معماری مساجد برگرفته از فرهنگ زیبایی شناسانه ایرانی است

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، هنر کاشیکاری و عناصر بکار رفته در تزیینات  مساجد از عوامل موثر در شکوه و زیبایی معماری مساجد ایران در دوران اسلامی است  که پرداختن و بررسی آن می تواند منجر به بازشناسی هویت فرهنگی این هنر شود؛ پس از ورود دین اسلام به ایران سبک جدیدی از معماری تحت عنوان معماری اسلامی در ایران شکل می گیرد و معماران مسلمان سعی  کردند از اصول و اعتقادات اسلامی در آثار خود بهره بگیرند  و هنری را ارائه دهند که  برخاسته از اصول اعتقادی آنهاست؛  باید به این نکته توجه داشت که معماری اسلامی برگرفته از زبان قرآن است و یکی از عناصر اصلی نشان دهنده عمق غنای فرهنگ اسلامی است و نمودهای آن را می توان در مساجد مشاهده کرد.  پرداختن به معماری اسلامی بدون توجه به تزئینات آن امری ناقص است .کاشیکاری یکی از تاثیرگذارترین هنرها در معماری اسلامی به شمار می رود که در هویت بخشی به عناصر و تزئینات  مساجد نقش ویژه ای داشته است و با طرح ها و رنگهای ترکیبی مختلف اهداف هنر اسلامی را محقق کرده است. درباره کاشیکاری مساجد و تزئینات معماری اسلامی با «نصرالله حدادی» پژوهشگر و تهران‌شناس به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:

چرا تزیینات مساجد صرفا بیانگر زیبایی ظاهری مساجد نیست، بیان کننده فضای قدسی مساجد است؟ عنصر کاشی کاری چقدر در معماری اسلامی و به ویژه مساجد تاثیرگذار است؟

آرایش و تزئینات بناها در فرهنگ ایرانی یک سابقه چندین ساله دارد؛ در واقع گنبد و مناره سواد شهر بوده اند و مردم می خواستند شهری را پیدا کنند چون بنای بلندی نبوده از روی بناهای زرتشتی و مناره و گنبد مساجد پیدا می کردند؛ دکتر فوریه 140 سال پیش در زمان ناصرالدین شاه به ایران می آید و درتهران می بیند در جنوب شهر نوری بر بنایی می تابد و می پرسد آنجا چرا نورانی است  و آنجا بارگاه عبدالعظیم حسنی بوده است که نور از بنای آن ساتع می شده است و این ابتکار معماران ایرانی بوده است، چیزی در فرهنگ معماری ما به عنوان شاه نشین وجود دارد که در این قسمت بنا انواع و اقسام هنرهای ایرانی از منبت کاری، معرق ، کاشیکاری، آیینه کاری و پنجره های ارسی با شیشه کاری با ترکیب رنگ آرام بخش بکار گرفته شده است می خواهم بگویم این زیبایی شناسی ایرانی است  و ایرانی ها این زیبایی را در بناهای عمومی به نمایش می گذاشتند مساجد ما به همین دلیل دارای خصوصیات مثبتی هستند اولا حریم دارند و فضایی که دارند حیاط های بزرگ دارد و مشجر هستند اغلب مساجد چهار ایوانه هستند و در آن گونه گونی و هم شکلی وجود دارد و این ویژگی مساجد را بر ساخت کاروانسراها می بینید؛  کاروانسرای خانات  همانند مسجد سپهسالار ساخته شده است؛ در مساجد ما مقرنس کاری ها به صورت قرینه ساخته می شوند که این را در مسجد سپهسالار  و حجره های حوزه علمیه و کاروانسراها می توان مشاهده  کرد و معماری خانه های پیرامون مساجد نیز هم به نوعی برگرفته از معماری مساجد بوده است.

چرا معماری اسلامی و به ویژه معماری مساجد بدون تزییات آن ناقص است؟

ما مساجدی  مثل مسجد فیلسوف الدوله داریم که  در ساخت آن از دو عنصر آجر و ملات استفاده شده است؛  یا در مناطق مرکزی تهران مساجد ساده داریم مثل مسجد ضیاءالدوله که از این دو عنصر در کنار هم استفاده شده است؛ یعنی در واقع  این مسجد سنگ، آجر، کاشی کاری و مقرنس کاری ندارد، نمونه دیگر مساجدی که ساده ساخته شده اند مسجد مشیرالسلطنه که معماری ساده و بدون تزئینات دارد. مسجد سپهسالار  نمونه ای از مساجد دوره قاجار است که دارای 44 ستون است که می توان گفت به لحاظ معماری حیرت انگیز و فاخر است ؛ همچنین مساجدی  که در دوران پهلوی اول ساخته شده اند به لحاظ معماری بی بدیل و شگفت انگیز هستند؛ نمونه آن مسجد لرزاده و مسجد امام سجاد (حاج کاظم گیتی)  هستند که به لحاظ زیبایی معماری  بی نظیر و عناصر زیبایی شناسانه ایرانی  در ساخت آن بکار رفته است .

 خطوط به کار رفته در معماری مساجد و تزییناتی مثل گل و مرغ به عنوان عناصر هویت بخش از چه زمانی وارد زیبایی بصری مساجد شدند؟

از پیش از ورود اسلام به ایران، ایرانی ها عبادتگاه ها و اماکن مذهبی خود را تزیین می کردند و سعی می کردند همه چیز در بارگاه خداوند به بهترین و زیباترین  شکل باشد؛  بنابراین بعد از ورود اسلام به ایران استفاده از تزئینات ایرانی در مساجد به مرور توسعه پیدا کرد. اوج زیبایی های تزئینی اماکن مذهبی را  می توان در  آینه کاری در شبستان های حرم امام رضا(ع) دید که بسیار زیبا و چشم نواز است و  این نشان از حس زیبایی شناسی فوق العاده ایرانی دارد یا این هنر آیینه کاری را در حرم حضرت شاهچراغ، حضرت عبدالعظیم حسنی و امامزاده صالح  می توان به بهترین شکل مشاهده کرد .