مراتب زهد از دیدگاه امام خمینی (ره)

خبرگزاری شبستان: زهد و پارسایی، در شمار معروف ترین و کلیدی ترین واژه های دینی قرار دارد. در متون اسلامی پیش تر در احادیث پیامبر (ص) و امامان اهل بیت (ع) که از نخستین زاهدان در اسلام است و در متن اسلام زاده شده و بالیده است به مناسبت های گوناگون و در موارد و میدان های مختلف این واژه به کار رفته و با ترهیب و ترغیب و ذکر پاداش، یا ستایش و بیان اهمیت، از آن یاد شده است. متن زیر برگرفته از کتاب بیست و هفتم امام خمینی و مفاهیم اخلاقی با عنوان "زهد و پارسایی " است.

ذات زهد

مرتبه نخست که نازل‌ترین مرتبه زهد است، آن است که آدمی از دنیا و مظاهر آن با وجود شدت تمایل به آن بگذرد یعنی با اینکه سخت مشتاق آن است و دل در گروی آن دارد با مجاهده و مشقت زهد بورزد و خود را از نزدیک‌شدن به آن بازدارد.

امام خمینی (ره) از این مرتبه به زهد عامه تعبیر می‌کند: درجه اول زهد عامه است و آن عبارت است از اغراق از دنیا برای رسیدن به نعیم آخرت و این درجه در حقیقت کسبی است که از روی ایمان به بعض منازل آخرت پیدا شده است و صاحب این مقام در اسارت شهوت است، لکن به حکم عقل شهوات زایله حقیره را ترک می‌کند برای رسیدن به لذات باقیه شریفه. پس این ترک شهوت برای شهوت است.

مرتبه دوم، آن است که دنیا در نظر زاهد حقیر و بی‌ارزش است، به همین دلیل با سهولت و طیب خاطر از آن چشم می‌پوشد مانند کسی که از کالایی حقیر و ناچیز به خاطر دست‌یابی به کالایی بسیار باارزش می‌گذرد. امام خمینی (ره) این مرتبه را زهد خاصه می‌داند: درجه دوم زهد خاصه است و آن عبارت است از اعراض از مشتهیات حیوانی و لذایذ شهوانی برای رسیدن به مقامات عقلانی و مدارج انسانی و این درجه از علم و ایمان به بعض مراتب عالیه از عالم آخرت پیدا شود که به واسطه آن علم و ایمان، مشتهیات حیوانی و لذات جسمانی در نظر، محقر و کوچک شود و این مبدأ اعراض و منشأ انصراف نفس از آنها شود و لذات عقلیه روحانیه و ادراکات مرسله مجرده، گرچه مورد اعتنای فلاسفه و اعاظم از ارباب علم و دانش همیشه بوده و فیلسوف بزرگ عظیم‌الشأن ارسطوطالیس، معلم اول در این باب اهمیت بسیار داده ولی این درجه نیز نزد اصحاب معرفت و ایقان و ارباب حقیقت و عرفان معلل است و چون این اعراض برای لذت است –گرچه لذت روحانی- قدم نفسانی در کار است و آن زهد حقیقی نیست بلکه ترک شهوت و لذت است برای شهوت و لذت.

مرتبه سوم که بالاترین درجه و مرتبه زهد است، آن است که زاهد به دنیا میل ندارد و با طیب‌خاطر آن را رها می‌کند و این زهد ورزیدن‌اش را نیز نمی‌بیند؛ یعنی حتی از زهد خود نیز زهد می‌ورزد چرا که دنیا با همه مظاهر آن در نظرش بسیار حقیر بلکه هیچ هیچ است و از همین روست که باور دارد در این زهدورزی در حقیقت چیزی را از دست نمی‌دهد تا در فقدان آن تأسف خورده غمگین شود. زاهد با این ویژگی نفسانی به کسی می‌ماند که سخت دلبرده دیدار سلطان است. به در کاخ او می‌رود که به دیدارش توفیق یابد و اما با سگی درنده مواجه می‌شود که بر در کاخ سلطان ایستاده و مانع ورود آن آدمیان است، لقمه نانی را جلوی سگ می‌اندازد و او را به خوردن آن مشغول می‌کند و خود وارد کاخ می‌شود به دیدار سلطان نایل می‌گردد. شیطان سگ درگاه خداست، بندگا‌ن‌اش را از ورود به بارگاه ربوبی باز می‌دارد: شیطان کارهایشان را برای آنان آراسته و از راه درست آنان را بازداشته است.

زاهد وارسته که شیفته دیدار خداوند است، دنیا و جلوه‌های آن را –که در نظرش حقیر و بی‌اعتبار است- چون لقمه نانی به کام شیطان می‌سپارد تا او را از ساحت وجود خود دور سازد و این کاری است که با طیب خاطر انجام می‌دهد. این مرتبت و مقام که امام خمینی زهد اخص خواص می‌نامند از آن کسی است که خدا را به درستی شناخته و حضور در محضر او را بر هر نعمتی از نعمت‌های دنیا برتر می‌نهد: درجه سوم، زهد اخص خواص است و آن عبارت است از اعراض لذات روحانی و ترک مشتهیات عقلانی برای رسیدن به مشاهده جمال جمیل الهی و وصول به حقایق معارف ربانی و این اول مقامات اولیاء و محبین است و از مراتب عالیه زهد است. پس زهد حقیقی صاحب این مقام را به حسب اول مرتبه حاصل شود و زهد حقیقی عبارت است از ترک غیر خدا برای خدا و پس از این مقام، اول مراتب فنا برای سالک دست دهد که آن عبارت است از لذات و عدم التفات به آن.

بنابراین گزارش، کتاب زهد و پارسایی به قلم محمدتقی خلجی از سوی انتشارات عروج روانه بازار نشر شده است. امام خمینی و مفاهیم اخلاقی، مجموعه ای است که با استفاده از آموزه های نظری و سیره عملی امام خمینی (ره) می کوشد، جوانان را با پاره ای مفاهیم اخلاقی دین آشنا سازد و در معنویت و صفای زندگی سهمی داشته باشد.

پایان پیام/