یک جاهایی ریا واجب است؛ پس تا میتوانید ریا کنید!

به گزارش خبرگزاری شبستان، حجت الاسلام هادی عجمی در یادداشتی اختصاصی به خبرگزاری شبستان در موضوع ریا به بیان خاطره ای از استاد قرائتی پرداخت که در آن آمده است استاد قرائتی چند سال پیش، به برادر عزیز، رسول خادم قهرمان کشتی ایران تماس گرفته و به ایشان گفته : «بعد از اینکه در آمریکا بر حریف خود پیروز شدی یک سجده شکر بجا بیاور. ماهواره‌های كشورهای دنیا نشان می‌دهند. می‌گویند چرا این کار را كرد. می‌‌گویند این مسلمان است. مسلمان‌ها وقتی خدا به ایشان نعمتی می‌دهد سجده شكر می‌كنند.: رسول خادم در پاسخ استاد قرائتی گفته : ریا نمی شود؟ و استاد قرائتی گفته : بعضی عبادت‌ها با تظاهر همراه است؛ مثل اذان و نماز جماعت. از طرفی آن ریایی حرام است که خودت را مطرح کنی؛ امّا اگر ضعف و بندگی خود و بزرگی خدا را نشان دادی، آن‌هم بعد از پیروزی بر حریف خود و در کشور کفر، این دیگر ریا نیست .

ایشان به مسابقات رفت. قهرمان شد. سجده كرد. ماهواره‌ها هم نشان دادند. وقتی برگشت [یکی از بزرگان] یک حج هم به او هدیه داد.[1]

اگر از این اقدام شک کردیم و تصور کنیم که ریا انجام شده است، علتش این است که معنای ریا و شرایطش را نمی‌دانیم.

تعریف ریا

ریشه واژه ریا، کلمه «رؤیت» به معنای دیدن است.[2] اما هر دیده شدنی ریا نیست. ریا در کلام امام صادق (ع) سه علامت دارد:

1. اگر مردم او را ببینند بانشاط می‌شود؛

2. تنها که شود کسالت او را فرا می‌گیرد؛

3. دوست دارد در تمام کارهایش او را ستایش کنند.[3]

بزرگ معلم اخلاق، امام خمینی(ره) می‌نویسد:

«ریا عبارت است از نشان دادن چیزی از اعمال حسنه یا خصال پسندیده و یا اعمال حقه به مردم، برای منزلت پیدا کردن در قلوب آن‌ها و اشتهار پیدا کردن نزد آنها به خوبی و صحت و امانت و دیانت؛ بدون قصد صحیح الهی».[4]

نتیجه اینکه ریا امری قلبی است و زمانی است که برای دیگران انجام بدهیم، ریا شده است؛ نه هر کاری که نمایان انجام شود. نکته مهم اینکه اگر به قصد صحیح الهی کاری را نمایان انجام دهیم، ریا نشده است.

ریای مستحب

از این بالاتر اینکه نه تنها هر کاری که در مقابل دیگران انجام دهیم، ریا نیست، بلکه گاهی لازم است که ریا کنیم! مثلا اگر قرار است به فرزندانمان، کمک به فقرا را آموزش دهیم، لازم است برای رضای خدا، گاهی جلوی چشم او به فقیری کمک کنیم تا یاد بگیرد. البته قرار است گاهی اینگونه انجام شود، نه همیشه. مثال دیگر در مورد نماز است. ریای در عبادات، سبب می‌شود که عبادت شود؛ یعنی نمازی که برای دیگران،  انجام دهیم، باطل است؛ اما برای دعوت فرزندانمان به نماز و آموزش نماز به آنان، لازم است آنها نمازهای ما را ببیند تا بتوانند الگو بگیرند. نماز جماعت با اینکه نمایان کردن نماز است؛ اما مستحبی است که بسیار تاکید شده است.

برای دعوت عملی دیگران به انجام کار خیری، گاهی لازم است برای رضای خداوند، در مقابل مردم در آن کار سهیم شد تا دیگران نیز سهیم شوند.

یکی از جاهایی که ریا ثوابی عظیم دارد! محزون کردن مجلس مصیب اهل بیت (ع) است. تا آنجا که امام صادق (ع) فرمودند آنکه در مجلس مصیبت اهل بیت (ع) حالت گریه‌ در او به‌وجود نمی‌آید، حالت گریه به خود بگیرد، بهشتی شده است![5]

خلوت کردن با خداوند مخفی‌ترین عبادت‌هاست؛ اما دستور داده شده که اعتکاف در مساجد انجام شود. طبیعی است  که دیگران این خلوت را خواهند دید؛ اما سبب می‌شود دیگران نیز در این حرکت ایمانی شرکت کنند.

اگر می‌خواهیم فضای فرهنگی جامعه ایمانی شود، همه وظیفه داریم آنچه را که دستور به انجام اجتماعی آن شده است را در جامعه بروز دهیم؛ مانند برگزاری جلسات قرآن، دعا و اعتکاف، نمایان کردن صدای اذان، پوشش حجاب برتر، افشای سلام و گفتن بلند بسم الله در ابتدای هر کاری و انجام نمازهای مستحبی در خانه، با توجه به نتیجه الگویی برای فرزندان و نمازهای واجب به جماعت با توجه به نتیجه اجتماعی آن. در انجام این اعمال، خجالت و حیای از دیگران راهی نباید داشته باشد. امام سجاد (ع) هشدار می‌دهند:

«مؤمن هیچ عمل خیری را از روی ریا انجام نمی‌دهد و از روی حیای از دیگران، ترک نمی‌کند».[6]

ریایِ واجب

یکی از نمونه های بارز ریای واجب، نماز جماعت است!

امام رضا علیه‌السلام در مورد علل نماز جماعت فرمود: خداوند متعال نماز جماعت را قرار داده است که شعائر اسلامی و معارف الهی همانند اخلاص، توحید، ارزش های اسلامی، عبادت و نیایش برای خدا آشکار و ظاهر و مشهور شود؛ زیرا در اظهار این اعمال و علنی بودن آن حجت خداوند بر مردم شرق و غرب عالم تمام می شود؛ همچنین مسلمانان دوچهره و منافق و کسانی که نماز را سبک می شمارند مشخص شوند و وادار به انجام دستورات الهی باشند؛ همچنین گواهی افراد نسبت به عدالت و صلاح همدیگر جائز باشد؛ افزون بر این نماز جماعت نیکوکاری و ترویج فضیلت ها را به همراه دارد و خیلی ها را از گناه و فساد باز می دارد) کتاب وسائل الشیعه، جلد 5، صفحه 372)

پس امام رضا (ع) می فرمایند باید این ریا انجام شود تا توحید در جامعه جریان پیدا کند!

خداوند دوست دارد مؤمنان، دوست داشتن خدا و عشق به او را در جامعه داد بزنن. برای همین این همه عبادت اجتماعی وجود دارد.

این یک منطق کلی است و در هر زمان می‌تواند مصداقهای جدید پیدا کند.

مانند مصداقی که امسال بروز بیشتری پیدا کرد. تجمعیات خواندن شعر امام زمانی سلام فرمانده و تجمع عید غدیر و ان شالله تجمع حسینی عاشورا و اربعین.

اینها بر اساس همین سخن امام رضا (ع) مصداق بروز توحید، ایمان و اسلام و به ویژه ولایت، در جامعه است.

ما یک بحث فقهی داریم به نام مذاق شرع. از این گونه روایات می توان برداشت کرد که مذاق شارع، علنی شدن توحید و اسلام در جامعه به قصد تاثیرگذاری بر قشر عموم مردم و حتی خاموش کردن تحرک منافقان است

تا جایی که ممکن است گفته شود یک نوع واجب کفایی است که در جامعه اسلامی، به اندازه‌ای که برای رشد جامعه لازم است، این ابعاد عبادی در جامعه رشد کند. در صدر همه افراد، حاکمیت اسلامی وظیفه دارد؛ اما تا زمانی که به اندازه کفایت این اقدام ها نرسیده که هنوز هم نرسیده است، این وظیفه کفایی بر تمام جامعه قرار دارد. البته حد یقینی این واجب کفایی همان نمازهای جماعت واجب است؛ به ویژه نمازهای جمعه.

اگر کسی وجوب را هم نپذیرید، شکی از استحباب شدید و تاکیدی این اعمال نباید داشته باشد؛ مگر اینکه با مفاهیم ادله فقهی و روایی ما ارتباط لازم را نداشته باشد.

[1]. حجت الاسلام والمسلمین قرائتی، اولین دوره آموزشی انتقال تجارب تبلیغی، www.balagh.ir.

[2]. ابی علی الفضل بن الحسن الطبرسی؛ مجمع البیان، بیروت، 1408 ه.ق، چاپ دوم، ج2، ص650.

[3]. «لِلْمُرَائِي ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ يَكْسَلُ‏ إِذَا كَانَ‏ وَحْدَهُ‏ وَ يَنْشَطُ إِذَا كَانَ‏ النَّاسُ‏ عِنْدَهُ‏ وَ يَتَعَرَّضُ‏ فِي‏ كُلِّ أَمْرٍ لِلْمَحْمَدَةِ » (ابن بابويه، محمد بن على، الخصال، ج‏1، ص121)

[4]. موسوی خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران،موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1385، ص35.

[5]. رُوِّيتُ عَنِ الْأَئِمَّةِ الصَّادِقِينَ ع قَالُوا مَنْ‏ بَكَى‏ أَوْ أَبْكَى‏ غَيْرَهُ‏ وَ لَوْ وَاحِداً ضَمِنَّا لَهُ‏ عَلَى‏ اللَّهِ‏ الْجَنَّةَ وَ مَنْ‏ لَمْ‏ يَتَأَتَ‏ لَهُ‏ الْبُكَاءُ فَتَبَاكَى فَلَهُ الْجَنَّةُابن نما حلى، جعفر بن محمد، مثير الأحزان، ايران، قم، چاپ: سوم، 1406 ق، ص14.

[6]. « عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع قَالَ: الْمُؤْمِنُ‏ ... لَا يَعْمَلُ شَيْئاً مِنَ الْخَيْرِ رِيَاءً وَ لَا يَتْرُكُهُ حَيَاء» (كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي (ط - الإسلامية) - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق، ج‏2، ص231)