رمِضُو آمد خوشنام خدا/رمضو خوانی؛ سنتی فراموش شده در خراسان جنوبی

خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی: روزها و ماه‌های سال نعمت خداوند و سرشار از الطاف الهی است. اما ماه رمضان راز دیگری دارد، سفره بی انتهای خداوند گسترده می شود تا حقیقت خواهان با بهره گیری از کرامت الهی در ماه رحمت رمضان دل های خود را به خالق خود نزدیک تر کنند.

روزه داری، نگاهداری اعضای بدن و نیز اندیشه و گمان از گناه، صدقه دادن به نیازمندان، فراوان خواندن قرآن کریم، مهر ورزیدن به دیگران و آمرزش خواهی از جمله اعمال سفارش شده در این ماه است.

این روزها شهرهای خراسان جنوبی حال و هوای دیگر به خود گرفته است و همه در تلاطم‌اند تا بهترین بهره را از این ماه ببرند و توشه ای جمع کنند برای آخرتشان.

بسیار از کسانی که در سایر ماهها در برنامه های مذهبی و فرهنگی و ... شرکت نمی کنند غالبا در ماه رمضان فرصت شرکت در اقامه نماز جماعت و عبادت های دسته جمعی را پیدا می کنند.

صف ایستادن و انتظار کشیدن برای خرید زولبیا و بامیه و حلیم صحنه ای تکراری اما خوشایند در همه محله‌های شهر است که نشان از برکت و دمیدن روح زندگی ناشی از فرارسیدن این ماه به حیات همه مردم شهر دارد.

مردم متدین این خطه کویری همچون سایر مسلمانان از دیرباز اهمیت این ماه و سعادت آن را دریافته و روزهای پایانی ماه شعبان را نیز به ماه ضیافت خدا متصل می کنند.

در ماه میهمانی خدا مردم خداجوی خراسان جنوبی آداب و رسومی را به ثبت رسانده اند که هرچند گوشه هایی از این آداب و رسوم هنوز در برخی از مناطق به چشم می خورد اما به نظر می رسد زندگی شهری و اقتضائات آن مجال پرداختن به این سنت های زیبا را از مردم این دیار ستانده است.

مناجات خوانی و نظاره خوانی قبل از اذان سحر
در روستاهای خراسان جنوبی در ایام قدیم، یکی از ریش ‌سفیدان یا افراد مسن روستا حدود یک ساعت قبل از اذان صبح بیدار می ‌شد و با دعا و مناجات به درگاه خدا و سپس با صدای بلند اهالی روستا را بیدار می‌ کرد.

مناجات و شب خوانی از نخسین شب رمضان آغاز می ‌شود بطوریکه در گذشته نه چندان دور مراسمی با عنوان شوخوانی و رمضان خوانی در روستاها و شهرهای خراسان جنوبی به خصوص بیرجند به صورت باشکوه برگزار می ‌شد که امروز مانند بسیاری از سنت‌ها به دست فراموشی سپرده شده است.

شب خوانی معمولا در سه نوبت انجام می گرفت که هر کدام نمودار وقتی از سحرگاهان بود. صدای این شب خوانان در سکوت دل شب، حالت روحانی به آن می داد و مردم نیز برنامه سحر خود را با همین مناجات ها تنظیم می کردند.

قبل از اذان سحر نیز مناجات کوتاهی می کردند که به آن نظاره خوانی می گفتند. در آخرین دقایق سحر برای اعلام وقت امساک، یک شب خوانی کوتاه دیگر انجام می گرفت.

ختم قرآن کریم؛ با پخش نقل و نبات
یکی دیگر از اعمالی که در ماه مبارک رمضان انجام می شود و به عنوان یک سنت حسنه مورد توجه است، خواندن و ختم قرآن کریم است، یعنی در این ماه یک دوره قرآن کریم خوانده می شود. به این ترتیب که با تلاوت یک جزء قرآن کریم در هر روز در پایان ماه تمام قرآن کریم خوانده می شود.

در جلسات قرآنی مرسوم است چنانچه فردی برخی از سوره های قرآن از جمله "انعام، یس، توحید، الرحمن و سجده" را در این جلسات قرائت کند، جلسه بعد با آوردن شیرینی یا پختن آش نذری به اعضای جلسه، خوشحالی اش را قرائت سوره های ذکر شده بروز می دهد.

در آخرین روز ماه مبارک رمضان و با پایان جزء 30 قرآن نیز با پخش نقل و نبات، دعای ختم قرآن و وداع با ماه مبارک رمضان تلاوت می شود.

ملاقه زنی یا کفچلزی؛ شادی به خاطر کشته شدن ابن ملجم مرادی
روز بیست و هفتم ماه مبارک رمضان روز مرگ ابن ملجم مرادی ملعون است مراسم ملاقه‌زنی در این شب هنوز در بسیاری از مناطق این استان پا برجاست این مراسم ویژه زنان است و به روایتی نوعی شادی به خاطر کشته شدن ابن ملجم مرادی در روز 27 ماه رمضان است.

در شب بیست و هفتم ماه رمضان برخی از زنان و دختران جوان با پوشاندن صورت خود و گرفتن سبد یا طبقی در دست که در آن، آینه، سرمه دان و شانه قرار دارد و ملاقه به دست به در خانه همسایگان رفته و طلب هدیه می کنند.

آنها صاحب خانه را با زدن ملاقه به درخانه صدا می کنند و تقاضای هدیه، پول و یا خوراکی می کنند و اگر صاحبخانه بخواهد زیرکی کند و چهره فرد را ببیند با ملاقه پشت دست او می زنند.

خانم صاحبخانه نیز با سرمه چشمانش را سیاه کرده و به یمن تبرک شانه را بر موهایش میزند و به آینه نگاه می کند سپس نذر خود را در سینی بیست و هفتمان می‌گذارد.

در این مراسم همه کسانی که بدین صورت پولی به دست آوردند آن را متبرک و شادی آور می‌ دانند و پیش از ظهر روز بیست و هفتم رمضان به بازار رفته و با آن پول پارچه ‌ای به دلخواه خود می‌ خرند و ظهر آنروز در خانه یا مسجد از آن پارچه پوشاکی مانند چادر، پیراهن و چارقد برای خود می ‌دوزند و آن را می‌ پوشند و بر این باورند که تمام سال را به شادی خواهند گذراند و از همه بلاها مصون خواهند بود.

رمضوخونی؛ رمِضُو آمد خوشنام خدا
" رمضان خوانی" مراسمی است که در آن مردم برخی مناطق خراسان جنوبی به برکت آمدن ماه مبارک رمضان به جمع آوری کمک های مردم می‌پردازند تا آنها را به دست مستحقان برسانند.

رمضان خوانی از سنت هایی است که شاید در گذشته در ماه رمضان در تمامی کوچه و محلات شهر به چشم می خورد اما هم اکنون تنها در محلات پائین شهری و شاید توسط برخی جوانان اجرا شود که آن هم در حال منسوخ شدن است.

از آنجایی که واژه رمضان در گویش بیرجندی "رمضو" تلفظ می شود، این مراسم در لهجه بومی به "رمضوخونی" مشهور است.

وقتی که ماه رمضان می رسد معمولاً بعد از نماز و افطار که نور ماه همه جا را روشن می کند، تعدادی از جوانان در دسته های 4 تا 6 نفری در هر محله ای دور هم جمع می شوند و یکی را که بزرگتر یا خوش صداتر باشد یا اشعار «رمضانی» را خوب بلد باشد، به عنوان " اِستا " (اُستاد) انتخاب می کنند و سپس دسته جمعی به در خانه های همسایگان و به ویژه سرشناسان و توانگران می روند و مقابل درِ ورودی خانه ی مورد نظر می ایستند.

استاد برای آن که مطمئن شود که کسی در خانه هست یا نه، با صدای بلند می گوید: رَمَضونی مارَ وَ مِدَی یا وَر خُونِم؟ ( رمضانی ما را می دهید یا بخوانیم)؛ اگر کسی در خانه باشد و اجازه دهد، رمضانی را می خوانند.

برخی ابیات اشعار مزبور به این شرح است:
"رمِضُو یارب یارب رمِضُو / رمِضُو آمد خوشنام خدا ..... رمِضُو آمد مهمانش کنید / بز و بزغاله قربانش کنید .... رمِضُو آمد خوُد سیصد سوار / چوبی وَردَشتِه که آی روزه بدار ... رمِضُو آمد مهمانش کنید / بز و بزغاله قربانش کنید .... بز و بزغاله که چیزی نِمشُو / گاو و گوساله را قربانش کنید ..... این سِرا از کیه رو وَر باده / دو پسر داره که نو داماده .... این سِرا از کیه رو وَر روزه / دو دختر داره که مخمل دوزه .... این سِرا از کیه رو وَر قبرِستُو / پدر مو گفته برو دو قرو بِستُو ... این سرا از کیه خش خش می کنه / طبق نقره و کشمش می کنه"

خواندن اشعاری در مدح حضرت محمد (ص) و حضرت علی (ع) و رباعی هایی در مرثیه ائمه اطهار از دیگر اشعار خوانده شده در مراسم "رمضانی خوانی" است. پس از خواندن اشعار، صاحب ‌خانه شیرینی، تنقلات، میوه و یا وجه نقد هدیه می دهد. پس از دریافت نذورات، گروه برای اهل منزل دعا کرده به منزل دیگری می روند و رمضانی خوانی را دوباره شروع می کنند.

به اینگونه که «اُستاد» ابتدا، دعا می خواند و «شاگردان» بعد از هر جمله ی او «اَمّین» می گویند. بعد از دعا، استاد مراسم را با یادی از حضرت محمد (ص)، حضرت علی (ع) و دیگر امامان ادامه می دهد و اشعاری در مرثیه ائمه اطهار می خواند. در پایان مراسم، اعضای گروه بخشی از نذورات را بین خود و مابقی آن را بین نیازمندانی که مورد نظر آنهاست تقسیم می کنند و به دست آنان می‌رسانند.

این مراسم برای فرهنگ‌سازی بیشتر و فراموش نشدن با شماره 811 در فهرست آثار میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.

مراسم نیمه ماه رمضان یعنی روز تولد امام حسن مجتبی(ع) نیز در خراسان جنوبی گرامی داشته می شود هرچند مراسم عقد و عروسی در این ماه در بین مردم خراسان جنوبی متداول و معمول نیست اما بسیاری از خانواده ها نیز فراهم کردن مقدمات یک زندگی مشترک و مراسم بله برون را در ایام رمضان و به ویژه پانزدهم پر برکت و میمون می دانند.

جمع آوری خیرات و کمک های نقدی مردم هر منطقه برای کمک به یتیمان و بی‌سرپرستان و تعمیر و توسعه مساجد از دیگر برنامه های ماه مبارک رمضان در مناطق مختلف بیرجند است.

سرزدن به مزار رحلت کنندگان از دنیای فانی به جهان باقی در روزهای پنجشنبه هر هفته در این ماه از رونق فزونتری برخوردار می شود و برخی نیز در سر قبر عزیزان از دست رفته خود روزه را افطار می کنند.

مردم این شهرستان همچنین با شرکت گسترده درآیینهای شب های قدر و برگزاری مراسم سوگواری ایام شهادت مولای متقیان حضرت علی (ع) همزمان با سراسر کشور به سوگ نخستین امام خود می نشینند.

در این شب ها در خانه بسیاری از مردم باز است تا خدا نیز درهای رحمت را به روی آنان در این شب پر خیر و برکت بازکند، مردم دسته دسته در این خانه ها، مساجد وتکیه ها گردهم می آیند و آوای سبحانک یا لا اله الا انت از درون اماکن تا سحر برپاست و باران اشک از آبشار چشمان شب زنده داران جاری است تا توبه کنند و حاجت بگیرند و بیمه کنند روزهای باقی مانده از عمر خود را با رحمت و مغرفت الهی.

شب آخر ماه رمضان ساکت ترین شب در بین تمام ایام این ماه مبارک است چراکه مردم در خانه خود می مانند تا فطریه ‌شان به گردن کس دیگری نیفتد.

بلافاصله پس از اعلام عید بزرگ خانواده پول فطریه را جدا کرده و لای قرآن قرار می دهد تا در اولین فرصت به فردی که نیازمند است، بدهند. روز عید روزه داران چون دانه‌های زلال باران، در کوچه ها به هم می رسند و عید را تبریک می گویند، بسیاری از مساجد مالامال از جمعیت برای ادای نماز فطر می‌شود.

پایان پیام/