لسان الغیب نمایشی از لایه‌های درونی حافظ و چالش‌های او با زمانه خویش

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، نمایش «لسان الغیب» با نگاهی به نمایشنامه «رند خلوت نشین» نوشته پری صابری پس از بیست و سه سال با بازنویسی «محمود شالویی» و «اردشیر صالح پور» به کارگردانی «محمد حاتمی» به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در مجموعه حافظیه شیراز  با استقبال بیشمار تماشاگران شیرازی به  اجرا درآمد. «سیروس اسنقی»  در «لسان الغیب» در نقش «راوی» به صحنه رفت، درباره این نمایش و جنبه های مختلف آن با این بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون  به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:

نمایش «لسان الغیب» به چه ابعادی از شخصیت حافظ می پردازد؟

خوشا شیراز و وضع بی‌مثالش

خداوندا نگه دار از زوالش

 در دو هفته ای که برای اجرای نمایش «لسان الغیب» در شیراز بودیم در کنار مردم فهیم این شهر لذت بردیم.

حضرت حافظ جنبه های متعددی هم در اجتماع و هم در بین ادبا و فرهیختگان دارد؛ برخی به وجه معنوی حافظ می پردازند، برخی به نسبت رندانه حافظ می پردازند، بعضی ها که تمام حافظ، قرآن است به  وجه «لسان الغیبی» حافظ پرداخته اند؛ زنده یاد خانم صابری به همین وجه می پردازند و دکتر شالویی بخش لسان الغیبی حافظ را تصویر کرده است. در این نمایش به تمام لایه های درونی حضرت حافظ در دوران شاه شیخ، شاه منصور، امیر تیمور و شاه شجاع پرداخته  شده است؛ در این اثر تمام چالش هایی که حافظ با این افراد داشت و به آنها پرداخته نمی شد و بخاطر آنها محکوم می شد همه به تصویر درآمد؛ حتی این موضوع که در اواخر عمر اشعار  حافظ را آتش می زنند و  حضرت حافظ عزلت نشین می شود نیز در این نمایش تصویر شد.

پرداختن به وجه عاشقانه اشعار حافظ در «لسان الغیب» چگونه بود؟

بخش مهمی از نمایش «لسان الغیب» عاشقانه های حافظ با «شاخه نبات» است که هم شیرینی و آرام بخشی برای حافظ در آن دوران داشته و هم لحظات تلخی در زندگی حافظ رقم زده است؛ جمله معروف حافظ به شاخه نبات «ای تنهاترین من»! لحظات نابی از ارتباط عاشقانه  حافظ را به تصویر می کشد که  برای تماشاگر خیلی جذاب است، پس از این پرواز کردن و فوت شاخه نبات که بار تنهایی بر دوش حافظ می گذارد و اشعارش را شبانه غارت می کنند و حافظ عزلت نشین و گوشه گیر می شود.

حافظ رندانه از عشق سخن می گوید و اشعار عاشقانه اش با سعدی تفاوت دارد؟

بله؛ حافظ رندانه از عشق حرف می زند و زبان حکیم نظامی درباره عشق سلیس است، اشعارش را یک جاهایی می شود به عشق زمینی و در جایی دیگر به عشق الهی بسط داد.

چه ویژگی نمایش «لسان الغیب» را از سایر آثار نمایشی متمایز می کند؟

 محمد حاتمی وجه موسقیایی نمایش را پر رنگ دید؛ اغلب آثار خانم پری صابری دارای استخوان بندی موسیقی قوی بوده است و محمد حاتمی از این قابلیت غافل نشد و خیلی ها امروز اسم این گونه آثار را «کنسرت­- نمایش» می گذارند، اما خانم صابری از ۳۰ سال پیش که من و محمد حاتمی به عنوان بازیگر در آثارشان حضور داشتیم می دانیم موسیقی استخوان بندی آثار نمایشی ایشان است. در نمایش «لسان الغیب» گروه موسیقی «وصل یار» به رهبری و آهنگسازی «حامد ابراهیمی» و با صدای «حمیدرضا ترکاشوند»سنگ تمام گذاشتند و موسیقی در خور این نمایش را اجرا کردند.

آیا این نمایش اقتباسی از «لسان الغیب» خانم پری صابری بود یا بازنویسی این اثر بود؟

نمایش «لسان الغیب» اقتباس نیست، بازنویسی نمایش نامه خانم صابری توسط دکتر شالویی بود؛ در واقع ۷۰ -۸۰ درصد همان اثر خانم صابری است، همان نگارش «رند خلوت نشین» در ۲۳ سال پیش است  که خانم صابری در تالار وحدت به اجرا بردند و در آن محمد حاتمی نقش حافظ را ایفا می کرد.

این اثر فاخر چگونه پس از ۲۳ سال با حفظ ساختار کلی اثر بازنویسی شد؟

نمایش «لسان الغیب» اگرچه بعد از ۲۳ سال با بازنویسی دکترشالویی روی صحنه رفت ولی قالب دراماتیک اثر حفظ شد اما کارگردانی آن کاملا ساختار دیگری داشت و متفاوت بود از کارگردانی 23 پیش خانم پری صابری. اجرای این نمایش به  دلیل اتفاق های سیاسی منطقه تعطیل شد و ما در شیراز بلاتکلیف بودیم و در شب های دیگر در دو سانس اجرا کردیم اما استقبال از این اثر به شدت بالا بود بطوری که مدیر کل مرکز هنرهای نمایشی شیراز از ما خواستند اجرا را تمدید کنیم اما این اتفاق به دلیل شرایط گروه شدنی نبود. ما به آنها قول دادیم در زمان دیگری نمایش را در حافظیه به اجرا ببریم.

 استفاده از جلوه های ویژه بصری به فهم روایت «لسان الغیب» کمک می کند؟

در مکان های تاریخی مثل آرامگاه حافظیه شیراز که شرایط حرفه ای یک تالار را ندارد اجرای نمایش سخت می شود. در بارگاه مبارک حضرت حافظ پرتابل چیده شد و مسئول مپینگ تصاویر  را بر پرده ها در نیم دایره های پشت بارگاه طراحی کرد و تصاویری که از آفرینش و طبیعت و حضرت حافظ پخش می شد جلوه خاصی به کار داده بود و تماشاگر را منفک از فضای حافظیه می کرد که به  درون قصیه بیاید؛ در واقع تصاویر  به تماشاگران کمک می کرد که داستان را بهتر درک کنند.

در نمایش «لسان الغیب» نقش راوی را بر عهده داشتید تفاوت روایتگری در این اثر با آثاری که قبلا روایت کرده بودید، چگونه بود؟

محمد حاتمی می گفت جنس روایت این کار من با روایت هایی که انجام داده بودم یا راوی های دیگری که دیده بودم تفاوت داشت؛ در این اثر من انگار از دل تماشاگر بودم، حس بازی ام را به گونه ای طراحی کرده بودم که تماشاگر من را از خود می دید و روی صحنه نبودم، بیان و گویشی اتخاذ کرده بودم که فکر می کردند قصه را آنالیز می کنم. شکل و فرمت روایت بازتاب بالایی داشت و تماشاگر با روایت ارتباط گرفته بود و این تجربه خاصی را برای من رقم زد.

آیا برنامه ای برای اجرای نمایش «لسان الغیب» در مکان های تاریخی تهران دارید؟

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ادامه اجرای نمایش را در جشنواره تئاتر فجر پیش بینی کرده است و بلافاصله  پس از اجرا در فجر قرار است نمایش در تالار وحدت به روی صحنه برود. البته بهترین شکل اجرای این نمایش در کاخ سعدآباد است و این مجموعه بهترین شرایط را برای اجرا نمایش «لسان الغیب» دارد.

آیا نمایش «لسان الغیب» در کاخ سعدآباد به اجرای عمومی خواهد رفت؟

«لسان الغیب» مشکلی برای اجرا در تالار وحدت ندارد؛ برای اینکه فضای این نمایش را به تماشاگران نشان دهیم سعدآباد بهتر است، باید ببینم آقای محمد حاتمی کارگردان و انجمن آثار مفاخر فرهنگی برای اجرای این اثر چه تصمیمی می گیرند.

عوامل نمایش «لسان الغیب» عبارتند از :

طراح وکارگردان محمد حاتمی، مجری طرح حسن جودکی، بازنویسی متن محمود شالویی و مشاور عالی نگارش اردشیر صالح پور. محمد حاتمی، سیروس اسنقی، ابوالفضل همراه، آناهید ادبی، احسان عباسی، امید امیر، شکیلا سماواتی، آذین عیوضی و مرجان رهنما نیز بازیگران نمایش «لسان الغیب» اند. آهنگ‌سازی این اثر هنری به عهده حامد ابراهیمی است و خواننده آن نیز حمید ترکاشوند است.