گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان: تمدن اسلامی با ساخت و بنای مسجد در مدینه از سوی پیامبر اکرم(ص) دوره جدیدی را آغاز کرد و پس از آن مسجد به عنوان محور فعالیت های جامعه مسلمین مطرح شد.
همچنین تاکید نبی مکرم اسلام و ائمه اطهار بر حضور در مسجد، اقامه نماز در مساجد و سفارش بر ساخت مسجد به تدریج فرهنگ مستحکمی را د ر شاکله امت اسلامی رقم زد به گونه ای که از ورای فرهنگ های مختلف ممالک اسلامی، مساجد متعددی تاسیس شد که حکایت از تاریخ و تمدن اسلام داشت.
مع الوصف برخی موارد در رابطه با مساجد نقاط مختلف دنیا مشترک بوده و یا تداعی کننده مفهومی خاص است.
خبرنگار گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان در راستای بررسی این موضوع با حجت الاسلام «سید صمصام الدین قوامی»، رییس بنیاد فقهی مدیریت اسلامی و امام جماعت مسجد «فاطمة الزهرا» شهر مقدس قم به گفت وگو نشسته ایم که حاصل آن را می خوانید:
- به عنوان سوال اول برای آغاز بحث، مسجد در تمدن اسلامی از چه جایگاهی برخوردار است؟
شروع تمدن اسلامی با مسجد است، وقتی یثرب به مدینه تبدیل شد، اولین بنای رسمی امت اسلام «مسجد» بود. تا پیش از آن و در اعصار گذشته نیز حضرت ابراهیم(ع) امام یک مسجد یعنی کعبه شد، پیامبر نیز از حضرت ابراهیم تبیعت می کند و زمانی که به مسجد رفت بنای مدنیت را بر ساخت مسجد می گذارد.
البته مسجد از چند دیدگاه قابلیت بررسی دارد که شامل جنبه معنوی، حکومتی و مدیریتی، معماری و ... می شود که در این بین جنبه معنوی مسجد ذو ابعاد است و بر سایر موارد یاد شده اثرگذاری دارد. مثلا در مورد جنبه معماری مساجد می توان نکات فراوانی را استخراج کرد، سبک های زیبای معماری مساجد در کشورهای اسلامی شامل مناره، گنبدها، رواق ها، شبستان ها، منبر و محراب، هرکدام حمایت از دوره تمدنی خود را دارند که با جنبه معنوی ادغام و اثری هنری معنوی را پدید می آورند.
- معماری مسجد مبتنی بر اصول و معانی خاصی است، اساسا طراحی معماری مساجد با فلسفه معنوی ویژه ای گره خورده است، برای مخاطبان ما از جایگاه محراب و علت شکل محراب یعنی پایین تر قرار گرفتن آن نسبت به سطح بگویید.
محراب از واژه «حرب» می آید به معنای جنگ و گویای حرب با شیطان است، یعنی کسی که در محراب قرار می گیرد با شیطان قهر است و با تکبیر او را دور کرده و در این جنگ به خدا نزدیک می شود و قرب الی الله پیدا می کند.
هندسه محراب نیز هندسه آسمان است به این علت که قوس دارد، هندسه گنبد هم هندسه آسمان است به این علت که قوس دارد.
- محراب به عنوان یکی از بخش های اصلی مسجد از چه زمانی ایجاد شد. از ابتدا در شاکله معماری مساجد تعریف شده بود؟
بله، محراب زمان پیامبر اکرم(ص) نیز وجود داشت.
- آیا محراب صرفا مختص به مساجد است یا می توان در مصلی ها یا حتی در منازل محرابی را تعبیه کرد؟
بله می توان حتی در منازل محراب ایجاد کرد، بانوان نیز می توانند محراب داشته باشند، چنانچه حضرت زهرا(س) در منزل محراب داشت.
-محراب به لحاظ ظاهری باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟
محراب باید گود باشد، این گود بودن در فرهنگ اسلامی نشانی از تواضع است، یعنی امام جماعت خود را از همه پایین تر می داند و در ازای این تواضع مامومین نیز باید به او اقتدا کنند.
اما برخی موارد نیز در مورد محراب و منبر وجود دارد که شایسته است به آنها اشاره کنم، ساختمان مسجد یک منبر دارد، منبر همان تریبون مسجد است یعنی محل بیان سخنرانی ها، منبر محل ارشاد و هدایت و امر به معرف و نهی از منکر است، امام جماعت زمانی که در محراب قرار می گیرد پشت به خلق و در زمانی که در منبر قرار میگیرد رو به خلق دارد.
بنابراین در معماری مسجد همه چیز دیده می شود، هیچ مسجدی بدون منبر نداریم، در عین حال تاثیر نشستن روی منبر بهتر است، گویا مردم نیز بیشتر دوست دارند، در گذشته که بلندگو و میکروفن نبود گاهی منابر تا بیست پله داشتند، منبر امام سجاد(ع) بیست پله داشت تا صدا به همه برسد.
همچنین در مورد منبر باید بگویم که منبر صرفا محل سخنرانی نبوده است، مکبر امام جماعت در گذشته به عنوان کسی که صدا را بالا می برد مطرح بود و لذا کسانی که صدای قرائی داشتند به بالای منبر می فتند و تکبیر می گفتند. الان در مسجد النبی نیز این گونه است.
- از جمله موارد قابل توجه در مورد معماری مساجد اختصاص جایگاه جداگانه ای به زنان و مردان است، در اماکن مقدس دیگر نظیر کلیسا چنین مسئله ای وجود ندارد، تاثیر این جداسازی چیست؟
این جداسازی خود حکایت از مدنیت دین اسلام دارد، در معماری مساجد جداسازی زنان از مردان حفظ شده است و این سنت که تا به امروز حفظ مانده همچنان به سلامت مسجد کمک می کند. اختلاط خلاف فرهنگ مسجد است. اصل بر عدم اختلاط است.
اگر این رفتار مطلوب است که هست باید این رویکرد را هرچه بیشتر به جامعه تعمیم داد و اصل را عدم اختلاط در محیط های آموزشی و کار قرار داد.
- حال که اشاره به مسئله «مدنیت» داشتید، می خواهم بدانم اساسا چگونه می توانیم مدنیت مسجد را جامعه ببریم؟
نکته مهم در رابطه با مسئله مدنیت آن است که نباید آن را با تجمل گرایی اشتباه بگیریم، مدنیت به معنای آجرها، کتیبه ها و هنرنمایی ها نیست، یا اینکه چند میلیون خرج مناره های مسجد کنیم، البته رسیدگی به ظاهر مساجد اهمیت دارد اما اصلیت مسجد باید حفظ شود و مسجد باید مدنیت خود یعنی مردم نهاد بودن اش را حفظ کند. پس اشاره به مدنیت همان مردم نهاد بودن این نهاد فرهنگ ساز است. مردم نهادترین سازمان مسجد است، مسجد تولیت ندارد بلکه فقط امام دارد و این امر خودش فرهنگ است.
پایان پیام/
نظر شما