«منقبت خوانی»؛ آیین پُرمخاطب رمضان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، «ماه رمضان» نهمین ماه از ماه‌های قمری، ماه نزول قرآن و ماهی مبارک است  که در آن روز بر مسلمانان واجب است، این ماه آئین ها و آداب مختص خود را دارد که مسلمانان روزه‌دار با آن یک ماه را سپری می‌کنند، نقاره زنی، سحری‌خوانی، دُم دُم سحری، منقبت خوانی، نوحه‌خوانی، اذان، قرائت قرآن به عنوان معروف‌ترین آئین‌های ماه رمضان در مناطق مختلف ایران شناخته می‌شود که در ادامه مروری داریم بر منقبت‌خوانی از سنت‌های این ماه.

یکی از آئین های مرسوم در ماه مبارک رمضان «منقبت خوانی» یا مناقب خوانی است، منقبت خوانی گونه ای از ستایشگری مذهبی و روایات حماسی، آئینی، مذهبی و هنری است که در مقام ستایش خداوند و پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) اجرا می شود. در واقع «منقبت خوانی» گونه ای از آئین های مذهبی و نمایشی است که از دیرباز در ستایش خداوند و پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) با زبان شعر و آواز ایرانی از سوی منقبت خوانان در شب های ماه مبارک رمضان و لیالی قدر اجرا می شود.

قدیمی‌ترین و مهمترین نمونه در باب مناقب خوانی و فضایل خوانی از «عبدالجلیل رازی» صاحب کتاب «النقص» است. در کتاب «النقص» که در نیمه قرن ششم هجری تألیف شده، آمده است مناقب و فضایل خواندن قاعده‌ای نو نیست و سابقه‌ای طولانی دارد. معنی لغوی «منقبت» که جمع آن مناقب می‌باشد عبارت از هنر، ستودگی و کار نیک است و منقبت خوان یعنی کسی که صفات و نیکویی‌های پیامبر و آل پیامبر(ع) را با شعر و آواز می‌سراید.

منقبت خوانی که با شکوفایی شعر پارسی در بین ایرانیان رواج یافته سابقه آن به قرن ششم هجری برمی گردد، در واقع  و به زبانی دیگر منقبت خوانان همان مداحان شیعی هستند که در مجالسی که در مساجد یا تکایا برپا می‌شد به منقبت خوانی می‌پرداختند.

منقبت خوانان با مدح امام علی(ع) و مدح رشادت‌های شهدای کربلا، جوانمردی‌های حضرت عباس(ع) و شخصیت حضرت امام حسین (ع)  به منقبت خوانی می‌پرداختند. «منقبت خوانی» و آیین «مناقب خوانی» از دوران صفویه بر مبنای قیام  و شهادت امام حسین (ع) و یاران با وفایش شکل گرفت؛ اما روایت‌های منقبت خوانان پس از توسعه و گسترش مفاهیم شیعی به  امام علی (ع) به عنوان امام نخست شیعیان تغییر کرد و منقبت خوانان در مراسم و آیین‌های مذهبی دیگر و بویژه آیین‌های ماه مبارک رمضان و لیالی قدر   به ‌ایشان  پرداختند. از همان زمان آئین «منقبت خوانی» به عنوان بخشی از آیین‌های نمایشی و نیایشی ماه مبارک رمضان در میان مردم  مرسوم شد.

نمونه ای از اشعار منقبت خوانی را در زیر مشاهده می کنید:

*******

بی علی دین در مثل باشد حباب

پوچ و تُو خالی حبابی در سراب

تازه آن را هم ببیند بین خواب

مستِ مجنونی به حال اضطراب

دین کامل با علی پیدا شود

دین فقط در عشق او معنا شود

عشق مولایم علی عشق خداست

عشق او بر هر غم و دردی دواست...

*******

امشب این شمع فروزان و پس از آن سحر است

ای بشر از چه گریزی که زمان در گذر است

از کدامین گذر آیی که بلایت نرسد

راه بی بیم و خطر بین که یکی در نظر است

مرکب عافیت از راه تشیع گذرد

غیر از این بین همه بیراهه و در آن خطر است

*******

تو گر دنیا بخواهی از علی(ع) خواه

جنان را هم تو از دست ولی خواه

که حضرت می کند هر جا کفایت

ببینی هر زمان از او عنایت

کسی گر سوی جنات نعیم است

علی(ع) تنها صراط مستقیم است

منقبت خوانی به عنوان یکی از غنی‌ترین آیین‌ها در میان مسلمانان  و بویژه شیعیان کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان و پاکستان مرسوم است و ماه مبارک رمضان تجلی دوباره اجرای این آئین در میان روزه‌داران است.

پایان پیام/