خبرگزاری شبستان: مولفه هایی که توسط امام جماعت و هیئت امنای مسجد باید مورد توجه قرار گیرد شامل موارد زیر است:
مؤلفه اول: حاکم کردن ارزش‌ها
ارزش‌ها زیربنای فعالیت در یک نهاد دینی هستند. مسجدی موفق است که بتواند ارزش‌ها را بر رفتار مخاطبان خود حاکم کرده و رعایت تقدس مسجد را سرلوحه رفتار آنها قرار دهد. اصولا مدیران هر سازمان یا نهادی باید از ارزش‌های مجموعه خود آگاهی داشته باشند.
طبق نص صریح آیات نورانی قرآن کریم و احادیت وارده از معصومین علیه‌السلام، مسجد به عنوان آخرین خانه خدا از ارزش و تقدی ویژه‌ای در اسلام برخوردار است. انتظار این است که فرهنگ حاکم بر مسجد، یک فرهنگ کاملا ارزشی و درخور جایگاه معنوی مسجد باشد.
عدم رعایت این نکته و عدم تلاش برای نهادینه‌ساختن این امر نتیجه‌ای جز کاهش اثرات معنوی حضور برای مخاطبان این مکان نخواهد بود.
حاکم‌کردن ارزش‌ها نیازمند سه گام اساسی است. اولین گام، شفا‌ف‌سازی و تعیین ارزش‌ها و احکام دینی حاکم بر مسجد است.
دومین گام، همگانی‌کردن این ارزش‌ها است. در این گام که عمدتا توسط امام مسجد صورت می‌گیرد ارزش‌ها به فعالان و مأمومین مسجد ابلاغ و تفهیم می‌شود. امام جماعت باید یقین حاصل کند فعالان و مأمومین مسجد از علم کافی نسبت به ارزش‌ها و احکام شرعی مسجد برخوردار باشند.
در گام سوم تمامی اقدامات و رفتارهایی که در مسجد اتفاق می‌افتند با ارزش‌ها هم‌سو می‌شوند. مدیران مسجد باید تمامی اقدامات، برنامه‌ها و رفتارها را در مسجد، تحت نظارت و کنترل ارزشی قرار دهند تا هیچ اقدام و رفتاری در مسجد خلاف ارزش‌های آن صورت نگیرد.
در رابطه با جایگاه متعالی مسجد همین روایت از رسول گرامی (ص) بس که فرمود مساجد خانه‌های خداوند در زمین هستند و برای اهل آسمان نورافشانی می‌کنند همان‌گونه که ستارگان برای اهل زمین نورافشانی می‌کنند. خدامحوری، توکل، آخرت‌گرایی، خوش‌بینی، صبر و بردباری، صدق نیت، نوع‌دوستی، اعتماد به دیگران، خیرخواهی و تکلیف‌محوری برخی از ارزش‌های حاکم بر مدیریت اسلامی است.
2- مؤلفه دوم: وظایف عمومی مدیریت
الف- رهبری معنوی
نقش‌ها و وظایف متعددی برای مدیر یک مسجد می‌توان برشمرد. اولین وظیفه، رهبری معنوی است که بیشتر می‌توان آن را به امام مسجد نسبت داد. رهبری به تأثیرگذاری و نفوذ یک فرد بر دیگران، طوری که آنها با میل و علاقه برای رسیدن به اهداف تلاش کنند، گفته می‌شود. رفتار یک رهبر باید مانند یک الگو و اسوه برای دیگران باشد. او باید چشم‌انداز و مأموریت مسجد را به همه ابلاغ کند. او باید انتظارات خود را از دیگران در مورد نحوه عملکرد آنها به خوبی بیان نماید. او باید سعی کند اعتماد به نفس لازم برای دستیابی به اهداف را در دیگران ایجاد نموده و به آنها اطمنیان دهد که توانایی لازم برای دستیابی به اهداف را دارند. در قرآن کریم و روایات، سبک رهبری بر اساس دو اصل اساسی مطرح می‌باشند، یکی اصل محبت و دوستی و دیگری اصل شدت و سخت‌گیری.
در مجموع می‌توان گفت امام مسجد یا مدیران مسجد زمانی که در جایگاه رهبری قرار می‌گیرند باید نقش یک الگو را ایفا نمایند، انتظارات خود را از دیگران بیان نموده، عظمت و بزرگی را به دیگران القا نمایند. برای دیگران احترام و ارزش قایل باشند، قدردانی کنند، ارتباط خوبی با همه برقرار نمایند، از افراد حمایت کرده، همکاری بین افراد را تشویق نموده و به فکر پرورش دیگران باشند.
ب- برنامه‌ریزی
تعیین اهداف و اقداماتی که برای رسیدن به آن اهداف لازم‌اند، برنامه‌ریزی نامیده می‌شود. برنامه‌ریزی راهبردی نیز به مسایل اساسی سازمان توجه دارد. پرسش‌هایی از قبیل برنامه‌های امروز سازمان چه هستند و برنامه‌های آتی چه باید باشند؟ امروز کجا هستیم و جهت‌گیری‌های آینده چه هستند؟ امکانات و منابع سازمان در آینده چه وضعیتی دارند و باید برای چه اهدافی صرف شوند؟ در برنامه‌ریزی راهبردی مطرح می‌شوند.
در ضرورت و اهمیت برنامه‌ریزی از نظر اسلام نمی‌توان تردید کرد. حضرت علی (ع) می‌فرمایند: آینده‌نگری قبل از شروع کار، تو را از پشیمانی ایمن می‌سازد. کسانی که بدون برنامه، کاری را شروع می‌کنند همواره در مشکلات غوطه‌ورند. در صورتی که می‌توان با برنامه‌ریزی از معطل‌ماندن بیجا پرهیز کرد. حضرت علی (ع) می‌فرماید: ظرافت و دقت در برنامه‌ریزی بهتر از امکانات است.
ج- توسعه منابع انسانی
برنامه‌ریزی و تلاش برای جذب نیروهای کارآمد، بکارگیری افراد از گروه‌های سنی مختلف به‌ویژه جوانان، استفاده از قابلیت‌های افراد، شایسته‌سالاری، دادن آموزش‌های مورد نیاز به فعالان مسجد، تشکیل تیم‌های مختلف کاری، تلاش برای ثابت‌ماندن امام مسجد و پرهیز از جابجایی‌های مکرر او و در نهایت ایجاد انگیزه و تشویق منابع انسانی مسجد از فعالیت‌های توسعه منابع انسانی مسجد می‌باشد.
د- تصمیم‌گیری مشارکتی
یکی از نکات مهم در مسجد، توجه به اهمیت مشورت و استفاده از نظرات دیگران در تصمیم‌گیری و اجرای آن است. یکی از بسترهای مهم در ساختن تصمیمات، جلسات مدیریت مسجد است. در صورتی که جلسات مسجد را بتوان به خوبی مدیریت کرد، می‌توان به ایده‌ها و نظرات جدید و متنوعی دست یافت. حتی می‌توان از افراد متخصص و صاحب‌نظر در این جلسات دعوت به عمل آورد.
علی (ع) می‌فرماید: هر کس بر فکر و رأی خود استبداد ورزید هلاک شد و کسی که با دیگران مشورت کرد در فکر و عقل آنان شریک شد. خداوند متعال در آیه سوم سوره آل عمران خطاب به پیغمبر (ص) می‌فرماید: و شاورهم فی الامر، با مردم مشورت کن.
ه- تقسیم کار
پس از آنکه کارها و فعالیت‌ها مشخص شد بهتر است کارها تقسیم شده و برای هر کدام مسئولی انتخاب شود و حدود اختیارات او نیز مشخص شود، البته رعایت چند نکته ضروری است، یکی آنکه تقسیم کار نباید مانعی برای فعالیت و انجام کارهای داوطلبانه سایر افرادی باشد که گاهی اوقات مایل‌اند به فعالیت در مسجد بپردازند. نکته دیگر حجم فعالیت‌هایی است که در یک مسجد انجام می‌شود. هر چه حجم فعالیت‌های یک مسجد بیشتر باشد، تقسیم کار و تجزیه وظایف بزرگ به وظایف کوچک‌تر اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، البته در این امر باید از رسمی‌کردن خیلی زیاد فعالیت‌ها همچون سازمان‌های دولتی پرهیز کرد.
و- هماهنگی
در هماهنگی، فعالیت‌های بخش‌های مختلف مسجد در راستای نیل به اهداف مسجد جهت‌دهی می‌شوند. برای اینکه یک سازمان بتواند به اهداف خود دست پیدا کند باید بین فعالیت‌های واحدهای مختلف آن هماهنگی وجود داشته باشد. مدیر باید همچون نخ تسبیح، مهره‌ها را به‌هم متصل و نزدیک کند.
حضرت علی (ع) می‌فرماید: از تفرقه بپرهیزید چرا که هر کس در جمعیت مؤمنان تک‌روی کند طعمه شیطان می‌شود، همان‌گونه که گوسفند خارج از گله، سهم گرگ خواهد شد. (نهج‌البلاغه، خطبه 127) تعریف قواعد و مقررات، برنامه‌ریزی، برقراری تماس مستقیم و ایجاد تیم، از سازوکارهای ایجاد هماهنگی هستند.
ز- مدیریت ارتباطات
یکی از عوامل مهم در برقراری یک ارتباط موفق، اعتبار فرستنده پیام است. داشتن تخصص و دانش لازم، قدرت بیان، خوش‌اخلاقی و نرم‌خویی از عوامل مهم در اعتبار فرستنده پیام است. خداوند متعال در آیه 159 سوره آل عمران خطاب به پیامبر (ص) می‌فرماید: از پرتو رحمت الهی در برابر آنها نرم و مهربان شدی و اگر خشن و سنگدل بودی از اطراف تو پراکنده می‌شدند.
مفید بودن پیام، روشن بودن پیام، رعایت ادب، استفاده از هنر، هماهنگی میان گفتار و عمل و خیرخواهی نسبت به دیگران، برخی از عوامل مؤثر بر موفقیت ارتباطات است.
ح- مدیریت مالی
مدیران مساجد باید چگونگی بکارگیری منابع کمیاب را کنترل نمایند. در این راستا تخصیص صحیح منابع مالی و امکانات طبق اولویت فعالیت‌ها و برنامه‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است. طهارت منابع مالی از دیگر موضوعات مورد توجه در مدیریت مالی مسجد است. مسجد باید بودجه‌اش حلال و مشروع باشد. مؤمنان باید بهترین و پاک‌ترین لوازم و دارایی خود را صرف مسجد نمایند. نکته دیگر رسمیت و شفافیت در امور مالی مسجد است. نگهداری منابع مالی مسجد در بانک، استفاده از اوراق رسمی مالی مانند چک بانکی و فاکتور، تهیه و ارایه گزارش‌های مالی طی دوره‌های منظم از اقدامات شفاف‌ساز در مدیریت مالی مسجد هستند.
از شیوه‌های مختلفی می‌توان منابع مالی برای ساخت و اداره مساجد را فراهم کرد. برخی از این شیوه‌ها عبارتند از: بانیان خیر، کسبه محل و بازار، مردم، مؤسسات، ارگان‌های دولتی، وام قرض‌الحسنه، اجاره واحدهای تجاری مسجد، نصب صندوق جمعآوری اعانات یا پخش صندوق کمک به مسجد در منازل ولی نکته‌ای که نباید فراموش گردد تلاش برای کسب منابع مالی از راه‌های مردمی و پرهیز از دولتی‌کردن منابع مالی مساجد است. نکته دیگر اینکه باید سعی گردد حتی‌الامکان از جمعآوری پول در بین صفوف نماز جماعت پرهیز گردد و بهتر است روش‌های جدیدتر را جایگزین این روش سنتی نمود، این شیوه دارای اشکالاتی است. مهم‌ترین اشکال این است که افراد به دلیل در معرض دید بودن، احساس نوعی اجبار در اعطای کمک به مسجد را خواهند داشت. ریا از آفت‌هایی است که می‌تواند در این عمل نیز اتفاق بیفتد. همچنین ممکن است برخی نمازگزاران وجه نقد به همراه نداشته باشند.
مؤلفه سوم: مدیریت عملیات
فعالان مسجد باید عملیات و فرآیند‌هایی را که منجر به تولید برنامه‌های مسجد می‌شوند، مدیریت نمایند و آنها را همواره بهبود بخشند. فرآیندها و برنامه‌های مسجد را باید طوری بهبود بخشید که رضایت مخاطبان مسجد حاصل شود.
اولین اقدام در مدیریت عملیات، طراحی برنامه‌های مسجد بر اساس نیاز و انتظارات مخاطب می‌باشد. در این راستا می‌بایست نیازسنجی و نظرسنجی از گروه‌های مختلف مخاطب مسجد صورت بگیرد و متناسب با نیاز هر گروه اعم از خردسالان، نوجوانان، جوانان، بزرگسالان و بانوان برنامه‌های لازم طراحی و اجرا گردد. توجه به خلاقیت در طراحی برنامه‌ها و تنوع برنامه‌ها از اهمیت خاصی در این زمینه برخوردار است. سؤالاتی را در این راستا باید پاسخ داد:
- مأموریت و فلسفه وجودی مسجد چیست؟
- چه مشکلات و نیازهای اجتماعی وجود دارد که ما باید حل کنیم؟
- ما چگونه این مشکلات را شناسایی می‌کنیم و پاسخ می‌دهیم؟
- ما چگونه می‌توانیم به نیازهای مخاطبان خود پاسخ دهیم؟
- ما چه نقاط قوت و توانایی‌هایی داریم؟
گام دیگر در مدیریت عملیات، بهبود نحوه ارایه برنامه‌ها است. زمان‌بندی برنامه‌ها و بهبود نحوه اجرای برنامه‌ها مانند انتخاب یک مجری مناسب اجزای اصلی این گام را تشکیل می‌دهند، به طور مثال زمان‌بندی مناسب برای برگزاری نماز جماعت تأثیر زیادی در جذب مأمومین دارد. الگوبرداری از سیره و سنت معصومین (ع) الگوبرداری از مساجد موفق و نظرخواهی از مخاطبان می‌توانند تأثیر ویژه‌ای در بهبود نحوه ارایه برنامه‌ها داشته باشند.
پایان پیام/
نظر شما