تصویر «اسارت»؛ دینی که هنوز بر گردن سینماست

خبرگزاری شبستان، سرویس فرهنگی- محمد پورعلم : پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از سوی ایران، گرچه معنای پایان جنگ به طور رسمی را داشت اما گروه هایی بودند که جنگ برای آن ها به پایان نرسید. اسرا یکی از این گروه ها بودند که تا سال ها بعد درگیر جنگ ماندند. رزمندگانی که در طول جنگ به اسارت عراق درآمدند و سال ها طول کشید تا از بند رهایی یابند.

روایت اسارت را باید ذیل روایت جنگ دسته بندی کرد چرا که تجربه ای غیرقابل انفکاک با جنگ دارد. سربازانی که در سخت ترین شرایط مشغول جنگ بودند، به یکباره خود را اسیر دست همان دشمنی می بینند که با او می جنگیدند. اسارت از این نظر نوعی تجربه جنگی است چرا که دشمن با اسیر هم، جنگی برخورد می کند. تجربه آزادگان کشورمان از روزهای اسارت به خوبی نمایانگر روزها و شب های طاقت فرسایی است که بر آن ها گذشته است. دورانی که در آن کمبود مواد غذایی و دارو در مقابل فشار روحی اسارت اندک می نماید. بسیاری از ما در میان آشنایان، آزادگانی را می شناسیم که اکنون و پس از گذشت سال ها از اسارت، هنوز با مشکلات جسمی و به ویژه روحی آن دست به گریبانند.
 

 ۲۶ مرداد سال  ۶۹ در تقویم روز ورود آزادگان به کشور است که هرساله گرامی داشته می شود اما نباید فراموش کرد که این تاریخ، روز ورود نخستین گروه از آزادگان به کشور است و آزادی بسیاری از اسرا تا مدت ها به طول انجامید.

در میان مظاهر فرهنگ و هنر، شاید ادبیات شفاهی بیشترین سهم را در بازگویی خاطرات آزادگان ایرانی داشته باشد. در کنار ادبیات، سینمای ایران نیز در طول این سال ها نیم نگاهی به داستان اسارت داشته که البته در مقابل ظرفیت های موجود در خاطرات و روایات آزادگان از دوران اسارت، بسیار اندک است.

«بوی پیراهن یوسف» از ماندگارترین آثار  سینمای ایران در بستر موضوع آزادی اسرای ایرانی است. یکی از درام های «ابراهیم حاتمی کیا» درباره تبعات جنگ که همچنان در کنار آثاری چون از «کرخه تا راین»، «آژانس شیشه ای» و «موج مرده» می درخشد. فیلمی که با بازی درخشان علی نصیریان در نقش دایی غفور که همه شواهد و قرائن حکایت از شهادت پسرش دارد اما او هنوز به بازگشت پسرش امیدار است.

نکته جالب توجه درباره بوی پیراهن یوسف حضور خود حاتمی کیا در سکانسی تکان دهنده از فیلم است.

«نفوذی» احمد کاوری و مهدی فیوضی دیگر فیلم قابل تامل است که حوادث آن به نوعی با اسارت گره خورده است. نفوذی که پیچش های داستانی جالب توجهی دارد، با ماجرای حساس خود مخاطب را تا پایان نگه می دارد.

 اما دیگر فیلم سینمایی که با پس زمینه موضوع شهادت و اسارت، زندگی خانواده شهدا و اسرای دفاع مقدس را زیر ذره بین قرار می دهد، «بیداری رویاها» محمدعلی باشه آهنگر است. باشه آهنگر که از خوش فکرترین کارگردان های سینمای دفاع مقدس است، در آثار خود کوشیده زوایایی پنهان از جنگ و تبعات آن را پیش روی تماشاگر قرار دهد. بیداری رویاها از این نظر فیلمی بسیار تاثیرگذار است. فیلمی با داستانی تکان دهنده و حساسیت برانگیز که قلب مخاطب خود را به درد می آورد.

از نکات جالب توجه درباره بیداری رویاها حضور «امین حیایی» در نقشی کاملا متفاوت از تصویر معمول او در سینمای ایران است که با هدایت کارگردان، فوق العاده از آب درآمده است.  بازی در این نقش برای حیایی نامزدی بهترین بازیگرد مرد جشنواره فیلم فجر را به ارمغان آورد.

وقتی سخن از تبعات اجتماعی جنگ و اسارت می شود، باید به فیلم «کیمیا» احمدرضا درویش نیز اشاره کرد. داستان مردی که در روزهای ابتدایی جنگ به اسارت درمی آید. حالا نه سال از آن زمان گذشته و مرد که به وطن بازگشته در جستجوی فرزندش است. دختری که در همان روزی متولد شده که پدر به اسارت رفته است.

 

آخرین فیلمی که در این گزارش به آن می پردازیم، فیلم دوست داشتنی «بیست و سه نفر» به کارگردانی «مهدی جعفری» است. بیست و سه نفر که بر مبنای ماجرای اسارت بیست و سه نوجوان در دوران دفاع مقدس ساخته شده به خوبی توانسته به دور از نگرش شعاری، روایتی ملموس از رخدادهای دوران اسارت این نوجوانان ارائه دهد. بازی باورپذیر نوجوان های فیلم از جمله نکات توجهی است که می تواند الگوی مناسبی برای آثاری از این دست باشد.

غیر از فیلم هایی که در این گزارش معرفی شد، سینمای ایران شاهد تولید آثار دیگری هم درباره موضوع اسارت، آزادگان و خانواده آن ها بوده است که هریک به سهم خود کوشیده اند گوشه ای از واقعیت های حوادث عظیم جنگ را به تصویر بکشند. مثلا مسعود ده نمکی در اخراجی های دو، کاراکترهایش را به فضای اسارت برد تا شرایط رزمندگان در آن را به نمایش بگذارد. علاوه بر فیلم های سینمایی، تاکنون چندین سریال تلویزیونی هم به طور مستقیم یا غیرمستقیم به اسارت پرداخته اند که از میان آن ها می توان به سریال «دولت مخفی» و بخش هایی از سریال کیمیا اشاره کرد.

با همه این ها اما باید پذیرفت که پازل اسارت در سینمای ایران و رسانه ملی، هنوز جاهای خالی بسیاری دارد. اسارت و آزادگی هنوز روایت های شنیده نشده فراوان دارد که هر یک می تواند زمینه ساخت فیلم یا سریالی تاثیرگذار را فراهم کند.