آیین های عید نوروز«بایرام» در زنجان

به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان از زنجان، نوروز«بایرام» یکی از شکوهمندترین جشن های ایران باستان است که هر سال با شکوه خود برگزار می شود.

این جشن از زمان پادشاهی جمشید مرسوم شده است و با شروع فصل بهار با آیین های خاص در هر منطقه برگزار می شود.

جشن نوروز در زنجان نیز آیین های خاص خود را دارد که با خانه تکانی شروع می شود، سبز كردن سبزه عيد، چيدن سفره هفت سين، خريد لباس نو و آداب ديد و بازديد‌هاي نوروزي از دیگر آیین های این جشن است.

کاشت سبزه که در زبان ترکی به آن«گویرتمه» می گویند از 15 روز مانده به عید آغاز می شود که این آیین به منظور سلامتی امام زمان(عج) و اعضای خانواده سبز می شود.

سفره هفت سین نیز فلسفه خود را دارد که در بین مردم ایران مرسوم است و طی آن هفت برکت در این سفره جمع می شود که شامل شامل گندم، عدس یا سمنو به عنوان برکت زمین، سیب و سنجد به عنوان برکت درخت، قرآن و آئینه به عنوان برکت آسمان، سبزه به عنوان برکت سرسبزی و رشد، سکه به عنوان برکت در خرید و فروش، تخم‌مرغ به عنوان برکت حیوان، آب و ماهی به عنوان برکت آب است.

خانه تکانی که از رسوم نوروز محسوب می شود نیز در راستای پاکیزگی و استقبال از بهار انجام می شود که طی آن خانم ها با پاک کردن خانه برای پذیرایی از میهمانان آماده می شوند.

ایرانیان باستان بر اساس یک عقیده باور داشتند که فرشتگان و ارواح در نوروز بر روی زمین آمده و به منزل عزیزانشان می‌آیند، اگر منزل پاک، تمیز و آراسته بوده و خانواده‌هایشان را شاداب ببینند خوشحال و در غیر اینصورت پریشان حال می‌شوند.

یکی از رسوم نوروزی که بیشتر در بین روستائیان رواج دارد، رنگ کردن اتاق‌هاست که در آن روستائیان برای رنگ کردن دیوارهای کاهگلی از دشت و کوهستان گچ سفید آورده و پس از کوبیدن و مخلوط کردن آن با آب با جارو بر روی دیواها می‌پاشیدند.

پس از این اقدام اهالی زنجان خاک زرد را از دشت تهیه کرده و به منظور تغییر رنگ از زرد به قرمز بر روی آتش گذاشته و با سلیقه خود با انگشتان دست نقش‌هایی از گل و درخت بر روی دیوار خود می‌کشیدند.

در گذشته کودکان زنجان 2 هفته مانده به عید آواز « چیخین داما آتین آتش فیشنگی، قؤیون گئتسین بؤردان اهل فیرنگی، یومورتانی بئزلر یئدی رنگی، بهار آمد بهار آمد خوش آمد، علی با ذوالفقار آمد خوش آمد» یعنی « بر روی پشت بام‌ها رفته و آتش روشن کنید، بگذارید غم‌های بیگانه و تمامی آنچه که ما را غمگین کرده از اینجا برود، در اینجا تخم‌مرغ را با 7 رنگ تزئین می کنند، بهار آمد بهار آمد خوش آمد، علی با ذوالفقار آمد خوش آمد» را سرمی دادند.

قاشق زنی در شب چهارشنبه سوری با دادن هدیه، شیرینی و شکلات و آجیل به کودکان نیز از گذشته های دور در زنجان مرسوم است.

آئین تکم گردانی سالیان پیش با آداب و رسوم کهن مردم آذربایجان و بویژه زنجان عجین بوده و همه ساله با فرا رسیدن عید نوروز، مردم به انتظار تکمچی می نشستند و انتظار داشتند که تکم چی سمبل نشاط بهاری آنها را برای استقبال از بهار آماده سازد.

تکم خوانی آیینی است به قدمت نوروز و یادگاری از آداب و رسوم عید باستان که همواره در زنجان به عنوان آینی ماندگار و منحصر به فرد مورد توجه مردم بوده و با روش مخصوص توسط تکم گردان‌ها به اجرا گذاشته می‌شود.

واژه تکم از دو بخش «تکه» و «م» تشکیل شده که تکه در زبان ترکی به معنی بز نر قوی هیکل که همیشه در راس گله حرکت می کند و گله را به چراگاه و محلهای معین هدایت می کند و "م" ضمیر ملکی دوم شخص مفرد است و تکم در واقع به معنی "بز نر من" می باشد و به کسی که تکم را می رقصاند "تکمچی" می گویند.

تکم یک عروسک چوبی سنتی است که روی آن را با مخمل یا پارچه‌هایی به رنگ قرمز می‌پوشانند و روی این پارچه را با پولک، زنگوله، سکه و نیز پارچه‌های رنگی و حتی آئینه تزیین می‌کنند.

فلسفه نصب آئینه به دو طرف شکم عروسک این بوده که تکم به همراه خبر فرا رسیدن سال نو، آئینه‌ای را به رسم روشنایی و صفا به همراه آورد.

خانواده‌های زنجانی درگذشته‌ در شب عید نوروز غذاهایی نظیر فسنجان، ترپته و غیره را طبخ می‌کردند.

در گذشته تنها 2 روز مردم زنجان به منزل آشنایان، همسایه‌ها و سایر اقوام می‌رفتند. روز نخست مختص به مردان«کیشی‌لر گؤنو» یعنی روز مردان و روز دوم مختص به زنان«خانیم‌لار گؤنو» روز بانوان و زنان بوده است. در مراسم عید دیدنی مردان و زنان به صورت دسته جمعی ‌به دیدار آشنایان می‌رفتند.

قارا بایرام نیز از آیین هایی است که در آن نخستین نوروزی که پس از فوت یکی از اعضای خانواده‌ها فرا می‌رسد و تمامی خانواده آن را جشن نمی‌گیرند را گویند.

در این مراسم خانواده‌های داغدار در منزل خود نشسته و سایر اقوام و خویشاوندان و آشنایان به منزل آنان رفته و برای شادی روح آنان فاتحه می‌خوانند. در قارا بایرام خانواده ماتم‌زده که عزیر خود را از دست داده است با خرما و چای از میهمانان پذیرایی کرده و به هیچ عنوان سفره هفت سین پهن نمی‌کنند.

گزارش از نرگس سعادتی