بزرگترین غولهای ماسه‌ای جهان وشهرسنگی شرق ایران درقلب کویرخراسان جنوبی

خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی: شهرستان نهبندان با بیش از 41 هزار کیلومتر مربع وسعت، جنوبی ترین شهر استان خراسان جنوبی است. این شهرستان به اقتضای موقعیت طبیعی و مجاورت با کویر در دشتی نسبتاً وسیع واقع شده و از نظر ناهمواری در شمال مشتمل بر ارتفاعاتی است که قلل آن به 2500 متر می‌رسد. کوه سرخ – کوه بیدمشک – کوه بوبک از جمله این ارتفاعات است. همچنین در بخش غربی شهرستان نیز شاهکوه که بلندترین نقطه آن 3732 متر ارتفاع دارد واقع شده است.

بقیه سطح شهرستان نهبندان مشتمل بر دشت های هموار نظیر سرچاهشو، سهل آباد، چاهداشی، دهسلم و نهبندان است که ارتفاع این دشتها حدود 1000 متر از سطح دریا است و آب و هوای قالب شهرستان خشک و بیابانی است.

نهبندان؛ شهری با جاذبه‌ها طبیعی و آثار تاریخی در قلب کویر
در مورد وجه تسمیه نهبندان این نظریه وجود دارد که نه یا نیه در فارسی به معنی شهر است. در گذشته بیشتر تواریخ از این شهر با نام نه یا نیه یاد کرده اند و تماماً از قرن هفتم به بعد "نهبندان" نامیده شده است.

نهبندان در قلب کویر واقع شده و با وجود ثبت 140 اثر تاریخی که تاکنون 54 اثر آن ثبت آثار ملی شده است دارای آثار و بناهایی تاریخی ارزشمند است که از جمله می توان به آسبادهای نهبندان و خوانشرف، قلعه شاهدژ، قلعه نهبندان، مسجد عاشوراخانه، مسجد میغان اشاره کرد.

همچنین تالاب کجی نمکزار یکی از جاذبه منحصر به فرد زیست محیطی استان بوده که در اوایل بهار مورد توجه گردشگران زیادی قرار دارد و در 100 کیلومتری جنوب غربی این شهرستان روستای دهسلم در حاشیه کویر لوت قرار دارد که در بخش اکوتوریسم کویر و کویرنوردی با دارای بودن مرتفع ترین، وسیع ترین و زیباترین تپه های ماسه ای کشور مورد توجه بسیاری ازکویرنوردان داخلی و خارجی قرار گرفته است.

جاذبه های طبیعی نظیر تپه های مارنی یا کوه های مینیاتوری در 6 کیلومتری حاشیه محور نهبندان به کرمان از پدیده ای منحصر به فرد و بی نظیر طبیعی استان به شمار می رود.

تالاب کجی نمکزار؛ پدیده‌ای زنده و منحصر بفرد در شرق کشور
تالاب کجی و دریاچه نمک در شمال غربی روستای چاه دراز و در 75 کیلومتری شهرستان نهبندان و در حاشیه محور ارتباطی بیرجند به زاهدان قرار گرفته است.

با توجه به آبگیری خوب تالاب در سال 1389، 14 گونه پرنده آبزی و کنار آبزی از قبیل مرغابی سرسبز و فلامینگو به این تالاب مهاجرت کرده اند که از پرندگان بومی منطقه می‌توان به زاغ بور، هوبره و عقاب طلایی، از خزندگان می‌توان به مار قیطانی، مار شتری، مار پلنگی و تیر مار و بزمجه بیابانی اشاره کرد.

پرنده " زاغ‌بور" پرنده آندمیک ایران (تنها در ایران وجود دارد) به شمار می‌آید و از زاغ‌بور به عنوان جواهر کمیاب و نادر کویر یاد می‌کنند. همچنین این پرنده با زیبایی‌های خاص خود یکی از قابلیت‌های گردشگری کشور و شهرستان نهبندان محسوب می‌شود.

این پرنده 24 سانتی‌متر طول دارد و شبیه هدهد اما بدون تاج سر و دارای دم و منقارسیاه و بلند با اندکی خمیدگی به پایین و بال‌های پهن است رنگ پر و بال آن نخودی مایل به قهوه‌ای، صورت کمرنگ‌تر و از قاعده منقار تا چشم‌ها لکه سیاه ‌رگه مانند و نیز لکه سیاه بزرگی در بالای سینه‌اش مشاهده می‌شود. پاهای آن بلند و سیاه است و برای دویدن در بیابان تکامل یافته‌ است.

تالاب کجی نمکزار نهبندان یک پدیده منحصر بفرد در شرق کشور است و حاشیه تالاب زیستگاه 14 گونه پستاندار از قبیل، خرگوش، روباه، کفتار، گرگ، پایکا، پامسواکی،زرده بر و تشی است. آب تالاب به واسطه املاح معدنی موجود در آن دارای خواص درمانی برای بیماریهایی نظیر آرتروز، رماتیسم و بیماریهای مفاصل است.

تالاب زیبای کجی نمکزار نهبندان با 22 هزار هکتار وسعت یکی از مناطق گردشگری خراسان جنوبی است که با وجود خشکسالی های پیاپی همچنان زنده است. تالاب کجی نمکزار، شوره زاری وسیع است که به دلیل پایین بودن سطح ارتفاع آن نسبت به مناطق اطراف محل تجمع زهاب منطقه است.

این پدیده با توجه به شوری بیش از حد خاک آن به دریاچه نمکی و سفید تبدیل شده و مأمن زندگی پرندگان و حیوانات زیادی است زیرا در آن پوشش گیاهی مناسب برای تخم گذاری پرندگان وجود دارد و طبق آمار هر ساله پذیرای بیش از پنج هزار پرنده مهاجر است.

هر چند در سال های اخیر به دلیل خشکسالی از میزان آب تالاب کاسته شده ولی به طور کلی در فصول پاییز و زمستان همواره آب دارد و محل امنی برای پرندگان مهاجر آبزی محسوب می‌شود.

این تالاب تنها آبگیری است که به روخانه و حتی آبراه ‌ها وصل نمی‌‌شود و در تابستان خشک و در زمستان با جوشیدن آب آبگیری و پذیرای پرندگان و حیوانات مختلفی است.

از گیاهان غالب در منطقه در حال حاضر در مناطق دشتی قیچ، گز و تاغ می باشد و در حاشیه تالاب بوته‌های گز، آتریپلکس، قلیا و نی به چشم می خورد و همچنین از دیگر گیاهان منطقه می توان به درمنه، خارشتر، چرخه، کما، اشنان، هندوانه ابوجهل، سئودا و اسپند اشاره کرد.

دهسلم نهبندان؛ بهشتی در دل کویر
روستای دهسلـم واقـع در شهرستـان نهبنـدان و در 100 کیلومتری جنوب غربی این شهرستان واقع شده است و ارتفاع آن از سطح دریا 85 متر و مساحتی در حدود 2000 هکتار دارد و دارای 2 نمکزار کوچک و بزرگ است.

روستـای دهسلـم روستایی سرسبـز در دل کویـر است کـه به داشتن نخلستان‌های سرسبز، معروف است و نخلستان‌های این روستا در کنار ماسه های کویر مناظر بسیار زیبایی را خلق کرده است که ارزش سفر کردن و دیدن را دارد.

در مورد وجه تسمیه روستای دهسلم در اسناد و حافظه تاریخی مردم نقل و قول های متفاوتی ثبت و ضبط شده است. عده ای بانی آن را پسر فریدون می دانند و برخی نیز بر این عقیده اند که این روستا نام خود را از یکی از سرداران ابومسلم خراسانی گرفته است.

وی در زمان خلافت یزید، حکمران خراسان و سیستان بوده و نامش سلم بن زیاد بوده است، عده ای از اهالی روستا نیز معتقدند که در ابتدا دو برادر به نام های سلم و تور، قنات های این روستا را آباد کردند که دهسلم کنونی را سلم آباد کرده و به ده سلم معروف شده و تور هم روستای تور را آباد کرده که در منطقه شاهکوه واقع شده که فاصله چندانی با هم ندارند.

دهسلم مردمانی خونگرم و مقاوم دارد که در زیر گرمای شدید کویر، بهشتی این چنین برای خود ساخته‌اند. در روستای دهسلم ویژگی های بارز مناطق کویری متبلور شده و خانه های گنبدی و گلی، نخلستان های خرما و … جلوه هایی از زیبایی‌های این روستا است.

در گوشه ای از نخلستان خرمای آن و در بافت قدیم روستا قلعه قدیمی دهسلم قرار دارد که دیوارهای آن هنوز پا بر جاست. علاوه بر این قلعه، دو قلعه قدیمی دیگر هم در این روستا وجود دارد که هر کدام نام و قنات مخصوص به خود داشته و به نام های قلعه محمدتقی خان، ده بالا و شوره گزک معروف هستند.

در این روستا پرورش شتر، شغل اصلی اهالی است و به دلیل این که قنات روستا نسبت به روستاهای دیگر پر آب تر است، کشاورزی نیر رونق زیادی دارد و علاوه بر خرما، گندم، جو و پنبه هم در آن کشت می شود.

تپه‌های مارنی یا کوه‌های مینیاتوری در نهبندان؛ یادآور کوه‌های کره مریخ
کلوت‌ها یا همان تپه‌های مارنی در جنوب خراسان‌جنوبی و در غرب نهبندان در حاشیه محور نهبندان به کرمان و در فاصله شش کیلومتری شهر نهبندان واقع شده و با ارتفاع یک‌ هزار و 86 متر از سطح دریا اصطلاحاً به آن کوه‌‌های مریخی یا مینیاتوری نیزمی گویند.

تپه‌های مارنی این شهرستان با یک ‌هزار و 134 هکتار وسعت، دارای رنگ‌های بسیار جذاب و متنوع هستند این تپه‌‌ها بر اثر ساز و کار شگفت‌انگیز باد، آب و در طی فرسایش چندین میلیون سال در حاشیه کویر لوت به وجود آمده است.

کلوت‌های نهبندان از نظر وجود گونه‌های جانوری و گیاهی در جهان کم نظیرند و از تنوع زیستی بالایی برخوردار هستند. این پدیده‌ها و آثار طبیعی از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی و عوارض بیابانی جهان هستند که سالانه پذیرا و میزبان مسافران، گردشگران و حتی توریست‌های فراوانی هستند.

شکل این کوه ها و نیز رنگ های قرمز و خاکستری آن در نگاه اول انسان را به یاد تپه های کره ماه یا کره مریخ می اندازد و ارتفاع برخی از آنها تنها 5 متر می باشد که مانند مخروط های کله قندی صحنه‌ای رویایی و خیال انگیز را در میان دیدگان انسان قرار می‌دهند.

وجود گونه‌های متنوع و فراوان جانوری از قبیل پرندگان به ویژه هوبره و زاغ‌بور در کنار تپه‌های مارنی یا همان کلوت‌های شهرستان نهبندان از ویژگی‌های منحصر به فرد خاص زیست محیطی این منطقه به شمار می‌رود.

قلعه شاهدژ؛ بزرگترین شهر سنگی شرق ایران
قلعه شاهدژ نهبندان با بیش از هزار و 500 سال قدمت در پنج کیلومتری شرق نهبندان قرار دارد و به عنوان بزرگترین شهر سنگی مخروبه ایران پذیرای بسیاری از گردشگران و مسافرین نوروزی است.

قلعه دارای چندین حصار و برج است و در داخل آن فضاهایی نظیر اتاق های سربازان، انبارهای آذوقه، آب انبارها و... قرار دارد. تالارهای موازی، اتاق هایی کوچک و آجرفرش شده و کوچه روهای میانی قلعه از دیگر مجذوبات بعدی این بنا است.

شالوده این بنا مربوط به دوره ساسانی است که در قرون پنجم وششم هجری توسط اسماعیلیان خریداری و بازسازی شده است. این قلعه از قلاع قرن ششم وهفتم ومتعلق به اسماعیلیان است اما با دیگر قلاع اسماعیلیه تفاوت محسوسی دارد. از دو نوع معماری بناهای اشرافی و بناهای عادی برخوردار است.

قلعه شاهدژ از چهار طرف به دشت های وسیع مشرف و این خود نشان اهمیت ویِژه آن است، به گفته عوام نام اصلی این قلعه «شاه دزد» بوده که برگرفته از نام صاحب اصلی و اولی این بنای تاریخی است.

معماری ایرانی این قلعه زبان زد است چرا که سنگ هایی در این قلعه دیده می شود که بدون ساروج و هیچگونه ملاتی دیوارهای این قلعه را تشکیل می دهد. بنای یاد شده با شماره ‎ 1934درفهرست آثارملی کشور به ثبت رسیده است.

امامزاده سیدعلی(ع)؛ خانه امید مردم نهبندان
امامزاده سیدعلی(ع) یکی از بقاع متبرکه استان خراسان جنوبی است که در 90 کیلومتری شمال شهر نهبندان و 100 کیلومتری جنوب بیرجند در جاده سربیشه به نهبندان واقع شده و وجود مرقد مطهرشان، مایه تبرک و زینت معنوی این سامان گشته است.

مردم این دیار، عشق و علاقه ی خود را نثار این امامزاده می کنند و به وساطت آنها، از خداوند حاجت می‌گیرند و به روح خداجوی خویش طراوت می بخشند. اینجا خانه امید مردمان این دیار است. مردم شهر و روستاهای اطراف نهبندان، دست ارادتشان را به سینه می گذارند و سلام خالصانه خود را نثار امامزاده می کنند.

بنابر اعتقاد مردم امامزاده سیدعلی از نوادگان امام موسی الکاظم (ع) است. گنبد این بقعه مبارکه، کاشی کاری آبی شده است و بر روی آن نقوش لوزی شکل، با طرح اسلیمی نقش بسته است. کل بنا به شکل مربعی است و در چهار طرف آن، پنجره و درهای آن، به شکل رواقهایی آجری ساخته شده اند که در حاشیه بالایی دیوار، در قالب کاشی کاری آبی، تزئیناتی چشم نواز وجود دارد.

ضریح امامزاده سید علی با کمک خیرین و اهالی روستا و با حضور هنرمندان خوش ذوق اصفهانی ، ساخته شده و نصب گردیده است. این ضریح به رنگ طلایی و از نوع مشبکی است. در قسمت بالایی ضریح، حاشیه هایی حکاکی شده با نقوش گل و مرغ به شکل برجسته کاری و منبت کاری دیده می شود.

بزرگترین غولهای ماسه‌ای جهان در وسعت کویر حیدرآباد نهبندان
بلندترین تپه‌های ماسه‌ای دنیا در کویر بکر حیدرآباد نهبندان در 70 کیلومتری جنوب غربی نهبندان قرار دارد. این تپه‌ها قسمتی از کویر لوت است که به دلیل وجود ارتفاعات طولی و عرضی مختلف منحصر به فرد است.

ارتفاع بزرگترین غول های ماسه ای جهان در وسعت کویر نهبندان به بیش از 400 متر می رسد و از آن به اورست شنی جهان یاد می شود.

این منطقه در شرق کویر لوت واقع شده و پوشش گیاهی و گونه های جانوری نادر و منحصر به فردی که در آن وجود دارد این منطقه را به یک کویر زیبا و چشم نواز با قابلیت های بالا تبدیل کرده است.

خانه تاریخی تقوی؛ معماری دوره قاجار
این بنا در داخل بافت تاریخی نهبندان واقع شده است. با توجه به شواهد معماری موجود این بنا مربوط به دوره قاجار است. از خصوصیت بارز آن دو ایوان شمالی و جنوبی بنا است که به شیوه قوس جناغی اجرا شده و با فرم دیگر بناهای نهبندان که دارای قوسهای بیزی هستند متفاوت می‌باشد. همچنین این بنا نسبت به سایر بناهای موجود در بافت تاریخی دارای ارتفاع بیشتری می‌باشد.

فضاهای موجود در اضلاع شرقی و غربی دارای پوشش گهواره‌ای هستند و در گوشه جنوب شرقی راهرویی قرار دارد که به تنورخانه منتهی می‌گردد. پوشش تنورخانه از نوع گنبدی است که با خیزکمی به نورگیر بالای آن منتهی می‌شود.

ایوانهای شمالی و جنوبی قرینه هم هستند و ارتفاع آنها از اضلاع شرقی و غربی حدود یک متر بیشتر است. کف این ایوانها حدود نیم‌متر بلندتر از کف حیاط است. دور تا دور لبه بام های مشرف بر حیاط با رخبام تزیین شده است.

در پشت ایوان شمالی باغی وجود داشته که از طریق ورودی واقع در ضلع شمالی این ایوان به آن راهی وجود داشته ودر اتاقهای دو طرف ایوان نیز پنجره‌هایی در ضلع شمالی تعبیه شده بوده که به فضای باغ اشراف داشته‌اند. این اثر تاریخی به شماره 12578 در ردیف آثارملی به ثبت رسیده است.

قلعه نهبندان؛ به قدمت تاریخی قبل از اسلام
قلعه نهبندان، قدیمی ترین بنای تاریخی استان بوده که در داخل شهر نهبندان قرار گرفته و در سال 1376 به شماره 1934 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. قلعه عظیم نهبندان که از خشت و چینه ساخته شده با توجه به نقشه بنا و اشیاء سفالی بدست آمده سابقه تاریخی آن به دوران قبل از اسلام یعنی دوران اشکانی و ساسانی برمی‌گردد.

قلعه در دوران اسلامی تا دوران صفویه فعال بوده و در دوره صفویه بطور کامل متروک شده است وجود این قلعه صحت ادعای بعضی منابع تاریخی کـه سـابـقه شهـر نهبنـدان را بـه دوران پیـش از اسـلام می‌رسانند، تایید می کند.

آسیاب‌های بادی نهبندان؛ نمادی از خلاقیت کویرنشینان
شرایط دشوار مناطق کویری و بیابانی ایران باعث شده تا مردم کویرنشین از ابتکار وخلاقیت خود استفاده کرده و با حداکثر بهره گیری از عوامل و شرایط طبیعی آن را در اختیارخود در آورند.

آسبادهای از جمله این خلاقیت ها هستند که در اکثر مناطق جنوب خراسان بخصوص روستاهای شهرستان نهبندان دیده می شوند. منطقه نهبندان به دلیل گسترش دامنه بادهای 120 روزه سیستان تا این منطقه از این نظر امتیاز ویژه‌ای دارد.

بیشترین تعداد آسبادها که در داخل شهر نه قرار داشته و سون هدین جغرافیدان از آن نام برده 400 خانه و 75 آسباد است. این تعداد آسباد در یک فصل قادر به آرد نمودن 6000 تن گندم بوده اند. در روستاهای رومه، چهارفرسخ، خونیک پایین، خوشاره، حمند و... آسباد هایی وجود دارند.

آسبادها آسیایی هستند که با نیروی باد می‌چرخند. دو دیوار موازی به ارتفاع 10 متر که به فاصله 4 متری هم قرار دارند، ساختمان عمومی این آسبادها را تشکیل می‌دهند. در قسمت شمالی این محفظه پره‌هایی بزرگی وجود دارد که با کمک نیروی باد می‌چرخند. چرخش پره‌ها اهرم بزرگ و سنگ زیرین را به حرکت درآورده و عملیات آسیاب کردن شروع می‌شود.

نقشه آسبادهای منطقه نهبندان برگرفته از آسبادهای سیستان و تقریباً مشابه یکدیگر هستند. آسبادهای خوانشرف در دو طبقه ساخته شده‌اند. فضای بالایی آن مکانی است که بزرگترین قطعات آسیا در آن کار گذاشته شده است.

این فضا از سه طرف محصور و جهت باز آن در معرض وزش باد است. محور آسباد به شکل یک تیر ثابت به طول 5/4 تا 5 متر است که بر سطح آن شکاف‌هایی مستطیل شکل به وجود آمده تا بازوها در آن قرار گیرند.

بازو شامل چوب‌های موازی هستند که تیرها را در یک حالت عمودی و در معرض باد نگه می‌دارند. سنگ آسیاب شامل دو سنگ هم‌اندازه مدور است که سنگ زیرین ثابت و سنگ فوقانی متحرک است. طبقه همکف آسیاب‌خانه نیز شامل انبارهای نگهداری آرد و گندم و یک رشته پلکان منتهی به طبقه فوقانی است. این سازه‌ها به دلیل نوع کاربرد فاقد تزئین هستند.

مسجد میغان
مسجد تاریخی میغان در داخل بافت قدیمی و تقریبا متروکه روستای میغان در 60 کیلومتری شمال غرب نهبندان به ثبت ملی رسیده است.

مسجد میغان بطور کلی در یک مساحت محدود و کوچک ساخته شده است و اجزاء معماری آن عبارتست از صحن، شبستان گنبددار و شبستان ستوندار و گنبد خانه و با وجود این اثری ممتاز در یک روستای دور افتاده به شمار می‌آید.

یک ورودی در صحن مسجد قرار دارد که به داخل شبستان گنبد دار مرتبط می‌ شود و محوطه ‌ای مستطیل شکل را شامل می ‌گردد که سقف آن گنبدی است و تعداد سه گنبد در این فضا جای گرفته ‌اند که زیر این گنبدها تزئینات رسمی بندی زیبائی مشاهده می شود.

از زیباترین قسمت های این مسجد که دارای فره معماری خاصی است شبستان ستوندار آن است که این بخش محوطه ‌ای است که ستونهای چهار ضلعی پایه سقف آن را تشکیل داده است.

در صحن مسجد قناتی جاری است که از زیر این قسمت عبور کرده و بطرف دیگر بنا می‌ رود که در آن قسمت نیز این آبها توسط آبگیری در پشت مسجد جمع شده و به مصارف مختلف بخصوص کشاورزی می‌رسد.

زمان ساخت مسجد میغان بر اساس نوع نقشه به دوره صفویه بر می گردد و بطور کامل توسط میراث فرهنگی بیرجند مرمت وبازسازی شده است.

پایان پیام/