستری برای مطالعات دانش‌پژوهان و اهل تحقیق شناخته‌شده، هزاران نمونه زنده، سنگواره و «تاکسی‌درمی» شده از گونه‌های گیاهی پستانداران، پرندگان، خزندگان، حشرات و آبزیان به شیوه‌های مدرن و علمی نگهداری می‌شود.

موزه بوعلی سینا

موزه بوعلی سینا که در مقبره حکیم پرآوازه شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا واقع‌شده نیز از موزه‌های زیبای همدان به شمار می‌رود. آرامگاه شیخ‌الرئیس بوعلی سینا در مرکز شهر همدان واقع‌شده و طرح و نقشه این آرامگاه از گنبدکاووس اقتباس یافته و یکی از شاهکارهای هنر معماری به شمار می‌رود.

ساخت این بنا به شکل امروزه در سال 1330 شروع‌شده و در سال 1333 خاتمه یافته و در حال حاضر تالار جنوبی آرامگاه به‌عنوان موزه و محل نگهداری آثار ارزشمند و نفیس ایرانی و خارجی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

در این تالار، سکه، سفال، برنز و سایر اشیاء کشف‌شده مربوط به هزاره‌های پیش از میلاد و دوران اسلامی و در تالار شمالی کتابخانه‌ای مشتمل بر 8 هزار جلد کتاب خطی و چاپی نفیس ایرانی و خارجی و غرفه‌هایی مربوط به آثار بوعلی سینا و شعرا و نویسندگان همدانی نگهداری می‌شود.

باغ‌موزه دفاع مقدس

باغ‌موزه دفاع مقدس که سال 1389 گشایش‌یافته از زیباترین و مهم‌ترین موزه‌های مستقل استان همدان است؛ موزه‌ای که به همت سردار سرلشکر شهید حاج حسین همدانی و جمعی از یادگاران دفاع مقدس راه‌اندازی شده است.

این موزه که به معرفی تاریخ معاصر استان می‌پردازد در بلوار کولاب و منطقه گردشگری عباس‌آباد ایجادشده و به‌وسیله اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس نگهداری و مدیریت می‌شود.

در این مکان، آثار ارزشمند هشت سال جنگ تحمیلی شامل انواع ادوات جنگی، ماشین‌ها و ابزارهای مینیاتوری از مناطق جنگی و تعدادی یادبود از شهدای جنگ تحمیلی به نمایش گذاشته‌شده است. در محوطه بیرونی آن هم کتیبه هشت هزار شهید استان همدان، تندیس فرماندهان دفاع مقدس و آب‌نمای موزیکال قرار دارد.

موزه مشاغل گنبد علویان

در این موزه که به همت یک مجموعه‌دار ایجادشده، ابزارآلات سنتی و قدیمی 60 شغل در ایران نگهداری می‌شود که از بین آن‌ها می‌توان به کفش‌دوزی، طبابت، حجامت، دندانپزشکی، مسگری، قفل و کلیدسازی، آشپزی، کمربند سازی، ساعت‌سازی، ادوات سماورسازی، آهنگری، آب‌بندی، مقنی‌گری، ابزار ریسندگی، رمالی و دعانویسی، خراطی، صحافی، سراجی و چرم‌سازی، سلاخی و قصابی و انگشتر سازی اشاره کرد. در این موزه انواع پول، عقدنامه و اسناد قدیمی و کتاب‌های درسی دارالفنون تا اوایل انقلاب نگهداری می‌شود.

موزه مردم‌شناسی آمادای

موزه مردم‌شناسی آمادای از دیگر موزه‌های مستقل استان است که آن هم به کوشش پژوهشگر ارجمند جعفر محمدعلیزاده در دانشگاه آزاد واحد همدان و با هدف معرفی فرهنگ و تمدن همدان ساخته است.

3 هزار شیء شامل وسایل مورداستفاده مردم از دوره صفویه تا دوره معاصر، آداب‌ورسوم قومیت‌های مختلف و 4 هزار شیء از حیات‌وحش استان و حشرات و پروانه‌های تاکسی درمی‌شده در آن نگهداری می‌شود.

موزه "آمادای" با زیربنای هزار و 200 مترمربع در دوطبقه و با چهار سالن مجزا ساخته‌شده و کلکسیونی از فسیل‌ها و سنگ‌های قیمتی و زینتی کشور در آن نگهداری می‌شود.

موزه حمام قلعه

حمام قلعه معروف به حمام حاج محمد سعید از زیباترین حمام‌های استان همدان است که در یکی از محله‌های قدیمی و اصیل همدان به نام محله قلعه یا قاشق تراشان واقع در خیابان شریعتی قرارگرفته‌ است.

این حمام که گفته می‌شود در اواخر دوره قاجار بناشده دارای مساحتی نزدیک به یک هزار و 700 مترمربع و به شکل سرد و گرم است. این موزه سال 1387 خورشیدی ایجادشده و در داخل آن مجسمه‌هایی به شکل مردم و کارکنان حمام‌های قدیمی ساخته‌شده است.

موزه تاریخ و فرهنگ اسدآباد

موزه تاریخ و فرهنگ اسدآباد از دیگر موزه‌های استان است که در زادگاه سید جمال‌الدین اسدآبادی قرار دارد. این موزه در 300 مترمربع با 22 ویترین و یک رواق ایجادشده و 500 اثر از دوره معاصر، صفویه و پیش از آن تا دوره اشکانی در آن نگهداری می‌شود.

در این موزه وسایلى که در خانه‌های قدیمى بوده نظیر چراغ‌های قدیمى، قفل‌ها، پشتى، قلیان، کرسى، وسایل آشپزخانه، کشاورزى، پوشاک و البسه قدیمى مردم اسدآباد به نمایش گذاشته‌شده است.

تعدادى خمره متعلق به دوره اشکانیان، نزدیک به 30 قطعه عکس قدیمی و پوستر اهدایی از طرف مردم و آثار تاریخی اسدآباد هم در این موزه نگهدارى می‌شود.

موزه تاریخ و فرهنگ تویسرکان

موزه تاریخ و فرهنگ تویسرکان از دیگر موزه‌های استان است که در خانه‌ای قدیمی معروف به خانه مسعودی با بیش از 130 سال قدمت متعلق به یکی از شاهزادگان قاجار ایجادشده است.

این خانه به مساحت 1323 مترمربع در دو طبقه ساخته‌شده و مهم‌ترین قسمت آن، اتاق شاه‌نشین طبقه همکف است که تمامی سقف و دیواره‌های آن از گچ‌بری‌ها، آیینه‌کاری‌ها و نقاشی‌هایی با روش رنگ و روغن شامل نقوش گیاهی و انسانی پوشیده شده است. در این بنا اشیاء تاریخی و همچنین سنگ‌نوشته‌ای که در جریان حفاری غیرمجاز در مقبره حضرت حیقوق نبی(ع) کشف‌شده، نگهداری می‌شود.

موزه تاریخ و فرهنگ ملایر

موزه تاریخ و فرهنگ ملایر نیز در خانه قدیمی لطفعلیان، بخشی از مجموعه سکونت‌گاهی به یادگار مانده از دوره قاجار راه‌اندازی شده است. این مجموعه از سه بخش حسینیه، اندرونی و اسطبل خانه تشکیل‌شده و زیباترین بخش بنا حوض‌خانه با طاق‌های زیبا است که به روش چهاربخشی پوشیده شده است.

این بنا اکنون با کاربرد موزه معرف آداب رسوم و تاریخ و فرهنگ ملایر بوده و اشیاء کشف‌شده از دوره‌های تاریخی و اسلامی مربوط به تپه نوشیجان، شهر زیرزمینی سامن و کتاب‌های اهدایی از طرف مردم در آن نگهداری شده و بخش‌هایی مانند اتاق شیره‌پزی و انگور سایه- خشک در آن وجود دارد.

موزه تاریخ و فرهنگ نهاوند

موزه تاریخ و فرهنگ، دیگر موزه نهاوند است که سال 92 ایجادشده و آثار به نمایش گذاشته‌شده در آن مربوط به سه دوره پیش از تاریخ، دوران تاریخی و دوران اسلامی است و حاصل کاوش‌های باستان‌شناسی در شهرستان نهاوند و استان است.

عکس‌های مناطق دیدنی و جاذبه‌های طبیعی شهرستان نیز در این موزه به نمایش گذاشته‌شده و تعدادی از اشیاء اهدایی از طرف مردم نیز در آن نگهداری می‌شود.

موزه مدرسه

موزه مدرسه یا موزه گنجینه آموزش و پرورش با هدف آشنا کردن دانش آموزان با فرهنگ و هویت ملی آن‌ها در دبیرستان قدیمی ابن‌سینا ایجادشده و دارای بخش‌هایی چون غرفه مشاهیر و معارف آموزش و پرورش دارای اسامی و زندگینامه 50 نفر از خادمان و پیشگامان فرهنگ همدان و برجستگان فرهنگی و خیرین مدرسه‌ساز، غرفه عکس مدارس قدیمی، اسناد مکاتبات اداری، پرونده‌های تحصیلی و فعالیت‌های ورزشی و فوق‌برنامه مدارس و غرفه وسایل آموزشی و کمک‌آموزشی می‌شود.

به‌منظور آشنایی با چگونگی آموزش در گذشته نیز غرفه‌ای با عنوان "مکتب‌خانه" در نظر گرفته‌شده که مواد آموزشی و دیگر نمادهای مربوط به این دوران در آن نگهداری می‌شود.

موزه حمام حاج‌آقا تراب نهاوند

از دیگر موزه‌های زیبای استان همدان، حمام و موزه مردم‌شناسی حاج‌آقا تراب در کهن شهر نهاوند است. این حمام از آثار دوره قاجار است که در بافت قدیمی شهر نهاوند واقع‌شده و دارای حمام سرد و گرم، حجره شاه‌نشین و خزینه با تزئیناتی نظیر نبرد رستم با دیو سفید، گچ‌بری و کاشی‌کاری است.

این حمام با صرف هزینه‌ای بالغ بر 400 میلیون ریال به موزه مردم‌شناسی تبدیل‌شده و با تفکیک دو بخش زنانه و مردانه و تزئین آن‌ها با ماکت‌های مجزا در بخش مردانه، مراسم شستشو و در بخش زنانه، مراسم حنابندان یک عروس به تصویرکشیده شده‌ است.

موزه شهدای نهاوند

از مهم‌ترین موزه‌های مشارکتی استان همدان، موزه شهدای شهرستان نهاوند است که به‌منظور گسترش فرهنگ ایثار و شهادت در سال 92 ایجادشده و شهدای شاخص شهرستان را معرفی کرده است. در این موزه تصاویر، وصیت‌نامه و وسایل و لوازم شخصی شهدای شهر باستانی نهاوند که "دروازه اسلام" به شمار می‌رود، نگهداری می‌شود.

موزه وقف

موزه‌ وقف در طبقه زیرین آستان مقدس امامزاده عبدالله(ع) همدان واقع شده و به تازگی گشایش یافته است. در این مکان بیش از هزار قطعه شیء تاریخی و فرش‌ها و قالی‌های نفیس اهدایی به امامزادگان نگهداری می‌شود.

سکه‌ها، کتیبه‌های باستانی، تابلوهای نقاشی و نسخه‌های خطی نفیس قرآن و نهج‌البلاغه از دیگر آثاری است که در موزه وقف به نمایش گذاشته شده است.

در بخش از این مکان آثار فلزکاری استاد «محمدباقر ضرابیان»، به چشم می‌خورد که اسباب و ابزار مردمان قدیم همدان را معرفی کرده و وجود ماکت فلزی زیبایی از آرامگاه بوعلی بر زیبایی این مجموعه افزوده است.

موزه میدان مرکزی

سایت موزه میدان مرکزی همدان با مساحت تقریبی ۱۲۰۰ مترمربع، اولین سایت موزه ایران و یکی از کم‌نظیرترین فضاها در جهان است.

پس از کشف دو تابوت شکسته سفالی در آذر 1396 بر اثر گودبرداری‌های محوطه میدان مرکزی همدان برای ساخت پیاده‌راه میدان و تکه‌های سفال مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی از زمان مادها تا دوران اسلامی، موضوع ساخت موزه در این مکان مطرح شد.

در جریان کاوش‌ها، تعداد زیادی تدفین‌های انسانی به دست آمده که احتمالا مربوط به دوران اشکانی است که به شکل‌های متعددی چون چمباتمه‌ای، جنینی و ساده دفن شده‌اند.

حال پس از 4 سال عملیات اجرایی برای ساخت سایت موزه، بخشی از آن به مساحت 300 متر با تعدادی از اشیاء به دست آمده به‌طور آزمایشی افتتاح شده است. به گفته مسئولان برای ساخت سایت موزه میدان مرکزی همدان تاکنون 12 میلیارد و 500 میلیون تومان هزینه شده و کاوش‌ها همچنان ادامه دارد.

گزارش: سمیه مظاهری 

پایان پیام/