خبرگزاری شبستان- رشت، خانه میرزا خلیل رفیع فیلدهی، یکی از بناهای تاریخی بجامانده در محله صیقلان رشت است. چندسالی است این خانه بنام « خانه موزه مشروطه» تابلو خورده است. اگرچه هنوز این عمارت تاریخی مرمت نشده و تا تغییر کاربری به موزه مشروطه راه درازی دارد، اما برگزاری چند نمایشگاه موردی از سوی مدیریت شهرداری به عنوان مالک این بنا، جایگاه میرزا خلیل رفیع را به‌عنوان یکی از مشروطه خواهان یادآور می شود.
آغاز بلدیه رشت با نام «میرزا خلیل رفیع» گره خورده است. فردی که پیش از شهردار شدن، جزو مشروطه‌خواهان بود و پس از تشکیل انجمن های بلدیه، توسط نخستین انجمن بلدیه به عنوان شهردار رشت انتخاب می شود. مورخان درباره فعالیت‌های میرزا خلیل در دوران مشروطه خواهی نوشته اند که وی کسی بود که نقشه قتل آخرین حکمران مستبد گیلان را طراحی کرد. به گفته دکتر هومن یوسفدهی، میرزا خلیل رفیع، پسر سوم حاج ملارفیع یا محمد رفیع بود. ایشان از اهالی فیلده شهرستان رودبار بود که پس از تحصیل در عتبات عراق به ایران بازگشت و در نیمه عمر در رشت عنوان شریعتمدار را کسب نمود و عملا مرجعیت تام گیلان شد و از این طریق خیلی زود در زمره متنفذین و متمولین طراز اول ملکت قرار گرفت.
اگرچه خلیل رفیع، همچون پدر اهل سیاست بود ولی به حکومت متصل نبود و خیلی زود در صف مجاهدانی قرار گرفت که خواستار اصلاحات اساسی در ساختار حکومت با ایجاد مجلسی برآمده از مردم بودند. یک رشت پژوه هم درباره میرزا خلیل رفیع می گوید: از مرحوم حاج میرزا خلیل، به عنوان نخستین شهردار رشت در کتاب‌ها و روزنامه‌های آن زمان تا به امروز، مطالب زیادی چاپ شده است. از بررسی این مطالب پراکنده تاحدودی می توان اوضاع سیاسی اجتماعی رشت آن زمان را به تصویر کشید.
«روبرت واهانیان» می‌افزاید: پس از انتخابات، نخستین انجمن بلدیه رشت، درست در روز جمعه، دهم بهمن ۱۲۸۶ هجری خورشیدی تشکیل شد. یک هفته بعد، در روز جمعه هفدهم بهمن ماه ۱۲۸۶ هجری خورشیدی، بلدیه رشت تاسیس و میرزا خلیل رفیع از سوی انجمن بلدیه رشت به عنوان شهردار انتخاب می شود.
وی، پیرامون شخصیت میرزا خلیل اینگونه توضیح می دهد: میرزا خلیل فردی روشنفکر، انقلابی و از سران مشروطه بود. در اکثر کتاب‌های تاریخی پیش از انقلاب اسلامی، از وی به عنوان یک روحانی آزادیخواه و یکی از سران انقلاب مشروطه گیلان نام برده می شود و اکثر نویسندگان وقایع مشروطه او را طراح اصلی واقعه باغ مدیریه می‌دانند. در این واقعه آقا بالا خان سردار افخم، آخرین حکمران مستبد گیلان، به قتل می رسد و پس از آن دارالحکومه رشت به دست مشروطه خواهان فتح می شود. این زمانی بود که میرزا خلیل یک سال در کسوت رئیس بلدیه فعالیت کرده بود. پس از به توب بسته شدن مجلس و قلع و قمع مجاهدان گیلانی، میرزا خلیل رفیع نیز تبعید می شود اما با فتح تهران و اعاده مشروطه با پایمردی گیلانی ها و مجاهدان بختیاری، میرزا خلیل رفیع دوباره کسوت مدیریت بلدیه را می پوشد. اما این پایان ماجرا نبود و نهضت جنگل به رهبری کوچک جنگلی شکل گرفت تا بار دیگر تشکیل جمهوری در اندازه کوچکتر در گیلان شکل بگیرد. پس از پایان غم بار نهضت جنگل و اشغال رشت به دست انگلیسی‌ها، یک بار دیگر خلیل رفیع به عنوان شهردار رشت انتخاب می‌شود.
آنگونه که روبرت واهانیان توضیح می دهد، این انتخاب گویا در ابتدا موجب ناراحتی بازمانده‌های نیروهای جنگل می‌شود، ولی بعد از مدتی آنگونه که از «روزنامه جنگل » استنباط می‌شود، اقدامات خلیل رفیع موجب رضایت جنگلی‌ها می‌شود.
واهانیان می‌افزاید: یکی از سخت‌ترین مقاطع تاریخی رشت از ۱۴مرداد ۱۲۸۵ هجری شمسی یعنی صدور فرمان مشروطه تا اواخر سال ۱۳۰۰ و نابودی نهضت جنگل است. در این ۱۵ سال گیلان شاهد اغتشاشات زیادی بود؛ هم به خاطر حرکت های مشروطه خواهی و هم به خاطر جنبش جنگل. افراد نادری توانسته‌اند تاریخ این دوره ملتهب را به صورت یکپارچه و منصفانه بنویسند. اطلاعات در این ۱۵سال محدود به گزارش‌های کنسول‌های روس و انگلیس است. با تشکیل دوباره انجمن های ایالتی، خلیل رفیع دوباره شهردار رشت می شود و در این دوران مصدر فعالیت های عمرانی زیادی می‌شود. آنگونه که نشریات آن زمان رشت گزارش می دهند، اجرای سنگفرش کوچه‌ها و خیابان‌های رشت یکی از این اقدامات است. تا پیش از آن معابر رشت خاکی بود. طاق زدن زیر معابر به منظور عبور فاضلاب و رسیدگی به امور قصابخانه و نانوا‌ها، پاکیزگی شهر و شماره گذاری درشکه‌ها و بهسازی راه پیربازار به رشت و صدور مجوز هرگونه ساخت و ساز و نظارت بر آن در رشت با ابلاغ خلیل رفیع صورت گرفت.
واهانیان نیز در مورد اقدامات نخستین رئیس بلدیه رشت به استناد روزنامه نسیم شمال (شماره ۱۸ مورخ ۹ربیع الثانی ۱۳۲۶ هجری قمری برابر با ۲۱ اردیبهشت ماه ۱۲۸۷ هجری شمسی) می‌گوید: در این روزنامه نوشته شده «انجمن مبارک بلدیه نیز به سعی و اهتمام آقای حاجی میرزا آقا که رئیس بلدیه است شب و روز در فکر ترفیه حال اهالی و تخفیف قیمت اجناس و ارزانی ارزاق می‌باشند. راه پیربازار که از خرابی ممتنع العبور بود در این ایام به اهتمام بلدیه به نیکو‌ترین طرحی مشغول تعمیر هستند و ایضا بلدیه قول داده است که هر شب هزار چراغ الکتریسیته و فانوس‌های ملون در معابر و محلات شهر رشت روشن کند.»
این رشت پژوه، اسناد دیگری هم بیان می کند و ادامه می دهد: رشت همزمان با تهران، صاحب انجمن شهر و شهردار بود و خلیل رفیع توسط انجمن شهر بین سال‌های ۱۲۸۶ تا ۱۳۰۰ به عنوان شهردار رشت انتخاب می شود. وی در فاصله این سال‌ها، نزدیک به ۱۵ سال به صورت ناپیوسته رئیس بلدیه رشت بود و آرشیو پرسنلی شهرداری رشت، هم حاوی احکام متعددی است که وی به مناسبت‌های مختلف صادر کرده است.
وی آگهی فوت خلیل رفیع را به نقل از روزنامه «طلوع رشت» قرائت می‌کند: خلیل رفیع شب جمعه ۱۵ فروردین سال ۱۳۰۳ پس از یک دوره بیماری زندگی را بدرود می گوید. خلیل رفیع چند سالی پیش از فوت، دیگر شهردار رشت نبود. همسر خلیل از خاندان معین الاطباء بود که بعد‌ها نام خانوادگی «خاوند» را برای خود انتخاب می‌کند. از خلیل رفیع فقط یک دختر باقی مانده که با حاج آقا کریم کوچصفهانی معروف به کریم اف ازدواج می‌کند. او کسی است که نخستین تلفنخانه رشت را تاسیس کرد.
نگونه که واهانیان می گوید: مزار نخستین شهردار رشت در صحن امامزاده هاشم و درست چسبیده به ضریح قرار داشت ولی پس از توسعه صحن امامزاده هاشم، مزار وی نیز پوشیده می شود و نشانی از مزار او نیست. ولی مزار داماد و دختر وی بنام کلثوم در حیاط امامزاده هاشم موجود است و بر روی سنگ قبر او به صراحت نوشته شده دختر نخستین شهردار رشت.
نظر شما