خبرگزاری شبستان: بی تردید شیوه کتابت قرآن از موضوعات مناقشه برانگیز امروز جامعه قرآنی کشور است که مباحث مختلفی را مطرح کرده و دامنه دربرگیری خود را حتی به ارائه نظر از سوی مراجع تقلید و آیات عظام نیز گسترش می دهد.
مجاز بودن به دست بردن در خط قرآن یا عدم اجازه داشتن برای انجام چنین کاری خود از جمله مسائلی است که مورد بررسی های فراوان کارشناسان قرار گرفته، اما هنوز هم بر سر آن بحث های فراوان بوده و برای این مهم راهکاری واحد اتخاذ نشده است.
البته این اواخر این بحث با جدیت بیشتری مطرح شده و به تازگی سازمان اوقاف و امور خیریه مصحفی با خط قیاسی را که به تایید مراجعی همچون آیات عظام سبحانی و صافی گلپایگانی رسیده را به چاپ رسانده است.
در این میان هستند مراکز و کارشناسانی که معتقدند نباید به بهانه سختی قرائت برخی از کلمات قرآن و تطابق لفظ و متن در خط قرآن دست برد و این تاکید نه به دلیل توقیفی بودن خط کتاب الهی بلکه به دلیل حفظ میراث صدر اسلام است.
ضرورت واکاوی هرچه بیشتر این بحث و ارائه نظرات کارشناسانه شبستان (خبرگزاری دین، فرهنگ، اندیشه) را به گفت و گو با حمیدرضا مستفید، عضو مرکز تحقیق و پژوهش مرکز طبع و نشر قرآن به عنوان یکی از نهادهای موافق کاربرد شیوه رسم المصحف در کتابت آیات الهی و مخالف دست بردن در خط قرآن پرداختیم، آنچه می خوانید مشروح این گفت و گو است:
درباره شیوه های کتابت قرآن و تفاوت این شیوه ها توضیح دهید.
کتابت قرآن از قدیم به دو شیوه رسم الملاء و رسم المصحف مرسوم بوده است که هریک از اینها روش خاصی را دنبال می کنند، بدین صورت که در کتابت با شیوه رسم الاملاء کلمات منطبق با قواعد املای عربی نگاشته می شود.
اما در کتابت به شیوه رسم المصحف که تنها به قرآن اختصاص داشته و در موارد متعدد با روش املای عربی تفاوت دارد، این نگارش مخصوص قرآن است که برخی تفاوت ها میان لفظ و کتابت در آن دیده می شود همچون سماوات که در این شیوه نگاشته می شود سموات همراه با الف کوتاه روی حروف میم.
باید بدانیم که کاربرد شیوه رسم المصحف ذهن را به سمت کلماتی هدایت می کند که لفظ و نگارش آنها با یکدیگر متفاوت بوده و این نوع نگارش کلمات که با املای متداول تفاوت دارد مجموعا به رسم المصحف تعبیر می شود و بر کلماتی تمرکز دارد که نگارش آنها در قرآن با غیر از آن متفاوت است.
در شرایط امروز ایران اسلامی بر کاربرد کدامیک از این شیوه ها تاکید می شود؟
عده ای بر این باورند که باید مصحف شریف به شیوه رسم الملاء کتابت شود و در مقابل عده ای هم به رسم المصحف اعتقاد دارند، که البته جز ایران تقریبا در دیگر کشورهای اسلامی در این زمینه تجمیع آراء وجود دارد و به کتابت آیات الهی به شیوه خاص یا همان رسم المصحف ملتزم هستند.
در این میان عده ای از افراد به کتابت قرآن با شیوه رسم المصحف به دلیل ایجاد مشکل در قرائت کتاب الهی اعتراض دارند، اما این دلیل کافی نبوده و نمی تواند کتابت به شیوه رسم المصحف را نقض کند، البته مرکز طبع و نشر قرآن نیز خود را مبدع این روش نمی داند بلکه تاکید مقام معظم رهبری را سرلوجه کار خود قرار داده و به حفظ ریشه های تاریخی چندصد ساله این روش تاکید خاصی دارد.
این شیوه در عرصه قرآن به علم تبدیل شده و در بسیاری از کشورهای اسلامی رشته تحصیلی دانشگاهی محسوب می شود، از این رو کاربرد روش رسم الاملاء در کتابت قرآن باید با تغییر تمامی کلماتی که املای آنها با تلفظشان مغایر است، همراه شود که البته این کاری غیرمنطقی است و اگر اعمال شود باید کلمات فارسی را نیز که تلفظ آنها با کتابتشان تفاوت دارد، تغییر داد.
نمی توان این بحث علمی را با استدلال های شخصی دنبال کرد و مراجع تقلید و آیات عظام نیز درپی دادن فتوای فقهی برای انتخاب روش خاص در زمینه کتابت قرآن نیستند، وگرنه برای مقدان فتوای آنها حجت است.
آیا دلیل خاصی برای تاکید بر استفاده از شیوه رسم المصحف در کتابت قرآن وجود دارد؟
مطالعه کتاب "اثبات نبوت خاتم الانبیاء و حقانیت اسلام" علامه شعرانی که بسیاری از علما شاگرد او بوده اند، و آنچه او می گوید "بسیار جای تاسف است که در قرآن های طبع ایران از جهل یا مسامحه مراعات این نکات را نمی کنند و مسلمانان دیگر ممالک آن را حمل بر عمد و عناد می کنند" نشانگر اهمیت این موضوع و دلیل پافشاری های صورت گرفته است.
متاسفانه دست بردن در خط قرآن منجر به طرح اتهام تحریف از سوی ایران و شیعیان شده است، که همسو با این مهم و برای جلوگیری از رفع اتهامات مطرح شده، مرکز طبع و نشر قرآن با رای و نظر رهبر معظم انقلاب بر عدم دست بردن در خط قرآن و پیروی از شیوه رسم المصحف دارد.
آیا دست بردن در خط قرآن و تغییر در کتابت آن می تواند در امر قرائت آیات الهی نیز خللی ایجاد کند؟
در این میان باید توجه داشت که قرائت آیات الهی متکی به کتابت است و اگر کتابت تغییر داده شود در پاره ای از موارد در قرائت تغییر ایجاد می شود، چراکه بعضا تجوید و وقف و ابتداء به شیوه نگارش کلمات بستگی دارد که با دست بردن در خط آنها نیز دچار اختلال می شوند.
از سویی تفاوت های نگارشی می تواند به حذف و یا دخل و تصرف منجر شود، بنابراین، نمی توان به بهانه سختی قرائت برخی از کلمات، در خط قرآن دست برد چراکه خواندن این کلمات آنقدر مشکل نیست که به خاطر رفع آنها، به خود اجازه دخل و تصرف در خط قرآن بدهیم که تبعات سوئی در قرائت هم درپی دارد.
همچنین، دست بردن در خط قرآن و جایگزین کردن شیوه رسم المصحف با رسم الاملاء عامل حذف 5 گونه از قرائات سبعه است که با توجه به مواجهت ما با واقعیتی به عنوان قرائات قرآن که باید به عنوان میراث فرهنگی اسلام حفظ شود آنچنان که سنگ نوشته های تاریخی حفظ می شوند و نمی توان با اتخاذ این رویکردها ایران را در جهان اسلام منزوی کرد.
جدی ترین آسیبی که درپی دست بردن در خط قرآن امکان بروز و ظهور می یابد، چیست؟
باید بدانیم که اتخاذ روش مغایر با دیگر مسلمانان در زمینه کتابت قرآن زمینه ساز اختلاف و خدشه وارد کردن به وحدت جهان اسلام است، همچنین، عدم تطابق لفظ با متن تنها به شیوه رسم المصحف در کتابت قرآن محدود نمی شود بلکه در سایر زبان ها همچون فارسی و انگلیسی نیز ظهور دارد بنابراین این دلایل برای دست بردن در خط قرآن نه تنها کافی نبوده بلکه قابل قبول هم نیست. ما باید در کنار احاطه کامل بر شرایط بدانیم چه چیزی قرار است فدای چه چیزی شود، نباید به هیچ چیزی از قرآن دست زد حتی اگر به غلط آن را غلط بدانیم چراکه این میراثی است که از 1400 سال پیش بدست ما رسیده و باید حفظ شود و اگر در آن دست ببریم می تواند آغاز دست بردن های بعدی به بهانه های مختلف شود.
در این میان تعداد کلمات دشوار قرآن که لفظ و کتابت آنها با هم مغایر است معدود بوده و این کلمات به کرات در مصحف شریف تکرار شده است که با یاد گرفتن یکباره آنها دیگر دلیلی برای دست بردن در خط قرآن و کاربرد رسم الاملاء وجود ندارد، البته معتقدان به کاربرد شیوه رسم الاملاء نیز این واژه ها را به همان شیوه رسم المصحف بکار می برند.
از طرفی اعمال برخی تغییرات زمینه ساز دست بردن در فرهنگ و آموزه های مذهب حقه شیعه است و تغییر کتابت واژگانی همچون "یس" و نوشتن آن به شیوه یاسین در فرهنگ شیعه دست برده شده و باعث می شود که آموزه های تشیع زیرسوال رفته و برخی از قرائات حذف شود از این رو برای جلوگیری از بروز چنین شرایطی و نیز خنثی کردن اتهامات باید از دست بردن در خط قرآن پرهیز شود.
بزرگان نیز بر این امر تاکید دارند و شخصیت هایی همچون امام خمینی (ره) قرائت سبعه را در نماز جایز می دانند که اگر ما این مهم را در نماز قبول کنیم درباره دیگر موقعیت های تلاوت قرآن نیز باید به آن اهتمام جدی داشته باشیم.
پایان پیام/
نظر شما